Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 18
varo'tra mudgo'lpacalaḥ, kalāyastvativātalaḥ||18||
rājamāṣo'nilakaro rūkṣo bahuśakṛdguruḥ||19||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
atra-eṣu śimbīdhānyeṣu madhye, mudga uttamaḥ| tathā, alpaṃ calaṃ-pavanaṃ karotītyalpacalaḥ \_ turvyatireke| kalāyaḥ punaratiśayena vātalo bhavati| rājamāṣo rūkṣo bahu śakṛtkarotīti bahuśakṛt| tathā, guruḥ| tathā, anilakaraḥ- "kṛño hetuḥ" iti tācchīlye ṭaḥ, kalāyavannātivātalaḥ, anyaśimbīdhānyāccātivātalo'yamiti vedyam, anilakaragrahaṇāt| anyathāśimbīdhānyasāmānyalakṣaṇena vātamātrakaraṇasya labdhatvādanilakaragrahaṇaṃ na kuryāt|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
mudgasya viśeṣamāha-varo'treti| atra-śimbidhānyeṣu madhye, mudgo varaḥ| mudgeṣvapi harito varaḥ, "haritāsteṣvapi varāḥ" iti saṅgrahavacanāt (sū. a. 7)| alpaścalovāyuryasmātsa tathā| mudgasya kiñcidvātalatvavacanādāḍhakyādīnāṃ vātalatvaṃ jñeyam| kalāyaguṇānāhakalāyastviti| kalāyo dvividhaḥ,-tripuṭo vartulaśca| ativātalatvaṃāḍhakyādibhyaḥ| rājamāṣaguṇānāha-rājamāṣa iti| rājamāṣaḥcavalaḥ|