Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 92
vārtākaṃ kaṭu tiktoṣṇaṃ madhuraṃ kaphavātajit||81||
sakṣāramagnijananaṃ hṛdyaṃ rucyamapittalam||81||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
vārtākaṃ rase kaṭu tiktamuṣṇavīryaṃ madhuraṃ vātaśleṣmaghnam| saha kṣāreṇa vartate sakṣāraṃ,-kiñcitkṣāratvayuktam| agnijananam| hṛdyaṃ-hṛdayāya hitam| rucyaṃ-rucikṛt| apittalaṃ-nañīṣadarthe, kiñcitpittakaramityarthaḥ| nanu, saha kṣāreṇa vartate ityatra sakṣāramityevaṃ kathamuktam? yāvatā kṣāro dravyam| tathā ca prāguktaṃ kṣaraṇādityādi| na dravyaṃ dravyeṇa saha vartate| tathā ca guṇānāmevāyaṃ dharmo yaddravyāśritatvaṃ nāma| tasmāt sakṣāramityayuktamiva manyāmahe| atrā''acakṣmahe| kṣāraśabdenātra kṣāradharma upalakṣyate visrāvaṇādyātmakaḥ| yadvaśāt sakṣāramiti dravyaṃ vyapadiśyate| tasmātsakṣāramityupapannam|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
vārtākaguṇānāha-vārtākamiti| apittalatvaṃbālapakvavyatirekeṇa| yadāha mādhavakāraḥ-"tadbālaṃ kaphapittaghnaṃ pakvaṃ sakṣārapittalam|" iti| suśruto'pyāha (sū. a. 46/269)- "jīrṇaṃ sakṣārapittalam|" iti|