Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LXIII
śrīvasiṣṭha uvāca |
sa kadāciddadarśātha rudraṃ rudrapure khagaḥ |
vairiñcanalinīnālalīlālābhena līlayā || 1 ||
[Analyze grammar]
tatra buddhirabhūttasya rudro'hamiti niścitā |
pratibimbavadādarśe drāgityeva hi bimbitā || 2 ||
[Analyze grammar]
rudrabhūtavapustatra tanuṃ tatyāja tāmasau |
gandhaḥ pavanatāṃ gacchankusumastabakaṃ yathā || 3 ||
[Analyze grammar]
sa rudro rudrabhavane vijahāra yathecchayā |
taistaiḥ śivapurācārairgaṇakoṭigariṣṭhayā || 4 ||
[Analyze grammar]
rudrastvanuttamajñānavilāsaikatayā tayā |
svapnaśeṣaṃ ca vṛttāntamapaśyatprāktanaṃ dhiyā || 5 ||
[Analyze grammar]
nirāvaraṇavijñānavapuḥ sa bhagavāṃstadā |
uvāca svayamekānte svasvapnaśatavismitaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
aho tu citrā māyeyaṃ tatā viśvavimohinī |
asatyaivāpi sadrūpā marubhūmiṣu vārivat || 7 ||
[Analyze grammar]
iti prathamamājñātaṃ cidyo'haṃ cittatāṃ gataḥ |
sarvasaṃpannasarvajñagaganādivibhāvanāt || 8 ||
[Analyze grammar]
yadṛcchayā sthito jīvo bhūtatanmātrarañjitaḥ |
kasmiṃścidabhavatsarge bhikṣurakṣubhito'bhitaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
tenāvayavabandhena bahiḥ svairavihāriṇī |
līlā'vilulitākārā yadā ramyeti bhāvataḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
sarvabhāvopamardena tadabhyāsavaśāttadā |
tāmeva so'nvabhūdbhikṣustyaktvānyaṃ mananodayam || 11 ||
[Analyze grammar]
camatkṛtiścetasi yā rūḍhā saiva vijṛmbhate |
vallī tyajati naidāghī pītamapyambu mādhavam || 12 ||
[Analyze grammar]
sa bhikṣurjīvaṭo bhūtvā janturjaraṭhavāsanaḥ |
teṣu deheṣu babhrāma randhreṣviva pipīlikā || 13 ||
[Analyze grammar]
ātmani dvijabhaktatvātso'paśyaddvijatāmatha |
bhāvābhāvaviparyāse balavāneva vardhate || 14 ||
[Analyze grammar]
sāmantatāmavāpāsau vipraḥ saṃtatacintitām |
sātatyena rasaḥ patiḥ phalatāmeti pādape || 1 ||
[Analyze grammar]
rājyārthaṃ dharmakāryāṇāṃ kartṛtvātso'bhavannṛpaḥ |
sakāmukatayā rājā surastrītvamavāpa ha || 16 ||
[Analyze grammar]
lolā locanalobhena sā mṛgī rasaśālinī |
babhūva vāsanāmohaścāho duḥkhāya jantuṣu || 17 ||
[Analyze grammar]
mṛgī sā bata cittasthā babhūva vipine latā |
avaśyaṃbhāvi lavanaṃ latikā'nubabhūva ha || 18 ||
[Analyze grammar]
antaḥsaṃjñācirābhyastaṃ bhramaratvamathātmani |
sā'paśyatsāvamardena tadā tadbhāvabhāvitā || 19 ||
[Analyze grammar]
savāraṇakhurakṣodamanubhūyātha bhāvitam |
bhūyobhūyaḥ prababhrāma mahāsaṃsṛtisaṃbhramān || 20 ||
[Analyze grammar]
saṃsāraśataparyante rudraḥ so'hamahaṃ sthitaḥ |
asminsaṃsārasaṃrambhe svamanomātrasaṃbhrame || 21 ||
[Analyze grammar]
evamatyantacitrāsu saṃsārāraṇyabhūmiṣu |
bahvīṣvahamatibhrāntastvaśūnyāsviva bhūriśaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
kasmiṃścidabhavaṃ sarge tvahaṃ jīvaṭanāmakaḥ |
kasmiṃścidbrāhmaṇaśreṣṭhaḥ kasmiṃścidvasudhādhipaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
haṃsaḥ padmavane bhūtvā vindhyakacche ca vāraṇaḥ |
hariṇo dehayantrādau daśāmahamimāṃ gataḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
atra varṣasahasrāṇi caturyugaśatāni ca |
samatītānyanantāni dinartucaritāni ca || 25 ||
[Analyze grammar]
mama prathamameva prākcalitasya parātpadāt |
tattvajñānitayā rūḍho bhikṣutve yogyatākramaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
bhūyobhūyo'pyatikramya gataśca brahmahaṃsatām |
sa eva prāktano'bhyāsaḥ phalitaḥ saṃgamodayāt || 27 ||
[Analyze grammar]
dṛḍhābhyāso ya evāsya jīvasyodetyavighnataḥ |
so'tyantamarasenāpi tamevāśvanudhāvati || 28 ||
[Analyze grammar]
kākatālīyayogena kadācitsādhusaṃgamāt |
aśubho bhāvanābhyāso jīvasya vinivartate || 29 ||
[Analyze grammar]
saṃgatyadhigataṃ caiṣa kevalaṃ svodayaṃ prati |
prāktano vāsanābhyāso hāturudyamamīkṣate || 30 ||
[Analyze grammar]
yaccehābhyasyate'jasraṃ yacca dehāntare'pi ca |
jāgratsvapneṣvasadapi tatsadityanubhūyate || 31 ||
[Analyze grammar]
tattadarthakriyākāri duḥkhāya ca sukhāya ca |
udeti bhāvanaṃ tasmādbhāvanābhāvanaṃ jayaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
bhāvanaiva svamātmānaṃ deho'yamiti paśyati |
asattāmātravistāraṃ gulmakatvamivāṅkuraḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
bhāvanā prekṣyamāṇaiṣā na kiṃcidiha śiṣyate |
na ca vidyata eveti tadbhrameṇālamastu naḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
bhramasya jāgatasyāsya jātasyākāśavarṇavat |
asaṃvedanamātraikaṃ mārjanāyālamastu naḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
asanmayīsvarūpaiṣā paraṃ sattaiva lālanī |
vartate cedvinodāya kiṃcitsā na kariṣyati || 36 ||
[Analyze grammar]
tattānsarvānsvasaṃsārānutthāyālokayāmyaham |
samyagālokadānena tebhya ekīkaromyaham || 37 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya rudro'sau taṃ sargaṃ prajagāma ha |
yatra bhikṣurvihārasthaḥ suptaḥ śava iva sthitaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
bodhayitvātha taṃ bhikṣuṃ cetasā cetanena ca |
yojayāmāsa sasmāra bhikṣurapyātmano bhramam || 39 ||
[Analyze grammar]
rudramātmānamālokya jīvaṭādimayaṃ tathā |
bodhādavismayārho'pi sa bhikṣurvismayaṃ yayau || 40 ||
[Analyze grammar]
atha rudrastathā bhikṣurdvāvevotthāya jagmatuḥ |
kvāpi jīvaṭasaṃsāraṃ cidākāśaikakoṇagam || 41 ||
[Analyze grammar]
tatra tadbhavanaṃ gatvā taddvīpaṃ tacca maṇḍalam |
viṣayaṃ tatpuraṃ tacca taṃ ca pāṇāvasigraham || 5 ||
[Analyze grammar]
suptaṃ dadṛśaturnaṣṭasaṃjñaṃ jīvaṭakaṃ śavam |
sthāpayitvā vapurbhāvaṃ prabhāntaṃ bhavabhūmiṣu || 43 ||
[Analyze grammar]
taṃ prabodhya niyojyāśu cetasā cetanena ca |
ekarūpāstrirūpāste rudrajīvaṭabhikṣukāḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
bodhavanto'pyabuddhābhā vismitā apyavismitāḥ |
babhustūṣṇīṃsthitāścitrakṛtākārā iva kṣaṇam || 45 ||
[Analyze grammar]
atha jagmuśca te sarve kvacidvyomani saṃsthitam |
viprasaṃsāramārabdhaṃ paribhūtasaghuṃghumam || 46 ||
[Analyze grammar]
te tatra bhuvanaṃ gatvā tadvīpaṃ tacca maṇḍalam |
viṣayaṃ tacca taṃ grāmaṃ prāpustaṃ brāhmaṇālayam || 47 ||
[Analyze grammar]
vipraṃ te dadṛśuḥ suptaṃ kalatravalitaṃ gṛhe |
kaṇṭhe gṛhītaṃ brāhmaṇyā bahirjīvamiva sthitam || 48 ||
[Analyze grammar]
taṃ prabodhya niyojyāśu cetasā cetanena ca |
tatsthāste bahavo'pyanye savismayavivismayāḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
atha jagmuścidākāśakacitaṃ cetitaṃ citeḥ |
sāmantaṃ nṛpasaṃsāraṃ bhramaṇābhogasundaram || 50 ||
[Analyze grammar]
tataste bhuvanaṃ prāptāstaddvīpaṃ tacca maṇḍalam |
sāmantaṃ dadṛśurmattaṃ suptaṃ paryaṅkapaṅkaje || 51 ||
[Analyze grammar]
hemāvadātaṃ hemāṃgyā nihitaṃ kucakoṭare |
bhramaryevānvitaṃ padmakośasuptaṃ madhuvratam || 52 ||
[Analyze grammar]
kāntābhirabhyāvalitaṃ mañjarībhiriva drumam |
dīpajālakamadhyasthaṃ ratnaugha iva kāñcanam || 53 ||
[Analyze grammar]
taṃ prabodhya niyojyāśu cetasā cetanena ca |
tatsthāste bahavo'pyeke savismayavivismayāḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
atha te rājasaṃsāraṃ jagmustatra vibodhya tam |
cetasaivamathānyāsu bhremuḥ saṃsārabhūmiṣu || 55 ||
[Analyze grammar]
prāpya tāṃ brahmahaṃsehāṃ rudratāṃ sarva eva te |
samājagmurvirejuśca rudrāṇāmuttamaṃ śatam || 56 ||
[Analyze grammar]
ekasaṃvidbhinnatanu citraceṣṭitaveṣṭitam |
ekarūpamanekābhaṃ rūpaṃ tatpārameśvaram || 57 ||
[Analyze grammar]
rudrāṇāṃ tacchatamatha nirāvaraṇacinmayam |
sarvasaṃsārasaṃbandhi sthitaṃ sarvajagatsthitam || 58 ||
[Analyze grammar]
śatarudraśatānīha santi rāma mahānti hi |
etadekādaśaṃ viddhi saṃsāraṃ pratisaṃsthitam || 59 ||
[Analyze grammar]
yo yo'bhitaḥ sa jīvasya saṃsāraḥ samudeti hi |
tatrāprabuddhā jīvaughāḥ paśyanti na parasparam || 60 ||
[Analyze grammar]
milanti hi manobuddhāstaraṅgā iva vāridhau |
aprabuddhāstu tanmātraniṣṭhā loṣṭavadāsthitāḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
yathā dravatvādvīcyambu tvanyonyaṃ saṃmilatyalam |
tathā prabuddhā jīvaughā mithaścittvānmilantyalam || 62 ||
[Analyze grammar]
pratyekamudite caite saṃsāre jīvarāśayaḥ |
ciddhātoḥ sarvagatvena tvasatyāḥ satyavatsthitāḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
yadyadākhanyate bhūmestattannāma yathā nabhaḥ |
sarvagāyāściteryadyaduhyate tattathaiva cit || 64 ||
[Analyze grammar]
sarvaprapañcabhūtāni yathānubhavasīha hi |
tatheha sarvabhūtātma cittvaṃ sarvatra vidyate || 65 ||
[Analyze grammar]
yacchālabhañjikā vṛkṣe śaile śvabhre gate'ntakam |
prekṣyate tadvadekātmā tathā citi jagatsthitam || 66 ||
[Analyze grammar]
avedane pare śuddhe vedanaṃ yajjagatsthitam |
akāraṇamacaitanyaṃ śūnyatvena yathā nabhaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
vidyate vedanaṃ dṛśyabandho mokṣastvavedanam |
yadeva ruciraṃ te syāttadevāśu dṛḍhīkuru || 68 ||
[Analyze grammar]
sargāsargau bandhamokṣau vedanāvedanātmakau |
abhinnau bodhanāccobhau yathecchasi tathā kuru || 69 ||
[Analyze grammar]
asaṃvittestu yannāsti tannāśe kā kadarthanā |
tūṣṇīṃbhāvena yatprāpyaṃ prāptamevāśu viddhi tat || 70 ||
[Analyze grammar]
yadvai vedanamātrātma tadaṃgāvedanakṣayam |
tadvedanaṃ vedanāyā yadiṣṭaṃ tatsamācaret || 71 ||
[Analyze grammar]
vīciryathāmbhasaḥ spando jagaccaiva tathā citau |
etāvanmātra evātra bhedo yadraghunandana || 72 ||
[Analyze grammar]
deśakālasvarūpeṣu satsu vīcyāditāmbhasi |
jagadādau tu deśādyā asanto jagatīkṣitāḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
ābhāsvaraṃ trijagadityatibhāti bhāsvatsvaṃ vedanaṃ vidanameva citeḥ svarūpam |
vāci sthitaṃ bhavati caitadupoha bhedakliṣṭaṃ praśāntavacanastu śivaḥ parātmā || 74 ||
[Analyze grammar]
saṃvedanaṃ sarvaṃ itīha śabdādarthādabhinnau na kadācidetau |
vīcyambhasī dve iti nocitoktiyasyājñatāyāṃ tvidameva yuktam || 75 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LXIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!