Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter XLI
śrīvasiṣṭha uvāca |
śivaḥ kimucyate deva paraṃbrahma kimucyate |
ātmā kimucyate nātha paramātmā kimucyate || 1 ||
[Analyze grammar]
tatsatkiṃcinna kiṃcicca śūnyaṃ vijñānameva ca |
ityādibhedo bhagavaṃstrilokeśa kimucyate || 2 ||
[Analyze grammar]
īśvara uvāca |
anādyantamanābhāsaṃ satkiṃcidiha vidyate |
indriyāṇāmagamyatvādyanna kiṃcidiva sthitam || 3 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
yadindriyāṇāṃ buddhyādiyuktānāmapyadṛśyatām |
gataṃ tatkathamīśāna tvaśaṅkenopagamyate || 4 ||
[Analyze grammar]
īśvara uvāca |
yo mumukṣuravidyāṃśaḥ kevalo nāma sāttvikaḥ |
sāttvikaireva so'vidyābhāgaiḥ śāstrādināmabhiḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
avidyāṃ śreṣṭhayā śreṣṭhāṃ kṣālayanniha tiṣṭhati |
malaṃ malenāpaharanyuktijño rajako yathā || 6 ||
[Analyze grammar]
kākatālīyavatpaścādavidyākṣaya āgate |
prapaśyatyātmanaivātmā svabhāvasyaiva niścayaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
yathākathaṃcidaṅgāre nighṛṣya kṣālayañchiśuḥ |
karanairmalyamāpnoti kārṣṇyāṅgārakṣaye yathā || 8 ||
[Analyze grammar]
yathākathaṃcicchāstrādyairbhāgairbhāgaṃ vicārayet |
sāttvikastāmaso bhāgo dvayorātmodayastathā || 9 ||
[Analyze grammar]
paśyatyātmānamātmaiva vicārayati cātmanā |
ātmaivehāsti nāvidyā ityavidyākṣayaṃ viduḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
yāvatkiṃcididaṃ vastu nānā nātmāvagamyatām |
kramā gurūpadeśādyā nātmajñānasya kāraṇam || 11 ||
[Analyze grammar]
gururhīndriyavṛttātmā brahma sarvendriyakṣayāt |
yadvastu yatkṣaye prāpyaṃ tattasminsati nāpyate || 12 ||
[Analyze grammar]
akāraṇānyapi prāptā bhṛśaṃ kāraṇatāṃ dvija |
kramā gurūpadeśādyā ātmajñānasya siddhaye || 13 ||
[Analyze grammar]
krame gurūpadeśānāṃ pravṛtte śiṣyabodhataḥ |
anirdeśyo'pyadṛśyo'pi svayamātmā prasīdati || 14 ||
[Analyze grammar]
śāstrārthairbudhyate nātmā gurorvacanato na ca |
budhyate svayamevaiṣa svabodhavaśatastataḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
gurūpadeśaśāstrārthairvinā cātmā na budhyate |
etatsaṃyogasattaiva svātmajñānaprakāśinī || 16 ||
[Analyze grammar]
guruśāstrārthaśiṣyāṇāṃ cirasaṃyogasattayā |
ahanīva janācāra ātmajñānaṃ pravartate || 17 ||
[Analyze grammar]
karmabuddhīndriyādyantasukhaduḥkhādisaṃkṣaye |
śiva ātmeti kathitastatsadityādināmabhiḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
yatredamakhilaṃ nāsti tadrūpeṇaiva cāsti vā |
tadākāśādacchataramanantaṃ sadivāsti hi || 19 ||
[Analyze grammar]
aviśrāntatayā yatra tanuvidyairmumukṣubhiḥ |
vicitraśuddhamananakalaṅkakalitātmabhiḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
adūra eva tiṣṭhadbhirjīvanmuktasya dṛkpathe |
mokṣopāsakabodhāya śāstrārtharacanāya ca || 21 ||
[Analyze grammar]
brahmendrarudrapramukhairlokapālaiḥ supaṇḍitaiḥ |
purāṇavedasiddhāntasiddhaye bhāvitātmabhiḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
cidbrahma śiva ātmeśaparamātmeśvarādikā |
etasminkalpitā saṃjñā niḥsaṃjñe pṛthagīśvare || 23 ||
[Analyze grammar]
evametajjagattattvaṃ svaṃ tattvaṃ śivanāmakam |
sarvathā sarvadā sarvasarvaṃ yatsukhamāsva bho || 24 ||
[Analyze grammar]
śiva ātmā paraṃ brahmetyādiśabdaistu bhinnatā |
purātanairviracitā tasya bhedo na vastutaḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
evaṃ devārcanaṃ nityaṃ jñaḥ kurvanmunināyaka |
yatrāsmadādayo bhṛtyāstatprayānti paraṃ padam || 26 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
avidyamānamevedaṃ vidyamānamiva sthitam |
yathā tanme samāsena bhagavanvaktumarhasi || 27 ||
[Analyze grammar]
īśvara uvāca |
yo'sau brahmādiśabdārthaḥ saṃvidaṃ viddhi kevalam |
svacchamākāśamapyasya sthūlaṃ meruraṇoriva || 28 ||
[Analyze grammar]
sā vedyamiha gacchantī yāti cinnāmayogyatām |
apyavedyavatī nūnamunmanyantapadasthitā || 29 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇādbhāvitavedyattvādahantāmanugacchati |
puruṣatvātpumānsvapne vanavāraṇatāmiva || 30 ||
[Analyze grammar]
asyāhantādirūpāyā deśatāṃ kālatāṃ gatāḥ |
saṃpadyante tataḥ śūnyarūpiṇyaḥ sakhya eva tāḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
tābhiḥ saṃvalitā saiva sattā jīvābhidhānikā |
bhavati spandavijñānā pavanasyeva lekhikā || 32 ||
[Analyze grammar]
jīvaśaktistathābhūtā niścayaikavilāsinī |
buddhitāmanuyātā sā bhavatyajñapade sthitā || 33 ||
[Analyze grammar]
śabdaśaktyā kriyāśaktyā jñānaśaktyānugamyate |
pratyekaṃ prasphuratyantarapradarśitarūpayā || 34 ||
[Analyze grammar]
militvaiṣa gaṇaḥ kṣipraṃ smṛtiṃ samanukūlayan |
mano bhavati bhūtātmabījaṃ saṃkalpaśākhinaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
ātivāhikadehoktibhājanaṃ tadvidurbudhāḥ |
antasthayā brahmaśaktyā jñarūpaṃ svātmanātmadṛk || 36 ||
[Analyze grammar]
saṃpadyamānā evāsmiṃścetasīmā hi śaktayaḥ |
paścādiha bahiṣṭhāstā udyantyanuditā api || 37 ||
[Analyze grammar]
vātasattā spandasattā sparśasattā tathaiva ca |
tvaksattā tejasāṃ sattā tathā sattāprakāśinī || 38 ||
[Analyze grammar]
rūpasattā jalasattā svādusattā tathaiva ca |
tathaiva rasasattā ca gandhasattā tathaiva ca || 39 ||
[Analyze grammar]
bhūsattā hemasattā ca piṇḍasattā ca pīvarī |
deśasattā kālasattā sarvāḍhyākāravarjitā || 40 ||
[Analyze grammar]
sarvasattāgaṇaṃ caitatkroḍīkṛtya svarūpavat |
sphuratyāśritya patrādi bījaṃ bījāditāṃ gatam || 41 ||
[Analyze grammar]
etatpuryaṣṭakaṃ viddhi deho'yaṃ cātivāhikaḥ |
apārabodhametattu sphuratyaṅga vibhāgavat || 42 ||
[Analyze grammar]
evamādyaṅgasaṃpannaṃ saṃpannaṃ na ca kiṃcana |
na jñānaṃ na ca tadrūpaṃ na vidācitacetanam || 43 ||
[Analyze grammar]
paraṃ pare prasphuritaṃ kevalaṃ kevalātma sat |
jalapīṭhasya jaṭhare jaladravavilāsavat || 44 ||
[Analyze grammar]
saṃvitsaṃvedanaikātma pṛthagetadacetanam |
saṃpadyate parijñātaṃ saṃkalpanagaropamam || 45 ||
[Analyze grammar]
saṃvedanātparijñānācchivatāmeva gacchati |
ajñātameva vā yattatkathaṃ gacchati vastutām || 46 ||
[Analyze grammar]
athaitadvindate svāntaḥsaṃkalpādaṃśatā svataḥ |
tanmātrasattā tasyāṇoretāṃ paśyati dehake || 47 ||
[Analyze grammar]
sarvaṃ sthūlatvamāpannaṃ tadevāśu prapaśyati |
tasya tanmātrarandhrāṇi yathādeśaṃ prapaśyati || 48 ||
[Analyze grammar]
tataḥ puruṣarūpaikabhāvanātpuruṣākṛtim |
kākatālīyavaddṛṣṭvā tuṣṭaṃ puṣṭaṃ bhavatyalam || 49 ||
[Analyze grammar]
jīvadetadavasthākaṃ sthitaṃ paśyati dehakam |
asantameva gandharvapuraṃ svapranaraṃ yathā || 50 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
gandharvanagarākāramapi svapnanaropamam |
jagadduḥkhāya duḥkhasya kātra yuktiḥ parikṣaye || 51 ||
[Analyze grammar]
īśvara uvāca |
vāsanāvaśato duḥkhaṃ vidyamāne ca sā bhavet |
avidyamānaṃ ca jaganmṛgatṛṣṇāmbubhaṅgavat || 52 ||
[Analyze grammar]
ataḥ kiṃ vāsyate kena kasya vā vāsanā kutaḥ |
kathaṃ svapnanareṇāṅga mṛgatṛṣṇāmbu pīyate || 53 ||
[Analyze grammar]
sadraṣṭari tu sāhante samanomananādike |
avidyamāne jagati yatsattatparidṛśyate || 54 ||
[Analyze grammar]
yatra no vāsanā naiva vāsako naiva vāsyatā |
kevalaṃ kevalībhāvaḥ saṃśāntakalanabhramaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
yasya satyo'pyasatyo vā śūnya eva hi yakṣakaḥ |
vilīnastasya kaivalyātkimanyadavaśiṣyate || 56 ||
[Analyze grammar]
śūnya eva hi vetāla ivetthaṃ cittavāsanā |
uditeyaṃ jagannāmnī tacchāntau śāntirakṣatā || 57 ||
[Analyze grammar]
ahantāyāṃ jagati ca mṛgatṛṣṇājale ca yaḥ |
sāsthastaṃ thigghatanaraṃ nopadeśyastvasāviti || 58 ||
[Analyze grammar]
jīvaṃ vivekinamihopadiśanti tajjñā no bālamudbhramamasanmayamāryamuktam |
ajñaṃ praśāsti kila yaḥ kanakāvadātāṃ sa svapnadṛṣṭapuruṣāya sutāṃ dadāti || 59 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter XLI
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!