Brihat-samhita [sanskrit]
26,560 words
The Sanskrit text of the Brihat-samhita from the 6th-century authored by Varaha Mihira in present-day Ujjain, India. It primarily deals with astrology and astronomy but is presented as an encyclopedia of knowledge.
Chapter 54 - vṛkṣāyurvedādhyāyaḥ [vṛkṣāyurveda-adhyāya]
[English text for this chapter is available]
meghodbhavaṃ prathamameva mayā pradiṣṭaṃ jyeṣṭhāmatītya baladevamatādi dṛṣṭvā |
bhaumaṃ dagārgalamidaṃ kathitaṃ dvitīyaṃ samyagvarāhamihireṇa muniprasādāt || K(125) ||
[Analyze grammar]
prāntacchāyāvinirmuktā na manojñā jalāśayāḥ |
yasmādato jalaprānteṣvārāmānviniveśayet || 1 ||
[Analyze grammar]
mṛdvī bhūḥ sarvavṛkṣāṇāṃ hitā tasyām tilānvapet |
puṣpitāṃstāṃśca mṛdnīyātkarmaitatprathamaṃ bhuvaḥ || 2 ||
[gṛhṇīyāt | bhuvi]
[Analyze grammar]
ariṣṭāśokapunnāgaśirīṣāḥ sapriyaṅgavaḥ |
maṅgalyāḥ pūrvamārāme ropaṇīyā gṛheṣu vā || 3 ||
[Analyze grammar]
panasāśokakadalījambūlakucadāḍimāḥ |
drākṣāpālīvatāścaiva bījapūrātimuktakāḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
ete drumāḥ kāṇḍaropyā gomayena pralepitāḥ |
mūlocchede'tha vā skandhe ropaṇīyāḥ paraṃ tataḥ || 5 ||
[kāṇḍāropyā | prayatnataḥ]
[Analyze grammar]
ajātaśākhācchiśire jātaśākhān himāgame |
varṣāgame ca suskandhānyathādiksthānpraropayet || 6 ||
[yathādikpratiropayet]
[Analyze grammar]
ghṛtośīratilakṣaudraviḍaṅgakṣīragomayaiḥ |
āmūlaskandhaliptānāṃ saṃkrāmaṇaviropaṇam || 7 ||
[Analyze grammar]
śucirbhūtvā taroḥ pūjāṃ kṛtvā snānānulepanaiḥ |
ropayed ropitaścaiva patraistaireva jāyate || 8 ||
[Analyze grammar]
sāyaṃ prātaśca gharmartau śītakāle dināntare |
varṣāsu ca bhuvaḥ śoṣe sektavyā ropitā drumāḥ || 9 ||
[gharmānte]
[Analyze grammar]
jambūvetasavānīrakadambodumbarārjunāḥ |
bījapūrakamṛdvīkālakucāśca sadāḍimāḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
vañjulo naktamālaśca tilakaḥ panasastathā |
timiro'mrātakaśceti ṣoḍaśānūpajāḥ smṛtāḥ || 11 ||
[caiva]
[Analyze grammar]
uttamaṃ viṃśatirhastā madhyamaṃ ṣoḍaśāntaram |
sthānātsthānāntaraṃ kāryaṃ vṛkṣāṇāṃ dvādaśāvaram || 12 ||
[Analyze grammar]
abhyāsajātāstaravaḥ samspṛśantaḥ parasparam |
miśrairmūlaiśca na phalaṃ samyag yacchanti pīḍitāḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
śītavātātapai rogo jāyate pāṇḍupatratā |
avṛddhiśca pravālānāṃ śākhāśoṣo rasasrutiḥ || 14 ||
[prabālānām]
[Analyze grammar]
cikitsitamathaiteṣāṃ śastreṇādau viśodhanam |
viḍaṅgaghṛtapaṅkāktān secayetkṣīravāriṇā || 15 ||
[Analyze grammar]
phalanāśe kulatthaiśca māṣairmudgaistilairyavaiḥ |
śṛtaśītapayaḥ sekaḥ phalapuṣpasamṛddhaye || 16 ||
[abhivṛddhaye]
[Analyze grammar]
avikājaśakṛccūrṇasyāḍhake dve tilāḍhakam |
saktuprastho jaladroṇo gomāṃsatulayā saha || 17 ||
[Analyze grammar]
saptarātroṣitairetaiḥ sekaḥ kāryo vanaspateḥ |
valmīgulmalatānāṃ ca phalapuṣpāya sarvadā || 18 ||
[Analyze grammar]
vāsarāṇi daśa dugdhabhāvitaṃ bījamājyayutahastayojitam |
gomayena bahuśo virūkṣitaṃ krauḍamārgapiśitaiśca dhūpitam || 19 ||
[Analyze grammar]
māṃsasūkaravasāsamanvitaṃ ropitaṃ ca parikarmitāvanau |
kṣīrasaṃyutajalāvasecitaṃ jāyate kusumayuktameva tat || 20 ||
[matsya]
[Analyze grammar]
tintiḍītyapi karoti vallarīṃ vrīhimāṣatilacūrṇasaktubhiḥ |
pūtimāṃsasahitaiśca secitā dhūpitā ca satataṃ haridrayā || 21 ||
[Analyze grammar]
kapitthavallīkaraṇāya mūlānyāsphotadhātrīdhavavāsikānām |
palāśinī vetasasūryaballī śyāmātimuktaiḥ sahitāṣṭamūlī || 22 ||
[vallī]
[Analyze grammar]
kṣīre śṛte cāpyanayā suśīte tālā śataṃ sthāpya kapitthabījam |
dine dine śoṣitamarkapādairmāsaṃ vidhistveṣa tato'dhiropyam || 23 ||
[nālā]
[Analyze grammar]
hastāyataṃ taddviguṇaṃ gabhīraṃ khātvāvaṭaṃ proktajalāvapūrṇam |
śuṣkaṃ pradagdhaṃ madhusarpiṣā tatpralepayedbhasmasamanvitana || 24 ||
[samanvitena]
[Analyze grammar]
cūrṇīkṛtairmāṣatilairyavaiśca prapūrayedmṛttikayāntarasthaiḥ |
matsyāmiṣāmbhassahitaṃ ca hanyād yāvadghanatvaṃ samupāgataṃ tat || 25 ||
[ambhaḥ]
[Analyze grammar]
uptaṃ ca bījaṃ caturaṅgulādho matsyāmbhasā māṃsajalaiśca siktam |
vallī bhavatyāśu śubhapravālā vismāpanī maṇḍapamāvṛṇoti || 26 ||
[Analyze grammar]
śataśo'ṅkolasambhūtaphalakalkena bhāvitam |
etattailena vā bījaṃ ślaiṣmātakaphalena vā || 27 ||
[aṅkolla | śleṣmātaka]
[Analyze grammar]
vāpitaṃ karakonmiśramṛdi tatkṣaṇajanmakam |
phalabhārānvitā śākhā bhavatīti kimadbhutam || 28 ||
[Analyze grammar]
śleṣmātakasya bījāni niṣkulīkṛtya bhāvayetprājñaḥ |
aṅkolavijjalādbhiśchāyāyāṃ saptakṛtvaivam || 29 ||
[aṅkolla | saptakṛtv]
[Analyze grammar]
māhiṣagomayaghṛṣṭānyasya karīṣe ca tāni nikṣipya |
karakājalamṛdyoge nyuptānyahnā phalakarāṇi || 30 ||
[Analyze grammar]
dhruvamṛdumūlaviśākhā gurubhaṃ śravaṇastathāśvinī hastaḥ |
uktāni divyadṛgbhiḥ pādapasaṃropaṇe bhāni || 31 ||
[hastaṃ]
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the vṛkṣāyurvedādhyāyaḥ [vṛkṣāyurveda-adhyāya]
Brihata Samhita (Sanskrit Text with Hindi Translation)
by Pandit Achyutananda Jha (2001)
Title: बृहत्संहिता (संस्कृत एवम् हिन्दी अनुवाद); Author: वराह मिहिर (Varaha Mihir); Publisher: Chaukhambha Vidya Bhawan
Buy now!
Brhatsamhita with the Commentary of Bhattotpala
by Krishna Chandra Dwivedi (2016)
Publisher: Sampurnanand Sanskrit University; 1229 pages;
Buy now!
Brihat Samhita with the Commentary of Utpalapatimala of Yogisvara
by K. V. Sharma (2012)
Publisher: Rashtriya Sanskrit Sansthan, Janakpuri; 754 pages; ISBN-10; 8186111360; ISBN-13: 9788186111369
Buy now!
Brihat Samhita (Hindi Translation)
by K. V. Sharma (2002)
Publisher: Sampurnanand Sanskrit University; 2359 pages; ISBN-13: 9789387890008.
Buy now!
Brhat Samhita (English translation)
by N. Chidambaram Iyer (2022)
Publisher: Parimal Publication Pvt. Ltd.; 801 pages; Edited by Dr. Shrikrishna Jugnu; ISBN-10: 8171104215; ISBN-13: 9788171104215.
Buy now!
Brhat Samhita (English with notes)
by M. Ramakrishna Bhat (2010)
Publisher: Motilal Banarsidas Publishers Pvt. Ltd.; 1155 pages; ISBN-10: 8120810600; ISBN-13: 9788120810600.
Buy now!
Brhat Samhita (Telugu translation)
by Sishtla Umamaheswara Sharma (2020)
Publisher: Mohan Publications, Andhra Pradesh; 846 pages.
Buy now!
Brhat Samhita (Gujarati translation)
by - (2000)
Publisher: Shree Harihar Pustakalay, Surat; Author: Shri Varahamihira Acharya (શ્રી વરાહમિહીરાચાર્ય); 432 pages.
Buy now!
Brhat Samhita (Kannada translation)
by Sripada Raghunatha Kulkarni (2021)
Publisher: Srinidhi Publications, Bangalore; 668 pages with illustrations.
Buy now!