Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 5
vāyoścobhayathā'pi kopaḥ sambhavati||5||
tamidānīṃ darśayannāha -
- - ———————————————————————||5||
dhātukṣayakarairvāyuḥ kupyatyatiniṣevitaiḥ||5||
caran srotaḥsu rikteṣu bhṛśaṃ tānyeva pūrayan||6||
tebhyo'nyadoṣapūrṇebhyaḥ prāpya vā''avaraṇaṃ balī||6||
dhātukṣayakarairāhāravihārādibhiratiniṣevitaiḥ-atimātrasevitaiścirak pavanaḥ kupyati| kiṃ kurvan?
srotaḥsu rikteṣu caran,dhātukṣayakarātisevanāt, yatastadānīṃ srotasāṃ śūnyatā bhavati| tathābhūteṣu srotaḥsu prabhañjanastadantaḥ praviśaṃstānyeva srotāṃsi riktāni bhṛśaṃ pūrayannevaṃ dhātukṣayāt kupyati marut|
tathā tebhyaḥ srotobhyo'nyadoṣapūrṇebhya āvaraṇaṃ prāpya balī vāyurevaṃ vā kupyati|
3.15.10
tatra pakvāśaye kruddhaḥ śūlānāhāntrakūjanam||7||
malarodhāśmavardhmārśastrikapṛṣṭhakaṭīgraham||7||
karotyadharakāye ca tāṃstān kṛcchrānupadravān||8||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
evamubhayathā vāyuḥ pakvāśaye kruddhaḥ śūlānāhāvantrakūjanādīṃśca karoti| tathā, adharakāye ca-śarīrasyādhastāt, tāṃstān-nānāvidhān, upadravān-vyādhīn, kṛcchrān-kṛcchrasādhyān, karoti| kāyasyādhara iti pūrvāparetyādinā samāsaḥ|
§11531 5