Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LXXIII
śrīrāma uvāca |
bandhamokṣajagadbuddhirna śūnyā nāpi sanmayī |
nāstameti na codeti kimapyādyamasau kila || 1 ||
[Analyze grammar]
upadiṣṭamidaṃ brahmaṃstvayā buddhamalaṃ mayā |
bhūyaḥ kathaya tṛptirhi śrṛṇvato nāsti me'mṛtam || 2 ||
[Analyze grammar]
sargādisaṃbhramadṛśaḥ śsvayatādidṛśastathā |
na kāścana vibho satyā asatyāśca na kāścana || 3 ||
[Analyze grammar]
evaṃsthite tu yatsatyaṃ tatsarvaṃ buddhavānaham |
tathāpi bhūyobodhāya sargānubhava ucyatām || 4 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
yadidaṃ dṛśyate kiṃcijjagatsthāvarajaṅgamam |
sarvaṃ sarvaprakārāḍhyaṃ deśakālakriyādimat || 5 ||
[Analyze grammar]
tasya nāśe mahānāśe mahāpralayanāmani |
brahmopendramarudrudramahendrapariṇāmini || 6 ||
[Analyze grammar]
śiṣyate śāntamatyacchaṃ kimapyajamanādi sat |
yato vāco nivartante kimanyadavagamyate || 7 ||
[Analyze grammar]
sarṣapāpekṣayā meruryathātivitatākṛtiḥ |
tathākāśamapi sthūlaṃ śūnyaṃ sadyadapekṣayā || 8 ||
[Analyze grammar]
śailendrāpekṣayā sūkṣmā yatheme trasareṇavaḥ |
tathā sūkṣmataraṃ sthūlaṃ brahmāṇḍaṃ yadapekṣayā || 9 ||
[Analyze grammar]
amānakalite saumye kāle pariṇate ciram |
śānte tasminpare vyomanyādye hyanubhavātmani || 10 ||
[Analyze grammar]
asaṃkalpo mahāśānto dikkālairamitākṛtiḥ |
antarmahāṃścidākāśo vettīva paramāṇutām || 11 ||
[Analyze grammar]
asatyāmeva tāmantarbhāvayansvapnavatsvataḥ |
tataḥ sa brahmaśabdārthaṃ vetti cidrūpatāṃ tatām || 12 ||
[Analyze grammar]
cidbhāvo'nubhavatyantaścittvāccidaṇutāṃ nijām |
tāmeva paśyatīvātha tato draṣṭeva tiṣṭhati || 13 ||
[Analyze grammar]
yathā svapne mṛtaṃ paśyatyeka evātmanātmani |
mṛta eva mṛterdraṣṭā tathā cidaṇurātmani || 14 ||
[Analyze grammar]
tataścidbhāva eṣo'ntareka eva dvitāmiva |
paśyansvarūpa evāste draṣṭṛdṛśyamiva sthitaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
cidbhāvaśūnya evātinirākāro'pyaṇuṃ tanum |
paśyandṛśyamivodeti draṣṭeva ca tadā dvitām || 16 ||
[Analyze grammar]
prakāśamaṇumātmānaṃ paśyaṃstadanubhāvataḥ |
ucchūnatāṃ cetayate bījamaṅkuratāmiva || 17 ||
[Analyze grammar]
deśakālakriyādravyadraṣṭṛdarśanadṛgdṛśaḥ |
arthāntarasvabhāvena tiṣṭhantyanuditābhidhāḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
cidaṇuryatra bhāto'sau deśo mitimupāgataḥ |
yadā bhātastadā kālo yadbhānaṃ tatkriyā smṛtā || 19 ||
[Analyze grammar]
upalabdhaṃ vidurdravyaṃ draṣṭṛtāpyupalabdhatā |
ālokanaṃ darśanatā dṛgālokanakāraṇam || 20 ||
[Analyze grammar]
evamucchūnatā bhāti mitānantātha vā kramāt |
asatyaiva nabhasyeva nabhorūpaiva niṣkramā || 21 ||
[Analyze grammar]
cidaṇorbhāsanaṃ bhātaṃ tatpradeśena dehagam |
yena paśyati taccakṣuḥ saṃgraho'kṣadṛśāmiti || 22 ||
[Analyze grammar]
cidaṇupratibhāse'ntaḥ prathamaṃ nāmavarjitam |
tanmātraśabdameteṣāmetadākāśarūpi tat || 23 ||
[Analyze grammar]
cidaṇupratibhākāśapiṇḍa eva ghanasthitiḥ |
anusaṃdhānavivaśaścetatīndriyapañcakam || 24 ||
[Analyze grammar]
evaṃ cidaṇusaṃdhānaṃ dṛśyapoṣamupaityalam |
tadeva jñānamityuktaṃ buddhirityabhidhīyate || 25 ||
[Analyze grammar]
tato manastadārūḍhamahaṃkārapadaṃ gatam |
deśakālapariccheda ityaṅgīkṛta ātmanā || 26 ||
[Analyze grammar]
cidaṇorasya bhāvasya pratyagraṃ yatra vedanam |
sa tatrottarakālena pūrvābhikhyāṃ kariṣyati || 27 ||
[Analyze grammar]
anyasminnekadeśe sā ūrdhvābhikhyāṃ kariṣyati |
evaṃ digabhidhānādi kalpayiṣyati sa kramāt || 28 ||
[Analyze grammar]
deśakālakriyādravyaśabdānāmarthavedanam |
bhaviṣyati svayamasāvākāśaviśado'pi san || 29 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ svānubhavenaiṣa vyomnaiva vyomarūpabhṛt |
ātivāhikanāmāntardehaḥ saṃpadyate citeḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
eṣa eva ciraṃ kālaṃ tatra bhāvanayā tayā |
gṛhṇāti niścayaṃ pūrṇamādhibhautikamātmanaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
vyomnā vyomnyeva racito nirmaleneti vibhramaḥ |
asatā satsamāstīrṇastāpanadyā jalaṃ yathā || 32 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpanāmupādatte svadehe gaganākṛtiḥ |
śiraḥśabdārthadāṃ kāṃcitpādaśabdārthadāṃ kvacit || 33 ||
[Analyze grammar]
uraḥpārśvādiśabdārthamayīṃ kvacidanāvilām |
bhāvābhāvagrahotsargaśabdādyarthamayīmapi || 34 ||
[Analyze grammar]
niyatākārakalanāṃ deśakālādiyantritām |
viṣayonmukhatāṃ yātāmindriyavrātavedhitām || 35 ||
[Analyze grammar]
soṇuḥ paśyatyathākāramātmanaḥ svātmakalpitam |
hastapādādikalitaṃ cittādikalanānvitam || 36 ||
[Analyze grammar]
evaṃ saṃpadyate brahmā tathā saṃpadyate hariḥ |
evaṃ saṃpadyate rudra evaṃ saṃpadyate kṛmiḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
na ca kiṃcana saṃpannaṃ yathāsthitamavasthitam |
śūnyaṃ śūnye vilasitaṃ jñaptirjñaptau vijṛmbhitā || 38 ||
[Analyze grammar]
pratikandaḥ śarīrāṇāṃ bījaṃ trailokyavīrudhām |
sargārgalaprado mukteḥ saṃsārāsāravāridaḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
kāraṇaṃ sarvakāryāṇāṃ netā kālakriyādiṣu |
sarvādyaḥ puruṣaḥ svairamityanutthita utthitaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
nāsya bhūtamayo deho nāsyāsthīni śarīrake |
avaṣṭabdhumasau muṣṭyā śakyate na tu kenacit || 41 ||
[Analyze grammar]
tenābdhimeghasaṃgrāmasiṃhagarjorjitātmanā |
api suptanareṇeva nūnaṃ maunavatā sthitam || 42 ||
[Analyze grammar]
jāgrataḥ svapnasaṃdṛṣṭayoddhārabhaṭivedanam |
yathā smṛtigataṃ nāsanna sattadvadasau sthitaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
bahuyojanalakṣaughapramāṇo'pi bṛhadvapuḥ |
paramāṇvantare bhāti lomāntasthajagatrtrayaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
kulaśailaguṇaughātmā jagaddhandātmako'pi san |
kulāyaṃ dhānakāmātramapi no pūrayatyajaḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
jagatkoṭiśatābhogavistīrṇo'pyaṇumātrakam |
vastuto vyāptavāneṣa na deśaṃ svapnaśailavat || 46 ||
[Analyze grammar]
svayaṃbhūreṣa kathito virāḍeṣa sa ucyate |
brahmāṇḍātmā jagaddeho vastutastu nabhomayaḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
sanātana iti prokto rudra ityapi saṃjñitaḥ |
indropendramarunmeghaśailajālādidehakaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
tejoṇumātraṃ prathitaṃ cetitvātprathamaṃ vapuḥ |
krameṇa sphārasaṃvittirmahānahamiti sthitaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
spandasaṃvedanāttena spanda ityanubhūyate |
yaḥ sa evānilābhikhyo vātaskandhātmanā sthitaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
prāṇāpānaparispando vedanādanubhūyate |
tena yaḥ so'yamākāśe vātaskandha udāhṛtaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
cittādye kalpitāstena bāleneva piśācikāḥ |
tejaḥkaṇā asanto'pi ta ete dhiṣṇyatāṃ gatāḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
prāṇāpānaparāvartadolā tadudaroditā |
vātaskandhābhidhāṃ dhatte jagattaddhṛdayaṃ mahat || 53 ||
[Analyze grammar]
praticchandaśarīrāṇāṃ prathamaṃ bījameṣa saḥ |
jagadgatānāṃ sarveṣāmākalpavyavahāriṇām || 54 ||
[Analyze grammar]
praticchandyādyadetasmādutthitā jagadātmanā |
dehāstadā yathā bāhyamantareṣāṃ tathā sthitam || 55 ||
[Analyze grammar]
citistasyādyabījasya pūrvameva yathoditā |
tathaivādyāpi jīve'ntastathodeti tadīhitā || 56 ||
[Analyze grammar]
śleṣmapittānilāstasya candrārkapavanāstrayaḥ |
grahā ṛkṣagaṇāstasya prāṇāṣṭhīvanasīkarāḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
tasyāsthīnyadrijālāni medaso jātikā ghanāḥ |
śiraḥ pādau tvacaṃ dehānpaśyāmastasya no vayam || 58 ||
[Analyze grammar]
vapurvirājo jagadaṅga viddhi saṃkalparūpasya hi kalpanātma |
ākāśaśailāvanisāgarādi sarvaṃ cidākāśamataḥ praśāntam || 59 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LXXIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!