Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 68: jagatyaṅgasamudāyādhikāra
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha jagatyaṅgasamudāyādhikāro nāmāṣṭaṣaṣṭitamo'dhyāyaḥ |
tridaśāgārabhūtyarthaṃ bhūṣāhetoḥ purasya tu |
bhuktaye muktaye puṃsāṃ sarvakālaṃ ca śāntaye || 1 ||
[Analyze grammar]
nivāsahetordevānāṃ caturvargasya siddhaye |
manasvināṃ ca kīrtyāyuryaśassamprāptaye nṛṇām || 2 ||
[Analyze grammar]
jagatīnāmatha brūmo lakṣaṇaṃ vistarādiha |
prāsādaṃ liṅgamityāhustrigallayanādyataḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
tatastadādhāratayā jagatī pīṭhikā matā |
ākāravistṛtāyāmānucchrāyaṃ te kriyā || 4 ||
[Analyze grammar]
vinā tamaṅgapratyaṅgā kalpanā nāpi --- kramam |
vibhaktiṃ tilakandānāṃ bhadra vistāranirgamam || 5 ||
[Analyze grammar]
jalādhārapradośca praveśaṃ nirgamodgamam |
mānasaṃkhyāṃ ca śālānāṃ saṃsthānonmānalakṣaṇam || 6 ||
[Analyze grammar]
parikramaṃ tamevāsāṃ saṃjñāṃ ca trividhāmapi |
ṣaṭprakāratvame vāsāṃ sambhavasya ca kāraṇam || 7 ||
[Analyze grammar]
mūlaśālāparicchittiṃ parikramavinirgamam |
sañcayadvārasopānamuṇḍikāmaṇḍasambhavān || 8 ||
[Analyze grammar]
dvitryādidevatādhiṣṇyājjagatīstoraṇāni ca |
yuktāni lakṣaṇaiḥ sarvairyathāvatsampracakṣmahe || 9 ||
[Analyze grammar]
caturaśrā samā śastā manojñā sarvataḥplavā |
aṃśapragūḍhadigbhāgā prāsādānugatā śubhā || 10 ||
[Analyze grammar]
caturaśrāyatā yadvā vṛttā vṛttāyatā tathā |
aṣṭāśrirvā vidhātavyā sā saṃśodhyāditaḥ kṣitim || 11 ||
[Analyze grammar]
nirūpya tridaśāgāraṃ saṃsthānonmānalakṣaṇaiḥ |
tadākāravatīṃ pārśve jagatīṃ tasya yojayet || 12 ||
[Analyze grammar]
kanīyasī madhyamā ca jyeṣṭhā ceti tridhaiva sā |
kanīyaḥ prabhṛtiṣvetāḥ prāsādeṣu niyojayet || 13 ||
[Analyze grammar]
jagatyo bhraramaṇībhiḥ sphāraukadvitristribhiḥ kramāt |
nānāśātiśāntinyakaniṣṭhādyā manoramāḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
prāsādasyānurūpeṇa sāṅgopāṅgādisaṃkhyayā |
śālāstāsāṃ matāḥ karma procyate sāmudāyikam || 15 ||
[Analyze grammar]
śrī ā dvādaśakarādūrdhvamordhvā viṃśatihastataḥ |
śālātribhāgaṃ turyāṃśaḥ syādvā dvātriṃśataḥ punaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
āsanārdhāttu pañcāśacchālā prāsādato bhavet |
bahudevakulā yā tu prāsādasyānusārataḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
brūmaḥ prakārāñśālānāṃ yathāyogamihādhunā |
karṇodbhavā bhramocchā ca bhadra jā garbhasambhavā || 18 ||
[Analyze grammar]
madhyajā pārśvajā ceti bhedāstāsāṃ bhavanti ṣaṭ |
vistārāyāmatosyabhiḥ karṇajā pūrvamāriṇā || 19 ||
[Analyze grammar]
bhramajā tatpramāṇena --- pādena veṣṭitā |
bhadra jā karṇajātīyā sārdhāyāmā prakīrtitā || 20 ||
[Analyze grammar]
garbhajā madhyajā ceti karṇajāyatasammite |
pārśvajā bhramajāyāmā sthānaṃ tāsāmathocyate || 21 ||
[Analyze grammar]
karṇeṣu karṇajā khyātā bhramajā ca paribhrame |
bhadre ṣu bhadra jā jñeyā trayamadhye ca garbhajā || 22 ||
[Analyze grammar]
madhye vyavasthitā yā tu pañcānāṃ madhyajā tu sā |
pārśvasaṃsthānaścatasro yāstāsāṃ śāntāḥ pārśvadvaye smṛtāḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
pārśvadvayaṃ syuḥ karṇānāṃ --- stā api ca pārśvajāḥ |
prāsādavistṛterardhaṃ vidhātavyā bhramantikā || 24 ||
[Analyze grammar]
padavṛddhatibāhyasyāḥ kandā dikṣu --- ca |
surasadmānusāreṇa kuryādaṣṭau vicakṣaṇaḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
ārabhya bhadra mālatyā yuāvattriṃśamatrikām |
navāṇḍakāyā yāvatsyādekatriṃśattame kramāt || 26 ||
[Analyze grammar]
śālākandāḥ smṛtāstāsāṃ caturvargavibhājitāḥ |
catuṣpadā tatra sāsyā syāddvādaśapado bhramaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
krameṇānena kartavyaṃ śālākandaniveśataḥ |
tadūrdhvaṃ tu bhramo nāsti śālāgaṇavibhājane || 28 ||
[Analyze grammar]
rudrā d bhramo'yaṃ na punaḥ karṇanirgamadhāriṇām |
rucakasyeva kartavyaḥ karṇadeśātparikramaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
śālānusārato bhadre vistāraiḥ kandakādbahiḥ |
kartavyo nirgamastatra budhaiḥ padacatuṣṭayam || 30 ||
[Analyze grammar]
udakāntaravistāro bhāgenārdhena vā kvacit |
prajāṅgasya vidhātavyaṃ kṣobhaṇaṃ ca padadvayam || 31 ||
[Analyze grammar]
prāsādasya ca vistāraṃ dattvāgre salilāntaram |
gaṇḍau tatsūtragau kāryau bhramāddvipadanirgatau || 32 ||
[Analyze grammar]
prāsādānāṃ tu vistṛtyā syurekadvitrinighnayā |
karṇādvinissṛtau gaṇḍau jyeṣṭhamadhyakanīyasā || 33 ||
[Analyze grammar]
bhavagre suṇḍikāḥ kāryāḥ karṇaśālāvinirgamaḥ |
mālāsopānasaṃyutta pratīhārasamākulāḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
pratolī cāgrataḥ kāryā sapaṭo --rgalā dṛḍhā |
brūmo'tha jagatīpīṭhaṃ tatkuryādekahastake || 35 ||
[Analyze grammar]
prāsāde vistṛtestulyasamutsedhe vicakṣaṇaḥ |
dvihastake tu pādonaṃ tryaṃśahīnaṃ trihastakam || 36 ||
[Analyze grammar]
caturhaste tu kartavye sārdhahastadvayocchritam |
caturiṣṭā trayā ca --- dvādaśahastakam || 37 ||
[Analyze grammar]
kanīyomadhyamajyeṣṭhānudayān kalpayet kramāt |
ardhaṃ vā karṇaśālāyāḥ pādonaṃ vātha tatsamam || 38 ||
[Analyze grammar]
anena ca prakāreṇa jyeṣṭhamadhyamayorapi |
prāsādayorjagatyuccā karṇaprāsādamānataḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
pīṭhasya yaḥ samutsedhā --- taṃ vibhājayet |
bhāgena khurakaṃ kuryādbhāgenaikena vartmanā || 40 ||
[Analyze grammar]
kumbhasya khurakā bhāgaṃ dvibhāgaṃ kumbhakaṃ tathā |
kalaśaṃ bhāgikotsedhaṃ tathaivāntarapatrakam || 41 ||
[Analyze grammar]
varaṇḍīṃ bhāgikīṃ kuryāttathā paṭṭaṃ ca bhāgikam |
jagatyāḥ khurakādbhāgaṃ praciśokodbhakaḥ suraḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
paṭṭo bhāgena sārdhena pratiṣṭhājagatīkhurān |
khurakārakumbhakākiñcitkumbhakā kṣaṇakastathā || 43 ||
[Analyze grammar]
kaṇakādanterapatra kapotālīṃ tathaiva ca |
paṭṭikānāṃ praveśāṃśca nāsikāvartanāstathā || 44 ||
[Analyze grammar]
nimnonnatapraveśāṃśca vidadhīta manoharān |
dhikābhirvicitrābhiḥ kūṭaiścānekaśekharaiḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
suvibhaktā vidhātavyāḥ śālānāṃ kandakāmūle |
karmāṇyativicitrāṇi sthānasthānocitāni tu || 46 ||
[Analyze grammar]
kuryātpīṭheṣu śobhārthaṃ prāsādānāṃ vicakṣaṇaḥ |
yathā siṃhāsanaṃ rājñāṃ śobhate maṇidīptibhiḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
tathā prāsādarājasya pīṭhaṃ karmabhiruttamaiḥ |
paṭṭasyordhvaṃ vidhātavyamutkṛṣṭaṃ rājasenakam || 48 ||
[Analyze grammar]
puṣpitaiḥ kamalairyuktaṃ śobhitaṃ bhāraputrakaiḥ |
tadardhaṃ vedikā deyā nānāpatrasamākulā || 49 ||
[Analyze grammar]
rūpaṃ saṃghaṭakopetā tataścāsamaghaṭṭakaḥ |
stambhikābhiranekābhirdhārayettaṃ samanvitaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
tasyopari vidhātavyaṃ karavyāsanasamuttamam |
antaraṃ karṇaśālānāṃ talapādārdhapaṭṭayoḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
rājasenayutāṃ vedīṃ tattribhāgena kārayet |
vedikārdhaṃ tribhāgaṃ vā tale syādrā jasenakam || 52 ||
[Analyze grammar]
kūṭāraṃ --- tribhāgena vederūrdhvaṃ manoharam |
karamātrasamutsedhaṃ kartavyaṃ mattavāraṇam || 53 ||
[Analyze grammar]
sukhalīlāśanārthaṃ tatsapraveśaṃ sanirgamam |
gandrā gre sukāgre ca pratolyagre tathaiva ca |
toraṇaṃ trividhaṃ jñeyaṃ kanīyomadhyamottamam || 54 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ jagatyāyatanasya samyak |
prāsādapīṭhasya ca sampradiṣṭam |
vidhānametajjagatīṣu nārta- |
manyathābhidadhāḥ saha lakṣaṇānām || 55 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 68: jagatyaṅgasamudāyādhikāra
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!