Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter XXXIX
īśvara uvāca |
pāvanaṃ pāvanānāṃ yadyatsarvatamasāṃ kṣayaḥ |
tadidānīṃ pravakṣye'hamantaḥpūjanamātmanaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
gacchatastiṣṭhataścaiva jāgrataḥ svapato'pi ca |
sarvācāragatā pūjā nityaṃ dhyānātmikā tviyam || 2 ||
[Analyze grammar]
nityameva śarīrasthamimaṃ dhyāyetparaṃ śivam |
sarvapratyayakartāraṃ svayamātmānamātmanā || 3 ||
[Analyze grammar]
śayānamutthitaṃ caiva vrajantamathavā sthitam |
spṛśantamabhitaḥ spṛśyaṃ tyajantamathavā'bhitaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
bhuñjānaṃ saṃtyajantaṃ ca bhogānābhogapīvarān |
bāhyārthaparikartāraṃ sarvakāryasvarūpadam || 5 ||
[Analyze grammar]
dehaliṅgeṣu śāntasthaṃ tyaktaliṅgāntarādikam |
yathāprāptārthasaṃvittyā bodhaliṅgaṃ prapūjayet || 6 ||
[Analyze grammar]
pravāhapatitārthasthaḥ svabodhasnānaśuddhimān |
nityāvabodhārhaṇayā bodhaliṅgaṃ prapūjayet || 7 ||
[Analyze grammar]
ādityabhāvanābhogabhāvitāmbarabhāsvaram |
śaśāṅkabhāvanābhogabhāvitendutayoditam || 8 ||
[Analyze grammar]
pratibhāsapadārthaughanityāvagatasaṃvidam |
dvārairvahantaṃ śārīrairmukhe prāṇasvarūpiṇam || 9 ||
[Analyze grammar]
rasīkṛtya rasaṃ prāṇasvāntodāttaturaṅgamam |
prāṇāpānarathārūḍhaṃ gūḍhamantarguhāśayam || 10 ||
[Analyze grammar]
jñātāraṃ jñeyadṛṣṭīnāṃ kartāraṃ sarvakarmaṇām |
bhoktāraṃ sarvabhojyānāṃ smartāraṃ sarvasaṃvidām || 11 ||
[Analyze grammar]
samyaksaṃviditāṅgaughaṃ bhāvābhāvanabhāvitam |
ābhāsabhāsvaraṃ bhūri sarvagaṃ cintayecchivam || 12 ||
[Analyze grammar]
niṣkalaṃ sakalaṃ caiva dehasthaṃ vyomacāriṇam |
arañjitaṃ rañjitaṃ ca nityamaṅgāṅgasaṃvidam || 13 ||
[Analyze grammar]
manomananaśaktisthaṃ prāṇāpānāntaroditam |
hṛtkaṇṭhatālumadhyasthaṃ bhranāsāpuṭapīṭhagam || 14 ||
[Analyze grammar]
ṣaṭtriṃśatpadakoṭisthamunmanyantadaśātigam |
kurvantamantaḥśabdādīṃścodayantaṃ manaḥkhagam || 15 ||
[Analyze grammar]
vikalpinyavikalpe ca dvividhe vākpathe sthitam |
tile tailamivāṅgeṣu sarveṣvevāntaraṃ sthitam || 16 ||
[Analyze grammar]
kalākalaṅkarahitaṃ kaṭhinaṃ ca kalāgaṇaiḥ |
ekadeśe suhṛtpadme sarvadehe ca saṃsthitam || 17 ||
[Analyze grammar]
cinmātramamalābhāsaṃ kalākalanakalpanam |
pratyakṣadṛśyaṃ sarvatra svānubhūtimayātmakam || 18 ||
[Analyze grammar]
pratyakcetanamātmīyamarthitvena punaḥ sthitam |
padārthānāmupetyāśu kṣaṇāddvitvamivāgatam || 19 ||
[Analyze grammar]
sahastapādāvayavaḥ sakeśanakhadantakaḥ |
svadehasaṃvidābhāso devo'yamiti bhāvayet || 20 ||
[Analyze grammar]
vicitrāḥ śaktayo bahvyo nānācārā manodaśām |
upāsate māmaniśaṃ patnyaḥ kāntamivottamam || 21 ||
[Analyze grammar]
mano me dvārapālo'yaṃ niveditajagattrayaḥ |
cinteyaṃ me pratīhārī dvārasthā śuddharūpiṇī || 22 ||
[Analyze grammar]
śaktirmamātmikā buddhiḥ kriyā caiva varāṅganā |
jñānāni ca vicitrāṇi bhūṣaṇānyaṅgagāni me || 23 ||
[Analyze grammar]
karmendriyāṇi dvārāṇi buddhīndriyagaṇaiḥ saha |
ayaṃ so'hamanantātmā vyavacchedojjhitākṛtiḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
tiṣṭhāmi bharitaikātmā pūrṇaḥ sarvāvapūrakaḥ |
iti daivīmupāśritya svacchāmātmacamatkṛtim || 25 ||
[Analyze grammar]
daivatvaparipūrṇo'ntaradīnātmāvatiṣṭhate |
nāstameti na codeti na tuṣyati na kupyati || 26 ||
[Analyze grammar]
na tṛptiṃ na kṣudhaṃ yāti nābhivāñchati nojjhati |
samaḥ samasamācāraḥ samābhāsaḥ samākṛtiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
saumyatāmalamāyātaḥ samantātsundarāśayaḥ |
ādehameka evāsāvavyucchinnamahāmatiḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
devārcanaṃ karotyeva dīrghadīrghamaharniśam |
cittattvacalito deho devo'sya samudāhṛtaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
yathāprāptena sarveṇa tamarcayati vastunā |
samayā sarvayā buddhyā cinmātraṃ devacitparam || 30 ||
[Analyze grammar]
yathāprāptakramotthena sarvārthena samarcayet |
manāgapi na kartavyo yatno'trāpūrvavastuni || 31 ||
[Analyze grammar]
prāptadehatayā nityaṃ tathārthakriyayā'nayā |
kāmasaṃsevanenā'tha pūjayecchobhanaṃ vibhum || 32 ||
[Analyze grammar]
bhakṣyabhojyānnapānena nānāvibhavaśālinā |
śayanāsanayānena yathāptenārcayecchivam || 33 ||
[Analyze grammar]
kāntānnapānasaṃbhogasaṃbhārādivilāsinā |
sukhena sarvarūpeṇa saṃbuddhyā''tmānamarcayet || 34 ||
[Analyze grammar]
ādhivyādhiparītena mohasaṃrambhaśālinā |
sarvopadravaduḥkhena prāptenātmānamarcayet || 35 ||
[Analyze grammar]
samastaiśca samastānāṃ ceṣṭānāṃ jagataḥ sthiteḥ |
mṛtijīvitasvapnādyaiḥ prāptairātmānamarcayet || 36 ||
[Analyze grammar]
dāridryeṇātha rājyena pravāhapatitātmanā |
vicitraceṣṭāpuṣpeṇa śuddhātmānaṃ samarcayet || 37 ||
[Analyze grammar]
nānākalahakallolalalanollāsaśālinā |
rāgadveṣavilāsena saumyamātmānamarcayet || 38 ||
[Analyze grammar]
satāṃ hṛdayagāminyā rūḍhayā śaśiśītayā |
maitryā mādhuryadharmiṇyā hṛtsthamātmānamarcayet || 39 ||
[Analyze grammar]
upekṣayā karuṇayā sadā muditayā hṛdi |
śuddhayā śaktipaddhatyā bodhenātmānamarcayet || 40 ||
[Analyze grammar]
ākasmikopayātena sthitenāniyatena ca |
bhogābhogaikabhogena prāptenātmānamarcayet || 41 ||
[Analyze grammar]
bhogānāmaniṣiddhānāṃ niṣiddhānāṃ ca sarvadā |
tyāgena vātirāgeṇa svātmānaṃ śuddhamarcayet || 42 ||
[Analyze grammar]
īhitānīhitaughena yuktāyuktamayātmanā |
tyaktenāttena cārthena hyarthānāmīśamarcayet || 43 ||
[Analyze grammar]
naṣṭaṃ naṣṭamupekṣeta prāptaṃ prāptamupāharet |
nirvikāratayaitaddhi paramārcanamātmanaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
sarvadaiva samagrāsu ceṣṭāniṣṭāsu dṛṣṭiṣu |
paramaṃ sāmyamādhāya nityātmārcāvrataṃ caret || 45 ||
[Analyze grammar]
sarvaṃ vindeta suśubhaṃ sarvaṃ vidyā'cchubhāśubham |
sarvamātmamayaṃ kuryānnityātmārcāvrataṃ caret || 46 ||
[Analyze grammar]
āpātaramaṇīyaṃ yadyaccāpātasuduḥsaham |
tatsarvaṃ susamaṃ buddhvā nityātmārcāvrataṃ caret || 47 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ sohamayaṃ nāhaṃ vibhāgamiti saṃtyajet |
sarvaṃ brahmeti niścitya nityātmārcāvrataṃ caret || 48 ||
[Analyze grammar]
sarvadā sarvarūpeṇa sarvākāravikāriṇā |
sarvaṃ sarvaprakāreṇa prāptenātmānamarcayet || 49 ||
[Analyze grammar]
anīhitaṃ parityajya parityajya tathehitam |
ubhayāśrayaṇenāpi nityamātmānamarcayet || 50 ||
[Analyze grammar]
na vāñchatā na tyajatā daivaprāptāḥ svabhāvataḥ |
saritaḥ sāgareṇeva bhoktavyā bhogabhūmayaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
udvego nānugantavyastucchā'tucchāsu dṛṣṭiṣu |
vyomnā citrapadārtheṣu patito hyātateṣviva || 52 ||
[Analyze grammar]
deśakālakriyāyogādyadupaiti śubhāśubham |
avikāraṃ gṛhītena tenaivātmānamarcayet || 53 ||
[Analyze grammar]
ātmārcanavidhāne'sminproktā dravyaśriyastu yāḥ |
ekenaiva samenaitā rasena paribhāvitāḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
nāmlānakaṭvyo no tiktā na kaṣāyāśca kāścana |
citrairapi rasairdigdhā madhurā eva tāḥ kila || 55 ||
[Analyze grammar]
samatā madhurā rasyā rasaśaktiratīndriyā |
tayā yadbhāvitaṃ cetyamamṛtaṃ tatkṣaṇādbhavet || 56 ||
[Analyze grammar]
samatāmṛtarūpeṇa yadyannāma vibhāvyate |
tattadāyāti mādhuryaṃ paramindoriva cyutam || 57 ||
[Analyze grammar]
samatākāśavadbhūtvā yattu syāllīnamānasam |
avikāramanāyāsaṃ tadevārcanamucyate || 58 ||
[Analyze grammar]
pūrṇenduneva pūrṇena bhāvyaṃ samasamatviṣā |
svacchena ciddhanaikena jñenāpyupalarūpiṇā || 59 ||
[Analyze grammar]
antarākāśaviśado bahiḥprakṛtakāryakṛt |
rañjanāmihikāmuktaḥ saṃpūrṇo jña upāsakaḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
svapne'pyadṛṣṭahṛllekhamajñānābhraparikṣaye |
śāntāhaṃtādimihikaṃ jñaḥ śaradvyoma rājate || 61 ||
[Analyze grammar]
somārkamastamitamānasamātṛmeyaṃ sadyaḥprasūtaśiśuvedanavadvitānam |
paśyanpraśāntamaticetanacittabījaṃ jīvannanuttamapadasthita eva tiṣṭha || 62 ||
[Analyze grammar]
deśakālakaraṇakramoditaiḥ sarvavastusukhaduḥkhavibhramaiḥ |
nityamarcaya śarīranāyakaṃ tiṣṭha śāntasakalehayā dhiyā || 63 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter XXXIX
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!