Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter CLXIII
śrīrāma uvāca |
vinendriyajayenedaṃ nājñatvamupaśāmyati |
tadindriyāṇi jīyante kathaṃ kathaya me mune || 1 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
na ca prabhūtabhogeṣu na puṃstve na ca jīvite |
na cendriyajayonmuktau dīpastanudṛśo yathā || 2 ||
[Analyze grammar]
tadindriyajaye yuktimimāmavikalāṃ śrṛṇu |
siddhimeti svayatnena sukhena tanuretayā || 3 ||
[Analyze grammar]
cinmātraṃ puruṣaṃ viddhi cetanājjīvanāmakam |
yaccetati sa jīvo'ntastanmayo bhavati kṣaṇāt || 4 ||
[Analyze grammar]
saṃvitprayatnasaṃbodhaniśitāṅkuśakarṣaṇaiḥ |
manomataṅgajaṃ mattaṃ jitvā jayati nānyathā || 5 ||
[Analyze grammar]
cittamindriyasenāyā nāyakaṃ tajjayājjayaḥ |
upānadgūḍhapādasya nanu carmāvṛtaiva bhūḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
saṃvidaṃ saṃvidākāśe saṃropya hṛdi tiṣṭhataḥ |
svayameva manaḥ śāmyennīhāra iva śāradaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
svasaṃvidyatnasaṃrodhādyathā cetaḥ praśāmyati |
na tathāṅga tapastīrthavidyāyajñakriyāgaṇaiḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
yacca saṃvedyate kiṃcittattatsaṃvidi saṃvidā |
nūnaṃ vismāryate yatnādbhogānāmiti tajjayaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
svasaṃvedanayatnena viṣayāmiṣato'niśam |
kiṃcitsaṃrodhitā saṃvittatprāptaṃ vaibudhaṃ padam || 10 ||
[Analyze grammar]
svadharmavyavahāreṇa yadāyāti tadeva me |
rocate nānyadityeva pade vajradṛḍhībhava || 11 ||
[Analyze grammar]
saṃvitpravṛttimartheṣu viruddheṣu vivarjayan |
arjayañchamasaṃtoṣau yaḥ sthitaḥ sa jitendriyaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
saṃvidrasikatāsvantastathā nīrasatāsu ca |
yasya nodvegamāyāti manastasyopaśāmyati || 13 ||
[Analyze grammar]
saṃvitprayatnasaṃrodhānmanaḥ svāyanamujjhati |
cetaścapalatonmuktaṃ vivekamanudhāvati || 14 ||
[Analyze grammar]
vivekavānudārātmā vijitendriya ucyate |
vāsanāvīcivegena bhavābdhau na sa muhyate || 15 ||
[Analyze grammar]
sādhusaṃparkasacchāstrasamālokanato'niśam |
jitendriyo yathāvastu jagatsatyaṃ prapaśyati || 16 ||
[Analyze grammar]
satyāvalokanācchāntimeti saṃsārasaṃbhramaḥ |
marāviva jalajñānaṃ mithyāpatanaduḥkhadam || 17 ||
[Analyze grammar]
acetyameva cinmātramidaṃ jagaditi sthitam |
ityeva satyabodhasya bandhamokṣadṛśau kutaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
anākāraṃ yathā vāri kṣīṇaṃ vahati no punaḥ |
akāraṇaṃ tathā dṛśyaṃ jñānacchinnaṃ na rohati || 19 ||
[Analyze grammar]
vedanaṃ vyomamātraṃ tvamahamityādirūpadhṛk |
varjayitvaitadanyatsyādahamityādikaṃ jagat || 20 ||
[Analyze grammar]
avidyāmātramevedamahamityādikaṃ jagat |
cidvyomnyeva sthitaṃ śāntaṃ śūnyamātraśarīrakam || 21 ||
[Analyze grammar]
idaṃ cidvyomni cicchāyā jagadityeva bhāsate |
śūnyaśūnyaiva ciccāsau śūnyā cetyeva niścayaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
svapnadarśanadṛṣṭāntaḥ kena nāmātra khaṇḍyate |
asanmayo'nubhūtaśca svānubhūto'pyasanmayaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
so'ṅga saṃvittimātrātmā yadyadrājyaṃ mahīyate |
nakartṛkarmakaraṇaṃ rūpaṃ tadvajjagacciteḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
akartṛkarmakaraṇamahaṃ ciddhanamātrakam |
jagaccedamanirdeśyaṃ svasaṃvedanalakṣaṇam || 25 ||
[Analyze grammar]
yathā svapneṣu maraṇamanubhūtaṃ na vidyate |
marau jalecchā'vidyeyaṃ vidyamānā na vidyate || 26 ||
[Analyze grammar]
cidvyomnā kācakacyaṃ svaṃ sargādau vyomni cetitam |
jagadityeva nirmūlaṃ kākatālīyavatsvayam || 27 ||
[Analyze grammar]
nirmūlameva bhātīdamabhātamapi bhātavat |
tasmādyadbhāsuramidaṃ tattadeva padaṃ viduḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
jīvādikacanaṃ tvatra yadbhātīdaṃ tadeva tat |
śūnyataiva bhavedvyoma vāryevāvartavṛttayaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
yathāvayavino rūpamekaṃ sāvayavaṃ bhavet |
ekaṃ jīvādyavayavaṃ brahmānavayavaṃ tathā || 30 ||
[Analyze grammar]
ābhāsamātraṃ dṛśyātma cinmātraṃ śāntamavyayam |
sthitamāsthāḥ kimetasminsvabhāve sve vicāryate || 31 ||
[Analyze grammar]
nādyantamantaḥkalanāḥ kāścitsanti pare pade |
tadrūpamevāvidyeyaṃ nāvidyā tviha vidyate || 32 ||
[Analyze grammar]
jīvaḥ svapnādviśañjāgrajjāgrataḥ svapnamāviśan |
prabuddho vāstvabuddho vāpyekarūpatayā sthitaḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
sthite suṣuptaturye dve sadā svapne'tha jāgrati |
jāgratsvapnāvekameva turyaṃ vetti tu buddhadhīḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
jāgratsvapnaḥ suṣuptaṃ ca sarvaṃ turyaṃ prabodhinaḥ |
nāvidyā vidyate tasya dvayastho'pyeva so'dvayaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
dvaitamadvaitamityetadahaṃtvamidamityapi |
niravidyasya kalanā kutaḥ kāpyambaraṃ kutaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
dvaitādvaitasamudbhedairvākyasaṃdarbhavibhramaiḥ |
krīḍantyabuddhāḥ śiśavo bodhavṛddhā hasanti tān || 37 ||
[Analyze grammar]
dvaitādvaitavivādehā hṛdayākāśamañjarī |
vinaitayeha nodeti prabodhākāśamārjanam || 38 ||
[Analyze grammar]
suhṛdbhūtvā vivādena dvaitādvaitavicāraṇā |
kṛtā hṛdayagehe'ntaravidyābhasmamārjanī || 39 ||
[Analyze grammar]
taccittāstadgataprāṇā bodhayantaḥ parasparam |
kathayantaśca tannityaṃ tuṣyanti ca ramanti ca || 40 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ satatayuktānāṃ bhajatāṃ prītipūrvakam |
jāyate buddhiyogo'sau yena te yānti tatpadam || 41 ||
[Analyze grammar]
kilopakurute yatnāttṛṇamātrāvagopane |
kathaṃ sidhyatyayatnena trailokyagaṇagopanam || 42 ||
[Analyze grammar]
adhyātmavyasanonmuktaṃ tataṃ hṛtsthā'dhamā'prabhu |
upahāsāspadaṃ yasyā jagadapyuttamasthiteḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
kiṃ nāmedaṃ kila sukhaṃ yadrājyādimanoṅkuram |
tattvajñānaikaviśrāntau devarājapadaṃ tṛṇam || 44 ||
[Analyze grammar]
suptāḥ prabuddhāḥ paśyanti dṛśyaṃ dṛśye ratā yathā |
tathā dṛśye'ratāḥ śāntāḥ santaḥ paśyanti tatpadam || 45 ||
[Analyze grammar]
vinā yatnabhareṇedaṃ na kadācana siddhyati |
mahato'bhyāsavṛkṣasya phalaṃ viddhi paraṃ padam || 46 ||
[Analyze grammar]
idaṃ bahūktametena kimeteneti durmatiḥ |
na grāhyaitāvatāpyukte nādatte nedamajñadhīḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
bhūyobhūyaḥ parāvṛttyā ciramāsvādyate yadi |
śrūyate kathyate cedaṃ tajjñenājñena bhūyate || 48 ||
[Analyze grammar]
yastvekavāramālokya dṛṣṭamityeva saṃtyajet |
idaṃ sa nāma śāstrebhyo bhasmāpyāpnoti nādhamaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
idamuttamamākhyānamadhyeyaṃ vedavatsadā |
vyākhyeyaṃ pūjanīyaṃ ca puruṣārthaphalapradam || 50 ||
[Analyze grammar]
yadasmātprāpyate śāstrāttattadvedādavāpyate |
asminjñāte kriyā jñānaṃ dvayaṃ yāti pavitratām || 51 ||
[Analyze grammar]
vedāntatarkasiddhāntastvasminjñāte ca budhyate |
idamuttamamākhyānaṃ vyākhyātaṃ śāstradṛṣṭiṣu || 52 ||
[Analyze grammar]
kāruṇyādbhavatāmetadahaṃ vacmi na māyayā |
bhavantastvavagacchanti māyāmetadvicāryatām || 53 ||
[Analyze grammar]
asmācchāstravarādvodhā jāyante ye vicāritāt |
lavaṇairvyañjanānīva bhānti śāstrāntarāṇi taiḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
anāryamidamākhyānamityanādṛtya dṛśyadhīḥ |
mā bhavaṃtvātmahantāro bhavanto bhavabhāginaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
tātasya kūpo'yamiti bruvāṇāḥ kṣāraṃ jalaṃ kāpuruṣāḥ pibanti |
yathā bhavanto vivicāravantastathāniśaṃ mā bhavatājñatāptyai || 56 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter CLXIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!