Varadambika-parinaya Campu (Study)
by Bhagavant. L. Nadoni | 1994 | 45,770 words
This is a study in English of the Varadambika-parinaya Campu—a 16th-century Sanskrit poem written by the poetess Tirumalamba. The text itself narrates the marriage of the Vijayanagara King Achyutaraya with Varadambika. This essay emphasizes the literary merit of the Campu by analyzing its narrative style, character portrayals, use of descriptions, ...
References and Notes for chapter 7
1. Bharata Natyasasta, Ed. pt. Kedaranath, Bharatiya Vidya bhavan, Delhi, Varanasi, 1983, ch. 6. P. 92 na hi rasadrte kascidarthah pravartata iti | 2. Anandavardhana, Dhvanyaloka., Ed. pt. sri Sobhit Mishra, Jaya Krishna Das Haridas Gupta Banaras, 1953. Ch. I P. 29. kavyasyatma sa evarthastatha cadikaveh pura | krauncavdanduviyogotthah sokah lokatvamagatah || 5 || 3. Dhananjaya, Dasarupaka, Ed. T Venkat acharya Adyar, Library and Research centre, Madras. 1969. Ch. III - 33. eko rasongi kartavyo virah srrngara eva va | 4 Ibid. IV. P. 229. ayogo viprayogasca sambhogasceti sa tridha | 5. Prof. Suryakant., op-cit P. 105 sthitva'mbhoruhasaligarbhakadalikandesu cakrasrita pyavartabhramitam valambya gaganam prottungasailavdayam | aruhyojjavalacandramandalasudhamasadya drstirvibho - jrjyotsnamadhyamupagatapi patita nilambuvahantare || 103 || VPC. p. 105 6. Ibid. line 3-10. P. 106. tadatve tamenam anitara- sulabhanubhavarcita ramaniyavesam anusarpaniya 195
sahaja- prabhavam aprameya gambhiryamapi avirbhavadanannatyadaksinyam, murdhani drsorvasantamiva vasantam, anugrahamiva vigrahavantam, avanikantamavalokya, vijrmbhitasambhramanam, kincadapasrtya parasparamukharpitamukham kimapyalapantinam paricarakasimintininam avisranta kandaladabharana - ranitanubandhatumulairalapa- kolahalairapyavinita - niyama - krama, kramena dhyanavasana eva samunmalitavilocana tamabhiviksya, tatksanabhivrdhdasadhvasa parivrtyacittamiva tasya savidhamanistambhamavalambitavati | 7. Ibid. P. P. 107-108 tarakantarala - pratiphalita - dharanindra - nirgama -nirodhayeva mukulitaih, alingabhdiriva harsataralataya, apibadhdiriva ciramanimesataya, svayamakarayabhdiriva prakatatara paksa - parispandaih, amanda kutuka - paribhrantaih, ananda- paratantraih, abhivyajya mananuraga-rasa- sandraih, aneka - rasasamvidhanairavalokanaih, kamalamayamiva, kahlaramayamiva, kairavamayamiva, saudamanimayamiva, kakubantaralamakhilam kalayanti, gadhataram vilokayanti, karananamaprabhavanti kusumasara - paravasatamayasit | 8. Ibid. P. 124 lines 2-6 atha kadacidalavalavalayamadimarasankaranam, abhinavavilasopa desadesiko harinalocananam, abhirupyakaranakamalabhuranokahanam, saksarabhyasavasaramalikumarakanam, utsavadivasah puspitalatikanam, alikanidaghah pracuraparagapatalanam, prasutimasah pavanaprthukanam, kuhanaghanagamo makarandavahininam, ahopurusikarambhah sambarasasanasya prapancitasakalajagadulsaso madhumasah pradurasit | P 124 Lines 3-8 196
9. Ibid. P. 126 uccairunnamitagramalpavitatam paksavdayam bandhuram bibhrano rasiko'visanmadhukaro yadgarbhamambhoruhah | nityam palayata vdipatritamaho srrngarabijam nijam tatprayah sarasalavalavalaye puspesuna ropitam | 13011 vpc. 10. Ibid. P. 133 Line 1-4 " ayi ! nisamaya visalaksi ! paricaladaliparisadapangavinyasaih pasyati punnage lajjayeva kusumabharena namribhavati navamalika balika " | " sutanu ! mapacinu kusumanimani, sabhilasamupalalitaya yadasya latikayah purata eva pancasaradevatopaharataya prarthitani prathamikani | " 11. Ibid. P. 132 sametya tam sagarameravalendro vyaraji rajivavilocanena | so'yam vasanto vanadevatabhih svayam vapusmaniva sancarisnuh || 135 || 12. Ibid. P. 137 sthitam purastadatidura eva kramena ca svasya vasam prapannam | vodha navodhamiva sanuraga schayam taruh krodagatamatanit || 146 || 13. Ibid. P. 145 sagarodarasayasya murareh kancukiva vilasatkaradandah | indiram dhumanirambujagehadatmanaiva saha nunamanaisit || 158|| trijagavdijayotsavam vidhatum smaradevasya samudyatah pradosah | 197
sphuradindukarantarapadesadudayastambhamalambhayatpatakam || 159 || 14. Ibid. P. 137 line 9-13 P.138 line 1-2 atha vividha - kusuma - kesara- surabhi - kesapasam, alaghunidagha salila silka nitila - sakta curna - kuntalam, abhinava - paraga - patana -janita - nayana- kona sonimonmesam, aviskrta - catura -vacana - tanam, vigatadara - vinyasa visramsamana - samvyanam, alasa -gamana - vasat anati - sijana - carana - manjarikam, avarita- paraspara kalaha- lampata - kuca - yugalantara - kanta - kesara - kusumamalikam, avirata-nihsvasita -bhara-dara - dharma -jala - pankila- kunkumanulepamavanipurandarantah pura - nitambini - kadambam, ambu - bihara - lalasa manasam, asadat kelisarah parisaram | 15. Ibid. P. 140 Line 3-5 apara sisirapayasi kalitasamcaram kamcidakimcanodari karancalatara likrtena laharibharena sopanapathadavatarantim abhikiranti tadiya- kucarasphalana rabhasa - paravrttena tenaiva santadita tada nijavinitiphalam niyatamanubhutavati | 16. Ibid. P. P. 140-141. kucasailasimni devyah kirnam vimalambu medindrena | jarjaritam paramanuvadavahata tavdadanacandrikarupam || 150|| muhuh sarovarisu kelilola nimajjanonmajjanamacaranti | balahakantah paridrsyamana saudaminivajani cancalaksi || 151 || 17. Ibid. P. 141 line 9-12 P. 142 line 1-2. stimitardhoruka- dukula-samsakti vyakta - samdrsyamana -prabha bhasura bandhuroru - 198
yugala - nigalita - virala - mrtpankamilita medura kadali - kanda - kanti - sampadah, samkucita - rasardra - samvyanonnami - pulaka- kuca - kalasa vadita satahasta svastikah, nitamba - bimba - lambamana-veni - nisyandamanda-bindavah, sisira - sitkara- kampita- bimbadhara ninitambinijanah purah purah sabhdaktisamghanugaminyo nirakramannupavana sarasah sakhijana-krta- sarasyah | 18.Ibid. P. 147. aviditadivasaksapadyapayananupamasandraparaspanuragan | katicana divasanasavanaisit samamanaya sacivavadharyakaryan || 163|| 19. Ibid. P. 118 line 1-5 atha sa punaragatya bhavanam, anabhasamana sakhijanam, anaveksa www mana paricarikavargam, asusrusamana gurun, avandamana kalasodaya kuladaivatam, apranayanti vinam analapayanti sarangan anulapayanti harinim anarttayanti barhinam, anuvdahayanti krtrimaputrikam, asamyojayanti hamsamithunam, anadhyapayanti rajakiram , 20. Ibid. P. 118 Line 6-10 P. 119 linel. visarjitamajjana, sairandhrikanurodhadavirata - vislatha - kaisya samikarana vicara, vikala sakala paricarika, vimukhikrtakhilasakhijana, vismrtanurupavyapara, - - diksu, niksitpanijeksanamavaniksidagamanameva samutksitpamukhamutpreksamana, tadiyanamasravanakamanaya damodarasamani samodamasakrd vadayanti, 199
sa eva mama pranasama iti tameva gayanti, tena saha rahasi riramsamana, tasmai visranitahrdaya, tasmadeva jivitumicchanti, tasya dasyameva ajastramakanksanti, 21 .Ibid. P. 119 kimityupagam grhamambikayah kimarthamarabdhamidam vratam va | kenasilaksikrta esa bhupah kimarthamasaktamidam mano va || 121 || 22. Ibid. P. 119 line 7-10. kva va sa mahanubhavah kulankasa - guna - gananurupa-rupa-lilah ksonipalah, kutraham apravartita-niratyaya-sukrta- palika balika, kva va mama tadaupayikam ramaniyakam, kva va tadrsasya tasya samagamabhyupayah sarvatha samprati paritranaya saranamanyam na janami | 23. Ibid. P. 119-120. esu sthasnusu dhairyapadapamaho mulatsamunmulaya tyutkantha, hrdayam viyogadahanajvalaih param tapyate | tasyeme niditastathapi na gatastasyantikam drohinah prana eva tathavidhah pratibhata bana na me manmathah || 122 || 24. Ibid. P. 110 asadhya mandiramasesanrpan prahitya pragvdara eva sadrsapratipattipurvam | abhyantaram nrpatiravisati sma so'yam kandarpako'pi vipulo hrdayam tadiyam || 108 nrpendurantah purakamininam nirajanamangalamangayakarsit | 200
· 201 santah paradhinado'pi santah sadanukula hi samasritesu || 109 || 25. Ibid. P. 111 tatra vrdhdapurandhrinamasirbhirabhyarhito nrpatirgarbhagrhasayane nipatya samuttamyata cittena rahasi cintayati sma vismayaniyam atisprhaniyam anupameyam ameyam acintaniyam anakhyayam atiramaniyam tadiyam rupadheyam | 26. Ibid. P. 111 sahisnutasamjanitaistapobhih payodhikancayah phalitam ciraya | tiraskrtasrivibhavam yadasyam striratnametadrsamapyuditam || VPC. 110 saundaryasarasamavayacamatkrtangaya candrananah kati na santi vasundharayam | namasmitamsamapi ta na bhajantyamusyah kacivdidheriyamaho ! karakausala srih || 111 || 27. Ibid. P. 111-112 prasamsa hamsanam paribhavanamasya mrdugataih kataksadaksepah kamalavanalaksmyah paripanah | dhananamanandah kabarinikurambadavamatih kacavdandanninda kusalaparipakah kulagireh || 112 28. Ibid. P. 112 line 3-5 pratipadavitirnasataparnapallavajatayoh padayoh payamiruhakisalayayorupamanamasamanam, sadharmyakamanaya sarasalatikancalasucikasikhasu samasaditatapasamiva kisalayanamupari viracitaparihasabhanginamangulinam savilasahasarekha eva nakharamayukhah | 29. Ibid. P. 112
sambararatisambaryah sampradayairvyadhayi sa | adrsyata katham no cedavirbhavati gulphayoh | | 113 | | srangararajajayakahalalaniya - janghopamanakutuki navasaligulmah | asittusavrtaphalah paripakakale vridamadhomukhataya vivrnoti cayam || 114 30. Ibid. P. 112 sambhavayanti satatam tadurustambhadapayam kila rajarambha | putacchalanekakavatamadhyalinapi no jatu jahati kampam || 11511112. 31. Ibid. P. 113 Lines 1-5 paracakramakhilamakramya niyatamanyonyabhilasitanyunabhogasamunnatyorarohavaksoruhayorantara kimiti na sunyatamadhyabhuvi vidhotatam, mandaksakandarpa yormabhudiha samanadhikaranyajanyam janyamiti tarunyarambhena tadubhayavalambataya nipatita simavibhagasutrekheva romamalika, ata eva tayoranyonyam samanyam pradhanyam | 32. Ibid. P. 113 nirakrtam niraruham mukhabjadambu pravisyaniyata prasannam | varam navadhovasatirmameti rekhacchalattatpada eva linam || 116|| asritya sasvadabhivrdhdikrte mukhatvam purnamrtamsumabhiviksya bhuvam sprsantam | adhaindurapyalikatamabhajat kimasya marge mahatprahata eva tokhilanam || 117 || 33. Ibid. P. 114 lines 1-5 valaksatara-kataksa- kanti- sandarsita- mandakini - lahari - sandohasya, vibhramaspandana- matra - nirvartitanalpa- kandarpasya nayanavdandusya purastadambuprati sambhrta- javananam sambararidhvajambaraikadesavilambinam sapharanam smaranamapi na sampratam | 202
nija- garbha-desa- pravesinam kusesayanamupari kopabhinivesamapaninisuscaranayoh sadesa-desamupagantumiva prakasitayatiscajani kesapasah | 34. Ibid. P. 114 line 11-12 kim bahuna- arabhya janmadinamambujasambhavo yad abhyastavanakhilayauvatasargasilpam | pradarsayanmrgadrsiha samastaloka- prakhyapanaya tadidam phalitam ciraya | | 118 || punah punarinduvadanayah saundaryalaharimavagahamano'pi avirahitavirahamahosma mahipatirvidusakagamanam, ananyakaryah pratyapalayat | tadanu vidusakah samagatya sayana - grha - bahirvyakharti parthiva - nayana-spandana - samjna vijnata 1 - 35. Bharata Natyasastra, Ed. pt Kedaanath Bharatiya Vidya Bhavan, Delhi Varanasi, 1983, ch. 6 P. 100-101 atha viro namottamaprakrtirutsahatmakah | sa casammohadhyavasayanayavitayabalaparakramasakti pratapaprabhavardibhirvibhavairupadhate | utsahadhyavasayadavisaditvadavismayanmohata | vividhadarthavisesavdiraraso nama sambhavati | | 67 | | 36. OP-cit P. 14 harivdadhuratmagunanuraginiranugrahisyannakhilah karagrahat | prahitya dutimiva kirtimagrato vibhuh pratasthe vijayadaracchalat 1116 || 37. Ibid. P. 15 adau jitva harihayadisamatmasatkrtya saktya tatratyugram dinakaramiva sthapayitva pratapam | 203
ksonipalah prathamajaladheh kulamargena gatva paravarannaraghanacamupanktiragadavacim || 17 || 38. Ibid. P. 46 Lines 3-5 "samgarakelisarah pravisya mrnala - kandaniva bahudandanunmulayantah, ghana-taroru- kandai rambha - stambha-sambavanamuttambhayantah, krodha-rasapuskala vadana - puskarani puskaragrena niskarunam nispidayantah vira-vara-dhairya-vari puramavilayantah, sarabhasam masam - medo - mastiska panka - sesamakurvan || 39. Ibid. P. 46 ranamahitalapatre kalaratrya prabhokya parihita parisekaprakriyam smarayantah padayugalagrhitan bhramayanti sma turna vamadururudhiraudhan vairiviran karagraih | 137 || 40. Ibid. P. 47 yabhitam pramitam samaradapetam vitamsamadhye kila cestamanam | caitanyasunyam sakalam svasainyam tratum nrsimhastarasa''jagam | 140 || ari svayamapi hastinam mahantam sannadhdah sapadi sa esa radasihah | hastagrasphuradasirabhyagadaratin asvasya svabalamamarsayogamatrat || 41 || 41. Ibid. P. 48 lines 1-8 abhyetya ciratta-garjitamurdhvodasta - mastakataya samastamapi nabhastatam yugapadapibateva kunjarendrena kupita-kundali - baroddandaya sundaya kulisakarkasa - nisitantena dantena, calita-vasumaticakraiscarana-cakraih dandadhara-bhujakandabhidhena baladhina nirjita-nirghata 204
205 samutkarenamudagarena ca vibhajita - kauntika sancayam, vivasita- prasikam, virata - nikhila- parasvadhikam, viniskasita - dhanuskam, nisudita nisadi varam nibarhita- sadi-ganam - nirmathitacarmikam nirgaladantra maudgarikam niyantrita - vaijayantikam nispidita ghotakam nirgandhita - sindhuram, nikhilamapi tadanikam niravasesamakarsit | 42. Ibid. P. 48 9-10 p 49 lines prathamasikharavartti vikarttana iva mahastatibhistamastomam mahahastivaramastakagato visikhastabakaih samastamapa satravabalam vidravya sa parthivavarah, sammukhinataya samapatantam samantato banasantatim varsantam colanarendramantakantaka iva jalandharam raghukuladhurandhara iva panktikandharam sarabhasamabhijagam | 43. Ibid. P. 49 anyunamanyudayadurniriksavanyonyajanyonnativadalolau | prakrstamaptam praticakratusta vadrstapurvairakhilastramargaih || 4211 hastena hastamavakrsya radau radabhyam samghataya nisthurahatisphuritasphulingam | ghantaninadamukharau karinau tadiyau candahavakramacamatkaranam vyadhattam || 43 || 44. Ibid. P. 61 Lines 4-6 nija cakrena tam mandaladhipam pundarikavaha viharamiva kundalayan vivdesana raktavarna - visesa sucaka saparivesa virocana bimba - kausalamiva, prakasayan parivestaya nisthura -samakramana - - - 45. Ibid. P. 62 tene tulapurusadanapurvam teneha nanavidhadanajatam saravye bhavan yadhapi suksmalaksah sa sthulalakso hi vehapitesu | 151 | |
46. Bharata, N.S. OP-cit ch. 6 P. 99 atha raudro nama krodhasyapi bhavatmako rakso danavodhdatamanusya prakrtih sangramahetukah | sa ca krodha dharsanadhiksepavamananrtavacanopadhatavakaparusyabhidrohamatsaryadi bhirvibhavairitpadhate | tasya ca tadanapatana pidanacchedana praharanaharanasastratrasampatasam praharuridhirakarsanadhani karmani | punasca raktanayanakhedabhrukutikaranavastambhadantaustapidanagandasphuranahastagranisyesadi bhiranubhavairabhinayah prathoktavyah | 47. VPC. OP-Cit P. 33 Lines 2-4 "satrava - darsanamatra sarabhasa - prasthita - rosa - parusa-nirbhartsanalapatvaritapadarpana-sambhrameneva kampamanadharaputa .......... " 48. Ibid. P. 41 lines 4-5 durlanadhya-pratapa sikhi bhayankaram, simadhika paradhamalokana- samajika- vaimanikam- - vamalakavimukta-kalpadkuma- puspa stabakanispatita- puspa-dhaya-paksa - pavana-tatksana - krtasandhujnana ..... 49. Bharata, N.S. OP-Cit ch. 6 P. 101. vikrtakhasacca darsana sangamaranya sunyagrahagamanat | gurunrpayoraparadhatkrtakasca bhayanako jneyah || 70 || gatra mukhadrsti bhedairurustambhabhiviksanovdegaih | sannamukhasosahrdayapasyandanaromongamesca bhayam || 71 | | etatsta bhavajam syatsacca samuttham tathaiva kartavyam | punarobhireva bhavaih krtakam mrducostitaih karyam || 72 || karacaranavepathustambhagatrasamkoca hrdayakampena | 206
suskaustatalu kantairbhayanako nityamabhineyah || 73 || 50. Op-cit P. 42 lines 3-8 "kabandha-nartananukula- phalita - narakapala - yugalatala- khottala-cettala-bahala-halahali- kakala-kala-parihrta-rodana-bhuta - raja - balakam, sarasatararasasvadana gardhana - grdhra-mithuna- cancala - cancu - samdesikancala - samudhdatantra - malikantara- lambamana - manava kalevara-tanutara- dolamancakantaraladhiropita balakopalalana-lola - nilaksa- kakolika ganakarnana - rasavamanita - rudhirapanavadhana yatudhanam, 51. Bharata, N.S. Op-cit ch. 6 P. 102 anabhimata darsanena ca gandharasasparsabda dosesca | ... udejanaisca bahubhirbibhatsarasah samudavati || 74 1 1 mukhanetravikunanaya nasapracchadanavanamitasyaih | avyaktapada patanairbibhatsah samyagabhineyah || 75|| 52. VPC. Op-cit. P. 42 line 9, P. 43 lines 1-3 akrstagarista-vetanda-mandalabhih, nipatita-carma - vitati - nirbhitakurmasadharmyabhih, vibhrasta - pattisaritra - hasta - ratricara- kumaraka kelicalya- mananekapa- gatrayana- patrabhih, atitumula- kala-kala- bahalitalahari - vegabhirapagabhirasrnmayibhiranavarata - samedhamanavarodha- mahayoodha - yasah payodhi-varam, 207