Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LXXXIV
śrīrāma uvāca |
anantaraṃ mune brūhi kālī kimiva nṛtyati |
kiṃ śūrpaphalakuddālamusalādisrajā''vṛtā || 1 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
sa bhairavaścidākāśaḥ śiva ityabhidhīyate |
ananyāṃ tasya tāṃ viddhi spandaśaktiṃ manomayīm || 2 ||
[Analyze grammar]
yathaikaṃ pavanaspandamekamauṣṇyānalau yathā |
cinmātraṃ spandaśaktiśca tathaivaikātma sarvadā || 3 ||
[Analyze grammar]
spandena lakṣyate vāyurvahnirauṣṇyena lakṣyate |
cinmātramamalaṃ śāntaṃ śiva ityabhidhīyate || 4 ||
[Analyze grammar]
tatspandamāyāśaktyaiva lakṣyate nānyathā kila |
śivaṃ brahma viduḥ śāntamavācyaṃ vāgvidāmapi || 5 ||
[Analyze grammar]
spandaśaktistadicchedaṃ dṛśyābhāsaṃ tanoti sā |
sākārasya narasyecchā yathā vai kalpanāpuram || 6 ||
[Analyze grammar]
karotyeva śivasyecchā karotīdamanākṛteḥ |
saiṣā citiriti proktā jīvanājjīvitaiṣiṇām || 7 ||
[Analyze grammar]
prakṛtitvena sargasya svayaṃ prakṛtitāṃ gatā |
dṛśyābhāsānubhūtānāṃ karaṇātsocyate kriyā || 8 ||
[Analyze grammar]
vaḍavāgniśikhākārācchoṣyācchuṣketi kathyate |
caṇḍitvāccaṇḍikā proktā sotpalotpalavarṇataḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
jayā jayaikaniṣṭhatvātsiddhā siddhisamāśrayāt |
jayantī ca jayā proktā vijayā vijayāśrayāt || 10 ||
[Analyze grammar]
proktā parājitā vīryāddurgā durgraharūpataḥ |
oṃkārasāraśaktitvādumeti parikīrtitā || 11 ||
[Analyze grammar]
gāyatrī gāyanātmatvātsāvitrī prasavasthiteḥ |
saraṇātsarvadṛṣṭīnāṃ kathitaiṣā sarasvatī || 12 ||
[Analyze grammar]
gaurī gaurāṅgadehatvādbhavadehānuṣaṅgiṇī |
suptānāmatha buddhānāmamātroccāraṇāddhṛdi || 13 ||
[Analyze grammar]
nityaṃ trailokyabhūtānāmumetīndukalocyate |
śivayorvyomarūpatvādasitaṃ lakṣyate vapuḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
nabho hi māṃsametābhyāṃ dṛṣṭidṛṣṭaṃ vilokyate |
asti nabho nabhasyeva tau nabhonabhasi sthitau || 15 ||
[Analyze grammar]
nabhonibhāvabhūtāṅgāvacchau vyomna ivāgrajau |
hastapādāsyamūrdhno yadvahutvālpatvabhedataḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
nānātvaṃ halaśūrpādisragdharatvaṃ ca tacchṛṇu |
sā hi kriyā bhagavatī parispandaikarūpiṇī || 17 ||
[Analyze grammar]
dadyātsnāyācca juhuyādityādyagraśarīriṇī |
citiśaktiranādyantā tathā bhātātmanātmani || 18 ||
[Analyze grammar]
sākāśarūpiṇī kāntā dṛśyaśrīḥ spandadharmiṇī |
devyāstasyā hi yāḥ kālyā nānābhinayanartanāḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tā imā brahmaṇaḥ sargajarāmaraṇarītayaḥ |
kriyāsau grāmanagaradvīpamaṇḍalamālikāḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
spandānkaroti dhatte'ntaḥ kalpitāvayavātmikā |
kālī kamalinī kālī kriyā brahmāṇḍakālikā || 21 ||
[Analyze grammar]
dhatte svāvayavībhūtāṃ dṛśyalakṣmīmimāṃ hṛdi |
na kadācana ciddevī nirdeśyāvayavā kvacit || 22 ||
[Analyze grammar]
śivatvāvyatirekeṇa śivataivaṃ vidṛśyatām |
yathāṅga śūnyatā vyomnaḥ spandanaṃ mātariśvanaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
jyotsnāyāścetyamevaṃ hi dṛśyamaṅgaṃ citeḥ kriyā |
śivaṃ śāntamanāyāsamavyayaṃ viddhi nirmalam || 24 ||
[Analyze grammar]
na manāgapi tatrāsti staimityaṃ spandadharmatā |
sā kriyaiva tathārūpā satī bodhavaśādyadā || 25 ||
[Analyze grammar]
vyāvṛttyaiva tathaivāste śiva ityucyate tadā |
citiśakteḥ kriyā devyāḥ pratisthānaṃ yadātmani || 26 ||
[Analyze grammar]
yathābhūtasthitereva tadeva śiva ucyate |
devyāḥ kriyāyāścicchakteḥ svarūpiṇyā mahākṛteḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
kalpitākāradhāriṇyā ananyāvayavā ime |
sargāḥ sajjanatāvargā lokā ālokabhāsvarāḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
sadvīpasāgarāḥ pṛthvyaḥ savanāvanayo'drayaḥ |
sāṅgopāṅgāstrayo vedāḥ savidyāsthānagītayaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
savidhipratiṣedhārthāḥ saśubhāśubhakalpanāḥ |
sadakṣiṇāgnayo yajñāḥ puroḍāśādyaśaṃsinaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
bhūpālolūkhalavṛsīśūrpayūpādisayutāḥ |
saṃgrāmāḥ sāyudhagrāmāḥ saśūlaśaraśaktayaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
sabhuśuṇḍīgadāprāsahayebhabhaṭabhāsurāḥ |
jñātayo bhūtasaṃghānāṃ caturdaśa surādikāḥ |
caturdaśābdhidvīporvyastathā lokāścaturdaśa || 32 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
citeḥ kalpāḥ śarīriṇyāḥ sargā ye'ṅge sthitāstathā |
te kimātmani tiṣṭhanti utāsatyā vadeti bho || 33 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
rāmāsau kila cicchaktistayā yaccoditaṃ tathā |
tatpracetitamevātaḥ satyaṃ cedamivākhilam || 34 ||
[Analyze grammar]
tatpratibimbitaṃ bāhyānmukurapratibimvavat |
satyaṃ tadantarevāsti citernāsatyamarthataḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
cidrūpasya tathāpyantaḥ satsaṃkalpapuraṃ bhavet |
dṛḍhadhyānādviśuddhāyāściterbhavatu sā katham || 36 ||
[Analyze grammar]
ādarśeṣvathavā svapne sargaḥ saṃkalpane'stu vā |
sa ātmanyarthakāritvātsatya ityeva me matiḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
mama nārthāya sa iti vakṣi cettatkathaṃ bhavet |
deśāntaragatāḥ sarve bhavantyarthāya saṃprati || 38 ||
[Analyze grammar]
yathā deśāntaragrāmastadgatasyārthakṛdbhavet |
sarve tathaiva tadbhāvaṃ gatasyārthaviniścayāt || 39 ||
[Analyze grammar]
yadyathābhūtasarvārthakriyākāri pradṛśyate |
tatsatyamātmano'nyasya naivātattāmupeyuṣaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
tasmāccicchaktikośasthāḥ sarvāḥ sargaparamparāḥ |
satya ātmeti tadbhāvaṃ gatasyānyasya nākhilāḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
bhūtabhavyabhaviṣyasthāḥ saṃkalpasvapnapūrgaṇāḥ |
sarve satyāḥ paraṃ tattvaṃ sarvātmā kathamanyathā || 42 ||
[Analyze grammar]
prāpyante yogasiddhena tadbhāvaṃ tu gatena te |
anyena parvatā grāmā gatyā deśāntare yathā || 43 ||
[Analyze grammar]
cālitasya yathā gāḍhanidrasya svapnapattanam |
na luṭhatyeva luṭhitamityapyanumataṃ sphuṭam || 44 ||
[Analyze grammar]
tathā calantyā luṭhitaṃ tasyā dehagataṃ jagat |
na luṭhatyeva mukurapratibimbamiva sthitam || 45 ||
[Analyze grammar]
sa trailokyamahārambhaḥ satyo'pi bhrāntimātrakam |
bhrāntimātrasya ke nāma luṭhanāluṭhane vada || 46 ||
[Analyze grammar]
kadā svapnapuraṃ satyaṃ kadā svapnapuraṃ mudhā |
kadā svapnapuraṃ bhagnaṃ kadā svapnapuraṃ sthitam || 47 ||
[Analyze grammar]
bhrāntitvaṃ kevalaṃ saiva dṛśyaśrīryāvadagragā |
tvaṃ viddhīmāmapi bhrāntiṃ jagallakṣmīmavāstavīm || 48 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpane manorājye svapne saṃkathane bhrame |
yathāpurānubhavanaṃ trailokyānubhavaṃ tathā || 49 ||
[Analyze grammar]
ahamiti jagaditi nāntabhrāntiriyaṃ prakacatīva citaḥ |
paramākāśakṛśākhyā śāmyati nipuṇaṃ parijñātā || 50 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LXXXIV
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!