Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LXXXIV
śrīvasiṣṭha uvāca |
tataḥ śikhidhvajo rājā tattvajñānapadaṃ vinā |
ājagāma paraṃ mohaṃ tamondhatvamivāprajāḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
duḥkhāgnidīpitamanā manāgapi vibhūtiṣu |
tāsvabhīṣṭopanītāsu na reme'gniśikhāsviva || 2 ||
[Analyze grammar]
ekānteṣu diganteṣu nirjhareṣu guhāsu ca |
ājagāma ratiṃ janturmukteṣurvyādhato yathā || 3 ||
[Analyze grammar]
rāghava tvamivāśeṣāḥ sāntvānunayabodhanaiḥ |
prārthitaḥ kāryate bhṛtyairmahīpo divasakriyāḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
nityamuddāmavairāgyaḥ parivrāḍiva śāntadhīḥ |
khidyate ca mahābhogānsa bhoktuṃ ca śriyaṃ sthitaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
dadāvatitarāṃ dānaṃ gobhūmikanakādikam |
devebhyo brāhmaṇebhyaśca svajanebhyaśca mānada || 5 ||
[Analyze grammar]
cacāra ca tapaḥ kartuṃ kṛcchracāndrāyaṇādikam |
paribabhrāma tīrthāni vanānyāyatanāni ca || 7 ||
[Analyze grammar]
sa tathāpi viśokatvaṃ na manāgapi labdhavān |
anidhānāṃ khananbhūmiṃ nidhānārthī nidhiṃ yathā || 8 ||
[Analyze grammar]
rātriṃdivaṃ mahāneṣa śuṣyatyeva kṛśānunā |
cintayā cintayāmāsa saṃsāravyādhibheṣajam || 9 ||
[Analyze grammar]
cintāparavaśo dīno rājyaṃ svasya viṣopamam |
mahāvibhavamapyagre nāpaśyatkhinnayā dhiyā || 10 ||
[Analyze grammar]
athaikadaikāntagatāṃ cūḍālāmaṅkamāgatām |
idaṃ madhurayā vācā samuvāca śikhidhvajaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
śikhidhvaja uvāca |
bhuktaṃ rājyaṃ ciraṃ kālaṃ bhuktā vibhavabhūmayaḥ |
adhunāsmi virāgeṇa yukto gacchāmi kānanam || 12 ||
[Analyze grammar]
na sukhāni na duḥkhāni nāpado na ca saṃpadaḥ |
kroḍīkurvanti tanvaṅgi muniṃ vananivāsinam || 13 ||
[Analyze grammar]
na deśabhaṅgasaṃmoho na saṃgrāme janakṣayaḥ |
rājyādapyadhikaṃ manye sukhaṃ vananivāsinām || 14 ||
[Analyze grammar]
stabakastanadhāriṇyo raktapallavapāṇayaḥ |
mañjarījālahāriṇyo lolaśubhrāmbudāṃśukāḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
svaparāgāṅgarāgiṇyaḥ kṛtakausumamaṇḍanāḥ |
āsevyakāñcanaśilānitambataṭaśobhitāḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
taraṅgamauktikaprotasarinmuktālatāvṛtāḥ |
latāvayasyāvalitā mugdhamugdhamṛgātmajāḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
svabhāvoddāmasaugandhyā vitīrṇaphalabhojanāḥ |
ṣaṭpadaśreṇinayanāḥ puṣpāpūralatāṅgikāḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
āsvādyasyandatāṃ yātāḥ śītalāmalagātrikāḥ |
ramayanti tvamiva māṃ vanavīthyo varānane || 19 ||
[Analyze grammar]
yathā viviktamekānte mano bhavati nirvṛtam |
na tathā śaśibimbeṣu na ca brahmendrasadmasu || 20 ||
[Analyze grammar]
asminsanmantraṇe tanvi na vighnaṃ kartumarhasi |
bharturvighaṭayantīcchāṃ na svapne'pi kulastriyaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
cūḍālovāca |
prāptakālaṃ kṛtaṃ kāryaṃ rājate nātha netarat |
vasante rājate puṣpaṃ phalaṃ śaradi rājate || 22 ||
[Analyze grammar]
jarājaraṭhadehānāṃ yukto vanasamāśrayaḥ |
na yūnāṃ tvādṛśāmeva tenaitanme na rocate || 23 ||
[Analyze grammar]
yauvanena mahārāja na yāvadvayamujjhitāḥ |
puṣpaugheṇeva taravastāvacchobhāmahe gṛhe || 24 ||
[Analyze grammar]
puṣpadhānā puṣpamitajarasā saha kānanam |
samaṃ gṛhādgamiṣyāmo haṃsā iva sarovarāt || 25 ||
[Analyze grammar]
aprāptakālaṃ nṛpateḥ prajāpālanamujjhataḥ |
rājanyasyaiva randhrasya mahadeno bhaviṣyati || 26 ||
[Analyze grammar]
aprāptakāriṇaṃ bhūpaṃ rodhayanti ca vai prajāḥ |
rodhayanti hyakāryebhyaḥ prabhuṃ bhṛtyāḥ parasparam || 27 ||
[Analyze grammar]
śikhidhvaja uvāca |
alamutpalapatrākṣi vighnenābhimatasya me |
viddhi māṃ gatameveto dūramekāntakānanam || 28 ||
[Analyze grammar]
bālā tvamanavadyāṅgi nāgantavyaṃ vanaṃ tvayā |
puṃsāmapi hi mṛdvaṅgi durvigāhyo vanāśrayaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
samarthā na vanāvāse yoṣitaḥ kaṭhinā api |
kānane puṣpamañjaryaḥ soḍhuṃ śastrālimakṣamāḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
bhavatyā pālayantyeha rājye sthātavyamuttame |
kuṭumbabhārodvahanaṃ patyau yāte vrataṃ striyaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
ityuktvā dayitāṃ rājā tāminduvadanāṃ vaśī |
uttasthau snātumakhilaṃ dinakāryaṃ cakāra ca || 32 ||
[Analyze grammar]
athojjhitaprajāceṣṭo ravirastācalaṃ yayau |
śikhidhvajo vanamiva samastajanadurgamam || 33 ||
[Analyze grammar]
saṃhṛtya vitataṃ rūpaṃ tamevānuyayau prabhā |
nāthaṃ bhavananiṣkrāntaṃ cūḍālevānurāgiṇī || 34 ||
[Analyze grammar]
āyayau yāminī śyāmā bhuvanaṃ bhasmadhūsaram |
dhṛtavyomāpagaṃ śarvaṃ saṃśleṣā yamuneva sā || 3 ||
[Analyze grammar]
dikṣu saṃdhyābdadantāsu sthitāsu kṛtamaṇḍalam |
tamālabālakāṅkāsu jyotsnāhāsodayāṅkitam || 36 ||
[Analyze grammar]
gacchatoraparaṃ pāraṃ daṃpatyormairava padam |
devodyānamayaṃ rantuṃ dinaśrīdinanāthayoḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
āgacchatoridaṃ pāraṃ hyaghatīkṣṇakarojjhitam |
niśāniśānāyakayordaṃpatyormairavaṃ punaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
tārāgaṇo'tha dadṛśe vikīrṇo vyomakuṭṭime |
mukto maṅgalalājānāṃ digvadhūbhirivāñjaliḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
candrānanā tamaḥśyāmā śrāntā kusumahāsinī |
yāminī yauvanaṃ prāpa sarojamukulastanī || 40 ||
[Analyze grammar]
kṛtasaṃdhyāsamācāraḥ sahacūḍālayeṣṭayā |
suṣvāpa śayane bhūyo maināka iva sāgare || 41 ||
[Analyze grammar]
athārdharātrasamaye deśe niḥśabdatāṃ gate |
ghananidrāśilākośanilīne sakale jane || 42 ||
[Analyze grammar]
sa tasyāṃ saṃprasuptāyāṃ śayane komalāṃśuke |
bhṛśaṃ nidrāvimūḍhāyāṃ bhramaryāmiva paṅkaje || 43 ||
[Analyze grammar]
tatyāja dayitāṃ suptāmaṅkādrājā śikhidhvajaḥ |
svairaṃ svairaṃ mukhaṃ rāhordiśaṃ cāndraprabhāmiva || 44 ||
[Analyze grammar]
uttasthau śayanāllīnavadhūkārdhāñcalāṃśukāt |
salakṣmīkāntilolormerhariḥ kṣīrārṇavādiva || 45 ||
[Analyze grammar]
vīrakramārthaṃ yāmīti tatraivānucaravrajam |
yojayitvā jagāmāsau purānnirgatya pūrṇadhīḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
rājyalakṣmi namastubhyamityuktvā maṇḍalādgataḥ |
viveśogrāmaraṇyānīmeko nada ivārṇavam || 47 ||
[Analyze grammar]
ghanāndhakāragulmāḍhyā kṣudrabhūtaughakarkaśā |
sāraṇyānī niśā sārdhaṃ samaṃ tenātivāhitā || 48 ||
[Analyze grammar]
prātaḥ śūnyāmaraṇyānīṃ sa nītvā vitataṃ dinam |
samamarkeṇa kasyāṃcidviśaśrāma vanāvanau || 49 ||
[Analyze grammar]
bhānāvadṛśyatāṃ yāte tatra snānādipūrvakam |
kiṃcitphalādikaṃ bhuktvā tāṃ nināya tamasvinīm || 50 ||
[Analyze grammar]
punaḥ prātaḥ purāṇyuccairmaṇḍalāni girīnnadīḥ |
javādullaṅghayāmāsa rājā dvādaśaśarvarīḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
tato mandaraśailasya taṭasthaṃ janadurgamam |
prāpa kānanamatyantadūrasthajanatāpuram || 52 ||
[Analyze grammar]
raṭatpraṇālasalilavāpīvalitapādapam |
śīrṇavedyālayajñātabhūtapūrvadvijāśramam || 53 ||
[Analyze grammar]
kṣudraprāṇivinirmuktasiddhasevyalatālayam |
āpūrṇapādapalataṃ prāṇavṛttikraraiḥ phalaiḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
tatraikasminsame śuddhe sthale salilamālite |
śītale śādvalaśyāme snigdhe saphalapādape || 55 ||
[Analyze grammar]
samañjarībhirvallībhiḥ sa cakāroṭajālayam |
prāvṛṭkālaḥ savidyudbhirnīlābhrairiva pañjaram || 56 ||
[Analyze grammar]
masṛṇaṃ vaiṇavaṃ daṇḍaṃ phalabhojanabhājanam |
arghapātraṃ puṣpabhāṇḍamakṣamālāṃ kamaṇḍalum || 57 ||
[Analyze grammar]
kanthāṃ śītāpanodāya bṛsīṃ caiva mṛgājinam |
ānīyāyojayattasminmaṭhikāmandire nṛpa || 58 ||
[Analyze grammar]
yatkiṃcidanyadvā vastu yogyaṃ tāpasakarmaṇi |
tattatra sthāpayāmāsa jagatīva kramaṃ vidhiḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
saṃdhyāpūrvaṃ japaṃ prātaḥ prahare sa tadākarot |
puṣpoccayaṃ dvitīye tu snānaṃ devārcanaṃ tataḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
paścādvanaphalaṃ kiṃcidvanakandaṃ visādi ca |
bhuktvā japyaparo bhūtvā nināyaiko niśāṃ vaśī || 61 ||
[Analyze grammar]
iti divasamakhedaṃ mandaropāntakacche viracita uṭaje'ntarmālaveśo nināya |
navanṛpativilāsaṃ taṃ na sasmāra kaṃ vā sphurati hṛdi viveke rājyalakṣmyo haranti || 62 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LXXXIV
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!