Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter CL
muniruvāca |
evaṃprakārayā yuktyā tenāyaṃ muninā tadā |
tathāhaṃ bodhito yena gato viditavedyatām || 1 ||
[Analyze grammar]
tato'sau na mayā tyaktaściraprārthanayā tayā |
avasattena tatrāsau mṛtasyāpi tathaiva ca || 2 ||
[Analyze grammar]
yenaitanmuninā proktamindūdayaśubhaṃ vacaḥ |
so'yaṃ paśya muniśreṣṭhastava pārśve vyavasthitaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
anenoktamanuktena mamaitanmohaghātinā |
dṛśyapūrvāparajñena yajñenevāttamūrtinā || 4 ||
[Analyze grammar]
agniruvāca |
tadākarṇya vacastasya munervyādho'bhavattadā |
pratyakṣaḥ svapnasargaḥ kimiti khinna iva smayāt || 5 ||
[Analyze grammar]
vyādha uvāca |
aho mahaccitramidaṃ mune manasi duḥsaham |
kathitaṃ me'dya bhavatā bhavatāpāpahāriṇā || 5 ||
[Analyze grammar]
yatsvapnakathitasyeyaṃ jāgratpratyakṣatocyate |
labhyate'pi ca tannāma veda citramidaṃ mune || 7 ||
[Analyze grammar]
kathameṣa mahānsvapnapuruṣaḥ sa munīśvara |
jāgratyapi sthirībhūto bhūto bālamateriva || 8 ||
[Analyze grammar]
evamāścaryamākhyānamucyatāṃ me yathākramam |
kutaḥ kasya kimetadvā paramo hi sa vismayaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
muniruvāca |
tataḥ śrṛṇu mahābhāga vṛttaṃ citraṃ kimatra me |
kathayāmi samāsena sahasā māṃ kuru tvarām || 10 ||
[Analyze grammar]
anenaitattadā tatra varṇitaṃ bodhanāya me |
budho'hamabhavaṃ cāśu mahato'sya tayā girā || 11 ||
[Analyze grammar]
tata etadgirā pūrvaḥ svasvabhāvaḥ smṛto mayā |
avadāto'vadātena nabhaseva tapātyaye || 12 ||
[Analyze grammar]
aho nu so'hamabhavaṃ munirityuditāśayam |
ahamāsaṃ hṛdā sphītātsnāto'vasthitavismayāt || 13 ||
[Analyze grammar]
imāṃ bhogāsthayāvasthāṃ prāpto'smyajña ivādhvagaḥ |
dhāvañchramārtirambvarthī vyarthayā mṛgatṛṣṇayā || 14 ||
[Analyze grammar]
kaṣṭaṃ dṛśyopalambhena bhrāntimātrātmanā satā |
bālo vetālakeneva prājño'pi cchalito hyaho || 15 ||
[Analyze grammar]
aho nu citrametena mithyājñānena valgatā |
nītaḥ sarvārthaśūnyena padavīṃ kāmimāmaham || 16 ||
[Analyze grammar]
athavā yaḥ so'hamapi bhrāntimātraṃ na sanmayaḥ |
tathāpi citraśatatā yannāmāsadviḍambyate || 17 ||
[Analyze grammar]
nāhamasmi na caiveyamidaṃ nāyamapi bhramaḥ |
citraṃ sarvamidaṃ mithyā sarvaṃ ca sadiva sthitam || 18 ||
[Analyze grammar]
kimidānīṃ mayā kāryamiha bandhabhidāntaraḥ |
vidyate me'ṅkuraśchedyaṃ tattāvatsaṃtyajāmyaham || 19 ||
[Analyze grammar]
āstāmetadavidyaiṣā vyartharūpā kimetayā |
bhrāntyā bhrāntirasadrūpā tyaktaivaiṣā mayādhunā || 20 ||
[Analyze grammar]
upadeṣṭā munirayameṣo'tra bhrāntimātrakam |
brahmaivāhamivābhāti rūpametaddivābhravat || 21 ||
[Analyze grammar]
tadevaṃ tāvaduditajñānaṃ vakṣye mahāmunim |
iti saṃcintya sa munistatra prokta idaṃ mayā || 22 ||
[Analyze grammar]
munināyaka gacchāmi taccharīramidaṃ nijam |
draṣṭuṃ yacca pravṛtto'smi śarīraṃ tadapīkṣitum || 23 ||
[Analyze grammar]
ityākarṇya sa māmāha hasanmunivarastadā |
kutastau bhavato dehau tau sudūrataraṃ gatau || 24 ||
[Analyze grammar]
gacchātmanaiva vā paśya vṛttāntaṃ vṛttakovida |
paśya tāvadyathāvṛttaṃ dṛṣṭāntaṃ jñāsyasi svayam || 25 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya taṃ dehaṃ vidaṃ bhūsattayā''smikam |
tyaktvā cidātmā tatprāṇātpavane yojito mayā || 26 ||
[Analyze grammar]
prāktanaṃ dehamālokya yāvadāyāmyahaṃ mune |
ihaiva tāvatsthātavyamityuktvāhaṃ gato'nilam || 27 ||
[Analyze grammar]
atha vātarathārūḍho gaganaṃ bhrāntavānaham |
puṣpāmoda ivānantaṃ gatvā ca tvarayā ciram || 28 ||
[Analyze grammar]
tataściramapi bhrāntvā yadā galavilaṃ calan |
ahaṃ na prāptavāṃstasya kiṃcidasyāśayasthitaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
tadā khedamupāyātaḥ paramaṃ punarāgataḥ |
idameva jagajjālamahamālānamātmanaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
ihemaṃ labdhavānagre tato munimanuttamam |
pṛṣṭavānahamekāgrastata evamidaṃ gṛhe || 31 ||
[Analyze grammar]
kimetadbhagavanbrūhi pūrvāparavidāṃvara |
tvaṃ paśyasi yathāvṛttamuttamajñānacakṣuṣā || 32 ||
[Analyze grammar]
yasya dehaṃ praviṣṭo'haṃ sa ca madvapureva ca |
kva tāvubhau gatau dehau na labdhau kena hetunā || 33 ||
[Analyze grammar]
mayāticiramābhogi bhrāntaṃ saṃsāramaṇḍalam |
sthāvarādā''tmanaḥ kasmātprāptaṃ galabilaṃ na tat || 34 ||
[Analyze grammar]
gatveti pṛṣṭaḥ sa muniḥ samuvāca mahāśayaḥ |
jānāsi tatsvayaṃ kasmāditi tāmarasekṣaṇa || 35 ||
[Analyze grammar]
etadālokayasi cetsvayaṃ yogaikasaṃvidā |
tatpaśyasyeva niḥśeṣaṃ yathā karatalāmbujam || 36 ||
[Analyze grammar]
tathāpi yadi śuśrūṣā tavāsti vacasā mama |
tadidaṃ śrṛṇu vakṣyāmi yathāvṛttamakhaṇḍitam || 37 ||
[Analyze grammar]
tapastāmarasoṣṇāṃśuḥ kalyāṇakamalākaraḥ |
jñānābjasya harernābhirnāsti tāvadayaṃ bhavān || 38 ||
[Analyze grammar]
sa tvaṃ kadācittapasi sthitaḥ svapnadidṛkṣayā |
kasyaciddhṛdayaṃ jantoḥ praviṣṭaḥ puṣṭasaṃvidā || 39 ||
[Analyze grammar]
yattvaṃ praviṣṭo hṛdayaṃ tatredaṃ bhuvanatrayam |
dṛṣṭavānasi vistīrṇaṃ rodasī vipulodaram || 40 ||
[Analyze grammar]
iti tvayi ciraṃ vyagre dehastasya tathāpi ca |
sa saṃsuptākṛtiryatra sthitastatra mahāvane || 41 ||
[Analyze grammar]
lagno'gnirdhūmadhūmrābhrasāmbarāmbaraḍambaraḥ |
valadvalacalālātacakrasūryendumaṇḍalaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
dagdhābhrabhasmasaṃpūrṇadhūmābhrāsitakambalaiḥ |
ānīlākāśadalapairiva saṃchāditāmbaraḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
darīgṛhaviniṣkrāntasiṃhanirhrādatarjitaiḥ |
sphuṭaiścaṭacaṭāsphoṭairjaḍīkṛtadigantaraḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
tālītamālamālānāṃ gatānāmagnivṛkṣatām |
pātairutpātavahnyabhrakavatkarakarairghanaḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
dūradeśagatairdṛṣṭasthirasaudāmanīdhiyā |
dravatkanakaniṣyandakuṭṭimaṃ vyoma darśayan || 6 ||
[Analyze grammar]
kaṇaistārāgaṇaṃ kāntairvyomni dviguṇatāṃ nayan |
vakṣaḥsthabālavanitānayanānandanandanaḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
jvālādhamadhamāśabdapradhmātagaganodaraḥ |
darīgṛhaviniṣkrāntabhrāntonnidravanecaraḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
ardhadagdhadravatsiṃhamṛgavyādhavihaṃgamaḥ |
kvathatsaraḥsaritsrotorandhitogravanecaraḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
valajjvālājvaladbālacamarīcārucañcuraḥ |
dahyamānavanaprāṇimedogandhāvṛtāmbudaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
tena kalpāgnikalpena valgatā vanavahninā |
sayuṣmadāśramo dagdhaḥ sarpeṇeva prasarpatā || 51 ||
[Analyze grammar]
vyādha uvāca |
tatra tasyāgnidāhasya hetuḥ kaḥ prākṛto mune |
tadvanaṃ te baṭuvarāḥ sarvaṃ naṣṭaṃ kathaṃ saha || 52 ||
[Analyze grammar]
muniruvāca |
saṃkalpakamanaspandaḥ saṃkalpādikṣayodaye |
yathā heturnirāspando'cirāddhi trijagattathā || 53 ||
[Analyze grammar]
hṛdaye ca vanānte ca kṣobhākṣobheṣu kāraṇam |
yathā spando'cirātspandastathā trijagatāmiha || 54 ||
[Analyze grammar]
dhātuḥ saṃkalpanagaraṃ jagattatspandanaṃ tviha |
prajodayakṣayakṣobhavarṣāvarṣādikāraṇam || 55 ||
[Analyze grammar]
brahmādimānaso'pyasya so'pyanyatra cidambare |
ityaparyavasāneyaṃ śāntaikā cinnabhogatiḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
citinabhasi cinnabhaḥśrīḥ kacatīti nirāmayā viduṣām |
mūrkhāṇāṃ tu yathaiṣā yādṛgvā tanmayīha na sat || 57 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter CL
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!