Volume 22 (1918)

Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir THE SANSKRIT MANUSCRIPTS. 8659 ज्ञात्वा मया विरचितं स्फुटलक्षणानामर्थं यथामति गभीरतरं स्वबुद्ध्या ।
व्याख्या कृता यदि कोऽपि सदोषता स्यात् तत्रापि भूषणकृतिः सुधियां
[विधेया ॥
[jñātvā mayā viracitaṃ sphuṭalakṣaṇānāmarthaṃ yathāmati gabhīrataraṃ svabuddhyā |
vyākhyā kṛtā yadi ko'pi sadoṣatā syāt tatrāpi bhūṣaṇakṛtiḥ sudhiyāṃ
[vidheyā ||
] "
तत्रार्थचित्रमीमांसां करिष्यमाणोऽप्पयदीक्षितः प्रारिप्सित प्रतिबन्धकविघ्नवि-
घाताय शब्दस्वरूपमखिलं धत्ते शर्वस्य वल्लभा । अर्थस्वरूपमखिलं धत्ते
बालेन्दुशेखरः || [tatrārthacitramīmāṃsāṃ kariṣyamāṇo'ppayadīkṣitaḥ prāripsita pratibandhakavighnavi-
ghātāya śabdasvarūpamakhilaṃ dhatte śarvasya vallabhā | arthasvarūpamakhilaṃ dhatte
bālenduśekharaḥ || ] ” इत्यादिनोक्तरूपं शिवयोरनुसन्धानात्मकं मङ्गलं विरचयन्
स्वकीयग्रन्थस्य नाम निबध्नन् प्रतिजानीते - अभिवन्द्येति । चन्द्रशेखरमभि-
वन्द्य अर्थचित्रमीमांसामहं वितनोमीत्यन्वयः ।
अथ निरूपणीयानामलङ्काराणामाश्रयभूतं यत्काव्यं तस्य विभागमाह-
त्रिविधमिति । तावदिति प्राथम्येऽव्ययं वाक्यालङ्कारे वा । काव्यं लोकोत्तर-
वर्णनानिपुणस्य कवेरसाधारणं वर्णनात्मकं कर्म । तत् ध्वनिगुणीभूतव्यङ्ग्य-
चित्रभेदात् त्रिविधमित्यनुषङ्ग ।
यथा - दिव्यहरेर्मुख कुहरे विस्तीर्णे पर्णति व्योम । अत्र वर्ण्यस्योपमेयस्य
गगनापेक्षया हीनपरिमाणत्वेऽपि नृसिंहमुखपरिणाहवर्णन एव तात्पर्यात्तस्य न
दोषत्वमित्याम् । एतदन्तः कृत्याह - अन्येऽपीति । प्रकारा भेदा विचार-
णीया इत्यलम् ।
[ityādinoktarūpaṃ śivayoranusandhānātmakaṃ maṅgalaṃ viracayan
svakīyagranthasya nāma nibadhnan pratijānīte - abhivandyeti | candraśekharamabhi-
vandya arthacitramīmāṃsāmahaṃ vitanomītyanvayaḥ |
atha nirūpaṇīyānāmalaṅkārāṇāmāśrayabhūtaṃ yatkāvyaṃ tasya vibhāgamāha-
trividhamiti | tāvaditi prāthamye'vyayaṃ vākyālaṅkāre vā | kāvyaṃ lokottara-
varṇanānipuṇasya kaverasādhāraṇaṃ varṇanātmakaṃ karma | tat dhvaniguṇībhūtavyaṅgya-
citrabhedāt trividhamityanuṣaṅga |
yathā - divyaharermukha kuhare vistīrṇe parṇati vyoma | atra varṇyasyopameyasya
gaganāpekṣayā hīnaparimāṇatve'pi nṛsiṃhamukhapariṇāhavarṇana eva tātparyāttasya na
doṣatvamityām | etadantaḥ kṛtyāha - anye'pīti | prakārā bhedā vicāra-
ṇīyā ityalam |
] Colophon:
धरानन्देन रचितापमाव्याख्यानसङ्ग्रहः ।
टीकायां चित्रमीमांसासुधायामाप पूर्णताम् ||
इति वसिष्ठ गोत्रीयमिश्ररामबलस्य सुतेन धरानन्देन रचितायां चित्रमीमांसा -
टीकायां सुधाख्यायामुपमालङ्कारप्रकरणव्याख्या समाप्ति [ ता]मगमत् ।
[dharānandena racitāpamāvyākhyānasaṅgrahaḥ |
ṭīkāyāṃ citramīmāṃsāsudhāyāmāpa pūrṇatām ||
iti vasiṣṭha gotrīyamiśrarāmabalasya sutena dharānandena racitāyāṃ citramīmāṃsā -
ṭīkāyāṃ sudhākhyāyāmupamālaṅkāraprakaraṇavyākhyā samāpti [ tā]magamat |
] End:
भगवद्वियोगदुःखंचिन्ताहादौ प्रतीयेते इति निगीर्याध्यवसानरूपातिशयोक्ति-
द्वयप्रतीतेर्व्यङ्ग्यस्य सच्त्वात् इयमतिशयोक्तिः । श्रुतिस्मृत्योरपि [bhagavadviyogaduḥkhaṃcintāhādau pratīyete iti nigīryādhyavasānarūpātiśayokti-
dvayapratītervyaṅgyasya sactvāt iyamatiśayoktiḥ | śrutismṛtyorapi ] " द्वा सुपर्णा
'संयुजा सखाया समानं वृक्षं परिषस्वजाते । तयोरन्यः पिप्पलं स्वाद्वच्यनश्नन्नन्यो
अभिचाकशीति ॥ या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी । यस्यां
जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ।। [dvā suparṇā
'saṃyujā sakhāyā samānaṃ vṛkṣaṃ pariṣasvajāte | tayoranyaḥ pippalaṃ svādvacyanaśnannanyo
abhicākaśīti || yā niśā sarvabhūtānāṃ tasyāṃ jāgarti saṃyamī | yasyāṃ
jāgrati bhūtāni sā niśā paśyato muneḥ || ] " इत्यादौ स्पष्टत्वादिति सर्व शिवम् ॥
धरानन्देन रचितातिशयोक्त्यर्थ बोधिनी
[ityādau spaṣṭatvāditi sarva śivam ||
dharānandena racitātiśayoktyartha bodhinī
] " 66
व्याख्यार्थ चित्रमीमांसासुधायामाप पूर्णताम् ||
[vyākhyārtha citramīmāṃsāsudhāyāmāpa pūrṇatām ||
] For Private and Personal Use Only