Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 6
kṣutajṛmbhitaviṇmūtrastrīsevāśastrakarmaṇām||5||
hāsasya dantakāṣṭhasya dhūmamante pibenmṛdum||6||
kāleṣveṣu niśāhāranāvanānte ca madhyamam||6||
nidrānasyāñjanasnānaccharditānte virecanam||7||
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
snigdhadhūmasyāṣṭau kālānāha-kṣutajṛmbhiteti| madhyadhūmasyaikādaśa kālānāha-kāleṣviti| tīkṣṇadhūmasya pañca kālānāha-nidreti|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
kṣutādīnāmaṣṭānāmante mṛduṃ-snehanākhyaṃ, dhūmaṃ pibet| eṣu-kṣutādiṣu kāleṣu, niśāhāranāvanānteṣu ca madhyamaṃ dhūmaṃ pibet| madhya eva madhyamaḥ, "madhyānmaḥ" iti mapratyayaḥ| virechanākhyaṃ dhūmaṃ nidrādīnāmante pibet| nāvananasyaśabdayorekārthayorihopādānānnasyakrameṇa dhūmaṃ pibediti granthakṛtā pratipāditam| tena snigdhanasyānte snigdhaṃmṛdvaparaparyāyaṃ, dhūmaṃ pibet| ācāryopadeśācca kṣutādyanteṣu ca snigdhaṃ dhūmaṃ pibet| madhyanasyānte madhyamaṃ dhūmaṃ pibet| kāleṣviti vacanācca kṣutāntādiṣu ca madhyamaṃ dhūmaṃ pibet| evaṃ tīkṣṇanasyānte virecanaṃ dhūmaṃ pibet| iti triṣu sambandhaḥ| tīkṣṇaśabdo'tra virecanaparyāyaḥ|