Volume 27 (1937)

७. रङ्गनिर्णयः. [7. raṅganirṇayaḥ. ] THE SANSKRIT MANUSCRIPTS. ८. संहिता स्वर निर्णयः. [8. saṃhitā svara nirṇayaḥ. ] Beginning : ९. सप्तस्वरितनामधेयानि. १०. प्रणवनिर्णयः. [9. saptasvaritanāmadheyāni. 10. praṇavanirṇayaḥ. ] 10253 प्रणम्य शम्भोश्वरणाब्जयुग्मं वाण्या गणेशस्य तथा गुरूणाम् ।
सतां मुढे तित्तिरिसंहितायां करोमि वर्णक्रमदर्पणाख्यम् ॥
तत्रादौ प्रातिशाख्योक्तानि पारिभाषिकसूत्राणि प्रदर्श्यन्ते-
अथ वर्णसमाम्रायः ।
अथ शब्दो मङ्गलार्थः । तथाचोक्तम्-
ओङ्कारश्राथशब्दच द्वावेतौ ब्रह्मणः पुरा ।
कण्ठं भित्वा विनिर्यातौ तस्मान्माङ्गलिकावुभौ ॥ इति ।
या आनन्तर्यार्थोऽथशब्दः । तथाचोक्तं नामलिङ्गानुशासने-
मङ्गलानन्तरारम्भ प्रश्नकार्येष्वथों अथेति । वेदाध्ययने जाते सति
लक्षणस्यावसरप्राप्तत्वात्तदभ्यासः कर्तव्य इत्यानन्तर्यार्थः । संहिताध्ययनं
प्रथमं कर्तव्यमनन्तरं पदाध्ययनन्ततः क्रमाध्ययनमिति मन्तव्यम् । तथा-
चोक्तम् -
अधीत्य विधिवत्पूर्वमृषिमाचार्यतश्शुभात् ।
अनन्तरं पदाध्ययनं कर्तव्यो धीमता ध्रुवम् ॥
ततः क्रममधीयीत स्वरसंस्कारसंयुतम् ॥ इति ।
ऋषि संहिताम् । स्वराः उदात्तादयः । संस्काराः लोपागमविकारादयः ।
अन्यत्सुगमम् । एवं वेदमधीत्यानन्तरं लक्षणाभ्यासः कर्तव्यः | अधिका-
रार्थोवाऽथशब्दः । त्वथैवेति विनिवर्तकाधिकारावधारका इति विद्यमा-
नत्वात् । अथ वर्णसमाम्नायः । पाठक्रमोऽथ क्रियत इति सूत्रार्थः ।
समित्येकीभावे । आङिति मर्यादायाम् । आम्नाय इत्यानुपूर्येण पूर्वः ।
शिष्टानुपरिष्टात्तानुदाहरिष्यामः ।
[praṇamya śambhośvaraṇābjayugmaṃ vāṇyā gaṇeśasya tathā gurūṇām |
satāṃ muḍhe tittirisaṃhitāyāṃ karomi varṇakramadarpaṇākhyam ||
tatrādau prātiśākhyoktāni pāribhāṣikasūtrāṇi pradarśyante-
atha varṇasamāmrāyaḥ |
atha śabdo maṅgalārthaḥ | tathācoktam-
oṅkāraśrāthaśabdaca dvāvetau brahmaṇaḥ purā |
kaṇṭhaṃ bhitvā viniryātau tasmānmāṅgalikāvubhau || iti |
yā ānantaryārtho'thaśabdaḥ | tathācoktaṃ nāmaliṅgānuśāsane-
maṅgalānantarārambha praśnakāryeṣvathoṃ atheti | vedādhyayane jāte sati
lakṣaṇasyāvasaraprāptatvāttadabhyāsaḥ kartavya ityānantaryārthaḥ | saṃhitādhyayanaṃ
prathamaṃ kartavyamanantaraṃ padādhyayanantataḥ kramādhyayanamiti mantavyam | tathā-
coktam -
adhītya vidhivatpūrvamṛṣimācāryataśśubhāt |
anantaraṃ padādhyayanaṃ kartavyo dhīmatā dhruvam ||
tataḥ kramamadhīyīta svarasaṃskārasaṃyutam || iti |
ṛṣi saṃhitām | svarāḥ udāttādayaḥ | saṃskārāḥ lopāgamavikārādayaḥ |
anyatsugamam | evaṃ vedamadhītyānantaraṃ lakṣaṇābhyāsaḥ kartavyaḥ | adhikā-
rārthovā'thaśabdaḥ | tvathaiveti vinivartakādhikārāvadhārakā iti vidyamā-
natvāt | atha varṇasamāmnāyaḥ | pāṭhakramo'tha kriyata iti sūtrārthaḥ |
samityekībhāve | āṅiti maryādāyām | āmnāya ityānupūryeṇa pūrvaḥ |
śiṣṭānupariṣṭāttānudāhariṣyāmaḥ |
] End :
पदक्रमविशेषज्ञो वर्णक्रमविचक्षणः ।
स्वरमात्राविभागज्ञो गच्छेदाचार्य संसदम् ॥
अस्यार्थः । पदक्रमः तस्य विशेषं जानातीति पदक्रमविशेषज्ञः
वर्णानां क्रमो वर्णक्रमः तस्मिन् विचक्षणो निपुणः । स्वराश्च मात्राश्र
[padakramaviśeṣajño varṇakramavicakṣaṇaḥ |
svaramātrāvibhāgajño gacchedācārya saṃsadam ||
asyārthaḥ | padakramaḥ tasya viśeṣaṃ jānātīti padakramaviśeṣajñaḥ
varṇānāṃ kramo varṇakramaḥ tasmin vicakṣaṇo nipuṇaḥ | svarāśca mātrāśra
] 748