Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter XXVIII
śrīvasiṣṭha uvāca |
evaṃ bhuśuṇḍavṛttāntaḥ kathitaste mayānagha |
anayā prajñayā tīrṇo bhuśuṇḍo mohasaṃkaṭāt || 1 ||
[Analyze grammar]
etāṃ dṛṣṭimavaṣṭabhya svaprāṇābhyāsapūrvikām |
bhuśuṇḍavanmahābāho bhava tīrṇamahārṇavaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
yathā jñānena yogena saṃtatābhyāsajanmanā |
bhuśuṇḍaḥ prāptavānprāpyaṃ tathāsādaya tatpadam || 3 ||
[Analyze grammar]
asaktabuddhayaḥ sarve bhuśuṇḍavadavasthitim |
prāpnuvanti pare tattve prāṇāpānāvalokinaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
etā vicitrā bhavatā śrutā vijñānadṛṣṭayaḥ |
idānīṃ dhiyamālambya yathecchasi tathā kuru || 5 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
bhagavanbhavatā bhūmibhāsvatā jñānaraśmibhiḥ |
hārdamuddāmadaurātmyaṃ pramṛṣṭamakhilaṃ tamaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
prabuddhāḥ smaḥ prahṛṣṭāḥ smaḥ praviṣṭāḥ smaḥ svamāspadam |
sthitāḥ smo jñātavijñeyā bhavanto hyaparā iva || 7 ||
[Analyze grammar]
aho bhuśuṇḍacaritaṃ paraṃ vismayakārakam |
bhagavanbhavatā proktamuttamārthāvabodhanam || 8 ||
[Analyze grammar]
bhuśuṇḍacarite brahmannetasminkathite tvayā |
yaccharīragṛhaṃ proktaṃ māṃsacarmāsthinirmitam || 9 ||
[Analyze grammar]
tatkena nāma racitaṃ kuto vā tatsamutthitam |
kathaṃ vā sthitimāyātaṃ ko vā tatrāvatiṣṭhate || 10 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
paramārthāvabodhāya doṣāpākaraṇāya ca |
śrṛṇu rāghava tattvena vakṣyamāṇamidaṃ mayā || 11 ||
[Analyze grammar]
asthisthūṇaṃ navadvāraṃ raktamāṃsāvalepanam |
śarīrasadanaṃ rāma na kenacididaṃ kṛtam || 12 ||
[Analyze grammar]
ābhāsamātramevedamitthamevāvabhāsate |
dvicandravibhramākāraṃ sadasacca vyavasthitam || 13 ||
[Analyze grammar]
dvicandradarśanavidhau candradvitvaṃ sadaiva hi |
vastutaścaika evenduḥ sthito dehastathaiva hi || 14 ||
[Analyze grammar]
dehapratyayakāle hi deho'yaṃ samavasthitaḥ |
asanneva ca sattasmātproktaḥ sadasadātmakaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
svapne svapnāvabodhaḥ saṃstvanyadā sa mudhaiva hi |
budbudo budbudavidhau satyo mithyaiva cānyadā || 16 ||
[Analyze grammar]
deho dehavidhau satyo hyasatya itaradvidhau |
pratibhāsavidhau tāvajjalaṃ sadasadanyadā || 17 ||
[Analyze grammar]
pratibhāsavidhau dehaḥ sannasaṃścānyadā smṛtaḥ |
ābhāsamātramevedamitthaṃ saṃprati bhāsate || 18 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ nāmāhamityantargṛhītamananaṃ sthitam |
māṃsāsthimayanirmāṇadeho'hamiti vibhramam || 19 ||
[Analyze grammar]
tyaja saṃkalpanirmāṇadehāḥ santi sahasraśaḥ |
sukhatalpagato yena svapnadehena diktaṭān || 20 ||
[Analyze grammar]
paribhramasi he rāma sa dehaste kva saṃsthitaḥ |
jāgarāyāṃ manorājye yena svargapurāntaram || 21 ||
[Analyze grammar]
paribhramasi meruṃ vā sa dehaste kva saṃsthitaḥ |
svapneṣvapi ca yaḥ svapnastatra yena mahītaṭān || 22 ||
[Analyze grammar]
paribhramasi he rāma sa dehaste kva saṃsthitaḥ |
manorājyaṃ manorājye mahadvibhavabhūmiṣu || 23 ||
[Analyze grammar]
paribhramasi yeneha sa dehaste kva saṃsthitaḥ |
gatairdehairmanorājye yā vicitrā jagatkriyāḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
prakaroṣi mahābāho te dehāste kva saṃsthitāḥ |
vilāsinyānurāgiṇyā yena saṃkalpakāntayā || 25 ||
[Analyze grammar]
nirvṛtiṃ yāsi dehena sa dehaste kva saṃsthitaḥ |
ete rāma yathā dehā manasaḥ sadasanmayāḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
tathaiva tādṛśācāro deho'yaṃ manasaḥ smṛtaḥ |
idaṃ dhanamayaṃ deho deśo'yamiti vibhramaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
tatsarvaṃ cittavīryasya saṃkalpasya vijṛmbhitam |
dīrghasvapnamimaṃ viddhi dīrghaṃ vā cittavibhramam || 28 ||
[Analyze grammar]
dīrghaṃ vāpi manorājyaṃ saṃsāraṃ raghunandana |
prabodhameṣyasi yadā paramātmecchayā svayā || 29 ||
[Analyze grammar]
drakṣyasi tvaṃ tadā samyagidamarkodaye yathā |
svapnasaṃkalpajālena yathānyaiva jagatsthitiḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
tathaiveyaṃ hi saṃkalpakalanā kācideva hi |
yathā pūrvaṃ mayotpattiḥ proktā kamalajanmanaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
manasaḥ svayamevāntaḥsaṃkalpakalanodbhavā |
vicitraracanopetaṃ manastatrāttavibhramam || 32 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpakalanāmātraṃ tathedamavabhāsanam |
yathā kalpita ābhāso manaso'bjajatāṃ gataḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
dehādvicintito dehaḥ sthito'nyastadvadeva hi |
prākpravāhacirābhyasto vāsanātiśayena yaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
tathaiva dṛśyate dehastathā''kṛtyudayena saḥ |
pauruṣeṇa prayatnena saṃkalpo hyayameva cit || 35 ||
[Analyze grammar]
anyathā bhāvyate rāma bhūyate tadihānyathā |
ayaṃ so'yaṃ mamāyaṃ ca saṃsāra iti bhāvite || 36 ||
[Analyze grammar]
satyo yo bhāvyate rāma bhāvanādārḍhyasaṃbhavaḥ |
bhāvitaṃ tīvravegena yadevāśu tadeva hi || 37 ||
[Analyze grammar]
sarvatra dṛśyate rāma kāntevātyantavallabhā |
aharvyāvṛttirabhyastā yathā svapneṣu dṛśyate || 38 ||
[Analyze grammar]
tathāyaṃ bhāvanābhyastaḥ saṃsāro'pyavalokyate |
yathā svapnāvanau kṣipramaharyadavabhāsate || 39 ||
[Analyze grammar]
tathedamalpakālasthamapi saṃlakṣyate sthiram |
vyomanyeva yathā tāpatapte saṃdṛśyate sarit || 40 ||
[Analyze grammar]
dharāpyavidyamānāpi saṃkalpāddṛśyate tathā |
dṛśyate dṛṣṭivairūpyādyathā vyomani picchikā || 41 ||
[Analyze grammar]
tathaiveyaṃ jagallakṣmīrdurjñānādavabhāsate |
dṛśyate samayā dṛṣṭyā na yathā vyomni picchikā || 42 ||
[Analyze grammar]
samyagdṛṣṭyā jagallakṣmīstatheyaṃ nāvabhāsate |
bhīrurabhyeti na yathā svasaṃkalpeṣu saṃbhramam || 43 ||
[Analyze grammar]
svasaṃkalpe hi saṃsāre na tathaiti bhayaṃ sudhīḥ |
sva eva hi svabhāvo'yamitthaṃ saṃprati bhāsate || 44 ||
[Analyze grammar]
saṃsārasaraṇisthityāṃ kasmātko'tra vibheti kim |
sa eva kiṃcitsaṃśodhyaḥ śuddhyā vimalatāṃ gate || 45 ||
[Analyze grammar]
tasminna dṛśyate rāma moho'yaṃ jagataḥ sthitaḥ |
samyagālokamātreṇa svabhāvaḥ śuddhimṛcchati || 46 ||
[Analyze grammar]
na gṛhṇāti malaṃ bhūyastāmratāmiva kāñcanam |
ābhāsamātramevedaṃ na sannāsajjagattrayam || 47 ||
[Analyze grammar]
ityanyakalanātyāgaḥ samyagālokanaṃ viduḥ |
maraṇaṃ jīvitaṃ svargo jñānamajñānameva ca || 48 ||
[Analyze grammar]
cidābhāsādṛte nāstītyekatā samyagīkṣaṇam |
tvamahaṃtādisaṃsāra iti me na diśo daśa || 49 ||
[Analyze grammar]
sarvaṃ svābhāsameveti samyagālokanaṃ viduḥ |
sadasanmayasaṃsāre yathā bhūtārthadarśanāt || 50 ||
[Analyze grammar]
nāstameti na codeti samyagālokanānmanaḥ |
nirṇīya sarvabhāvānāmasattvaṃ sattvameva ca || 51 ||
[Analyze grammar]
niṣkāmaṃ śāntimabhyeti samyagālokanānmanaḥ |
na nindati na ca stauti na hṛṣyati na śocati || 52 ||
[Analyze grammar]
śītalāṃ satyatāmeti samyagālokanānmanaḥ |
avaśyameva martavyaṃ sarvaireva hi bandhubhiḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
iti bandhuviyogeṣu kiṃ vṛthā paritapyase |
avaśyameva ca mayā martavyamiti niścayaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
ityātmamaraṇaprāptau kiṃ mudhā paritapyase |
avaśyameva jātena kiṃcitsuvibhavādikam || 55 ||
[Analyze grammar]
prāptavyaṃ puruṣeṇeti harṣasyāvasaro hi kaḥ |
sarvasyaiva hi saṃsāre narasya vyavahāriṇaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
arthāyātā bhavatyāpacchokasyāvasaro hi kaḥ |
bṛṃhatyudeti sphurati budbudaugha ivārṇave || 57 ||
[Analyze grammar]
idaṃ hi jagatāṃ jālaṃ kimatra paridevanā |
satsadeva sadaivaitadasadevāsadeva hi || 58 ||
[Analyze grammar]
kriyāvaicitryamātre tu kimanyatparidevyate |
nāhamasmi na cābhūvaṃ bhaviṣyāmi na so'dhunā || 59 ||
[Analyze grammar]
deho'yaṃ citradoṣotthaḥ kimanyatparidevyate |
dehāccedanya evāhaṃ cidābhāsastadaṅga he || 60 ||
[Analyze grammar]
kau tau me sadasadbhāvau yanniṣṭhaṃ paritapyate |
iti niścayavatsvāntaṃ samyagjñānātmano muneḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
nāstameti na codeti na śāntaṃ paritapyate |
paratāmeva nāśāntāmanuttamapade sthitaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
ādatte tittirī mṛdvīṃ tṛṇakoṭimivāmalām |
etadarthamasatye'sminnāsthā kāryā manāgapi || 63 ||
[Analyze grammar]
surajjveva balīvardo badhyate janturāsthayā |
atastvayā dṛḍhamidamiti nirṇīya buddhitaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
āsthārahitayā buddhyā vihartavyamihānagha |
kartavyameva kartavyamakartavyamupekṣyate || 65 ||
[Analyze grammar]
āsthānāsthe parityajya līlayaiva mahādhiyā |
ābhāsamātramevedaṃ yasya ca pratibhāsate || 66 ||
[Analyze grammar]
so'ntaḥ śītalatāmeti dinānte bhuvanaṃ yathā |
pratibhāsaṃ parityajya padārthapaṭalavraje || 67 ||
[Analyze grammar]
ābhāsamātrasāmānyamidamālokayānagha |
ābhāsamātrakaṃ rāma cittāmarśakalaṅkitam || 68 ||
[Analyze grammar]
tatastadapi saṃtyajya nirābhāso bhavottama |
cidākāśamayo nityaṃ sarvagaḥ sarvavarjitaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
ābhāsasya parityāge bhavasyekāntanirmalaḥ |
nāhamasmi na me bhogāḥ satyā ityabhibhāvite || 70 ||
[Analyze grammar]
nedamāḍambaraṃ vyarthamanarthāyāvabhāsate |
ahameva hi vā sarvaṃ cidityevaṃ vibhāvite || 71 ||
[Analyze grammar]
nedamāḍambaraṃ vyarthamanarthāyāvabhāsate |
darśanadvayamapyetatsatyamatyantasiddhidam || 72 ||
[Analyze grammar]
yadekametayovetsi ramyaṃ tadrāma saṃśraya |
dvābhyāmevātha vai tābhyāṃ darśanābhyāmihānagha || 73 ||
[Analyze grammar]
viharankuru kalyāṇa rāgadveṣaparikṣayam |
yatkiṃciduditaṃ loke yannabhasyatha vā divi || 74 ||
[Analyze grammar]
tatsarvaṃ prāpyate rāma rāgadveṣaparikṣayāt |
rāgādihatayā buddhyā yādṛgrāma viceṣṭitam || 75 ||
[Analyze grammar]
tattadeva prayātyāśu mūḍhānāṃ viparītatām |
dveṣadoṣormiruddhāsu na guṇāścittavṛttiṣu || 76 ||
[Analyze grammar]
padaṃ kurvanti dagdhāsu sthalīṣu hariṇā iva |
rāgo dveṣaśca sarpau dvau na vilīnau manovile || 77 ||
[Analyze grammar]
yasya kalpatarostasmātkiṃ nāmāṅga na labhyate |
ye hi prājñāḥ svaniyatā vidagdhāḥ śāstraśālinaḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
rāgadveṣamayāste vai jambukāste dhigastu tān |
maddhanaṃ bhuktamanyena dhanaṃ tyaktaṃ mayā'nyataḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
iti saṃvyavahārehāḥ ke rāgadveṣayoḥ kramāḥ |
dhanāni bandhavo mitraṃ punarāyānti yānti ca || 80 ||
[Analyze grammar]
kimeteṣu naraḥ prājño rajyate vā virajyate |
bhāvābhāvabhavābhogā māyeyaṃ pārameśvarī || 81 ||
[Analyze grammar]
saṃsāraracanā sarvā saṃsaktaṃ pātayatyalam |
na dhanaṃ na jano nātmā satyaṃ rāghava vastutaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
mithyaiva mithyāvasitamitīdaṃ parilakṣyate |
ādyantayoḥ sarvamasanmadhye'pyasthiramādhimat || 83 ||
[Analyze grammar]
kva baghnāti ratiṃ prājño hyanyakalpitakhadrume |
ekena kalpitā khe strī bhuṅkte tāṃ dūrago'paraḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
itīyamaṅga saṃsāraracanā tena mā bhrama |
bhūtājavaṃ javībhāvamimamātatamākulam || 85 ||
[Analyze grammar]
gandharvapuranirmāṇavilāsena samaṃ viduḥ |
svapnasaṃkalpapuravadasadevedamutthitam || 86 ||
[Analyze grammar]
sarvatra saṃsthamevedaṃ suṣuptamiva vicyutam |
paripaśyasi saṃsāradīrghasvapnapuradrumam || 87 ||
[Analyze grammar]
ajñānanidrāluṭhanasvabhāvātmakamacyutam |
saṃsārasvapnasaṃbhrānto bhavānayamiha sthitaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
tadenāṃ vitatāṃ nidrāṃ ghanājñānamayātmikām |
tyajālakṣmīmivāvāptanidhānaḥ puruṣottamaḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
prabodhamehi paśya svamātmānamuditaṃ sadā |
nirvikalpaṃ cidābhāsaṃ prātaḥpadmaṃ raviṃ yathā || 90 ||
[Analyze grammar]
prabudhyasva prabudhyasva punaḥpunarayaṃ mayā |
prabodhyase mahābāho paśyātmārkamanāmayam || 91 ||
[Analyze grammar]
mayaitenābhivṛṣṭena śītena jñānavāriṇā |
suśabdaśālinā rāma hyanenaivāsi bodhitaḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
bodhamāsādaya paraṃ prabodho'dyaiva rāghava |
satyamālokayālīkaṃ tyaktvemaṃ jāgataṃ bhramam || 93 ||
[Analyze grammar]
na te janma na te duḥkhaṃ na doṣāste na te bhramāḥ |
sarvaṃ saṃkalpamutsṛjya tiṣṭhātmani susaṃsthitaḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
parigalitavikalpadoṣajālastvamasi susārasuṣuptasaumyadṛṣṭiḥ |
ativitatamidaṃ suśuddhaye tvaṃ samupaśamātmani tiṣṭha he mahātman || 95 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter XXVIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!