Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LII
śrīvasiṣṭha uvāca |
sa tāṃ viveśa dharmātmā gandhamādanakandarām |
citrabhramaṇasaṃprāptāmaliḥ padmakuṭīmiva || 1 ||
[Analyze grammar]
samādhānonmukhatayā praviśansa vyarājata |
sargavyāpāraviratāvātmapuryāmivābjajaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
cakārāsanamamlānaiḥ patrairantasvagucchakam |
mṛdumeghavidhirvṛndamambhodamiva tatra saḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
sa tatprastārayāmāsa pṛṣṭhe cāru mṛgājinam |
nīlaratnataṭe merustārāsāramivāmbaram || 4 ||
[Analyze grammar]
sa tatropāviśadvṛttīścetasastanutāṃ nayan |
antaḥśuddhavapuḥ śrṛṅge vṛṣya mūka ivāmbudaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
buddhavatsudṛḍhaṃ baddhapadmāsana udaṅmukhaḥ |
pārṣṇibhyāṃ vṛṣaṇau dhṛtvā cakāra brāhmamañjalim || 6 ||
[Analyze grammar]
vāsanābhyaḥ samāhṛtya manomṛgamupaplutam |
nirvikalpasamādhyarthaṃ cakāremāṃ vicāraṇām || 7 ||
[Analyze grammar]
ayi mūrkha manaḥ ko'rthastava saṃsāravṛttibhiḥ |
dhīmanto na niṣevante paryante duḥkhadāṃ kriyām || 8 ||
[Analyze grammar]
anudhāvati yo bhogāṃstyaktvā śamarasāyanam |
saṃtyajya mandāravanaṃ sa yāti viṣajaṅgalam || 9 ||
[Analyze grammar]
yadi yāsi mahīrandhraṃ brahmalokamathāpi vā |
tanna nirvāṇamāyāsi vinopaśamanāmṛtam || 10 ||
[Analyze grammar]
āśāśatāvapūrṇatve tvamevaṃ sarvaduḥkhadam |
tyajya yāhi paraṃ śreyaḥ paramekāntasundaram || 11 ||
[Analyze grammar]
imā vicitrāḥ kalanā bhāvābhāvamayātmikāḥ |
duḥkhāyaiva tavogrāya na sukhāya kadācana || 12 ||
[Analyze grammar]
śabdādikābhiretābhiḥ kiṃ mūrkha hatavṛttibhiḥ |
bhramasyavirataṃ vyarthaṃ meghe maṇḍūkikā yathā || 13 ||
[Analyze grammar]
manomaṇḍūkike vyarthamiyantaṃ kālamandhayā |
bhramantyā bhuvanaṃ kṣipraṃ kiṃ samāsāditaṃ tvayā || 14 ||
[Analyze grammar]
yasmātkiṃcidavāpnoṣi yasminvahasi nirvṛtim |
tasmiṃścetaḥ śame mūrkha nānubadhnāsi kiṃ padam || 15 ||
[Analyze grammar]
āgatya śrotratāṃ mūrkha vyarthotthānopabṛṃhitām |
dhiyā śabdānusāriṇyā mṛgavanmā kṣayaṃ vraja || 16 ||
[Analyze grammar]
tvaktāmāgatya duḥkhāya sparśonmukhatayā dhiyā |
mūrkha mā baddhatāmehi gajīlubdhagajendravat || 17 ||
[Analyze grammar]
rasanābhāvamāgatya garddhenāndha durandhasām |
mā nāśamehi baḍiśapiṇḍīlampaṭamatsyavat || 18 ||
[Analyze grammar]
cākṣuṣīṃ vṛttimāśritya prabhārūpacayonmukhīm |
mā gaccha dagdhatāṃ mugdha kāntilubdhapataṅgavat || 19 ||
[Analyze grammar]
ghrāṇamārgamupāśritya śarīrāmbhojakoṭare |
gandhonmukhatayā bandhaṃ mā tvaṃ saṃśraya bhṛṅgavat || 20 ||
[Analyze grammar]
kuraṅgālipataṅgebhamīnāstvekaikaśo hatāḥ |
sarvairyuktairanarthaistu vyāptasyājña kutaḥ sukham || 21 ||
[Analyze grammar]
he citta vāsanājālaṃ bandhāya bhavatohitam |
svātmanaḥ sahajaḥ phenastataḥ kukṛmiṇā yathā || 22 ||
[Analyze grammar]
śaradabhravadāgatya śuddhiṃ tyaktabhavāmayām |
yadi śāmyasi nirmūlaṃ tadananto jayastava || 23 ||
[Analyze grammar]
kṣayodayadaśādhātrīṃ paryantaparitāpinīm |
jānannapi jagatsṛṣṭiṃ na tyakṣyasi vinaṃkṣyasi || 24 ||
[Analyze grammar]
karomyatha kimarthaṃ vā tavaitadanuśāsanam |
vicāraṇavataḥ puṃsaścittamasti hi nānagha || 25 ||
[Analyze grammar]
yāvadajñānaghanatā tāvatpraghanacittatā |
yāvatprāvṛḍjaladatā tāvannīhārabhūritā || 26 ||
[Analyze grammar]
yāvadajñānatanutā tāvaccittasya tānavam |
prāvṛṭparikṣayo yāvattāvannīhārasaṃkṣayaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
yāvattānavamāyātaṃ śuddhaṃ cittaṃ vicārataḥ |
tāvattatkṣīṇamevāhaṃ manye śāradameghavat || 28 ||
[Analyze grammar]
anuśāsanametadyadasato naśyato'tha vā |
kriyate tannabhovāripavanāhananaiḥ samam || 29 ||
[Analyze grammar]
tasmātsaṃkṣīyamāṇatvāttyajāmi tvāmasanmayam |
maurkhyaṃ paramamevāhuḥ parityājyānuśāsanam || 30 ||
[Analyze grammar]
nirvikalpo'smi ciddīpo nirahaṃkāravāsanaḥ |
tvayāhaṃkārabījena na saṃbaddho'smyasanmaya || 31 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ so'hamiti vyarthaṃ durdṛṣṭiravalambitā |
tvayā mūḍhavināśāya śaṅkāviṣaviṣūcikā || 32 ||
[Analyze grammar]
anantasyātmatattvasya tanvīti manasi sthitiḥ |
na saṃbhavati bilvāntarvāsitādantinoryathā || 33 ||
[Analyze grammar]
mahāśvabhrīva gambhīrā duḥkhadā vāsanāśritā |
tvayaiṣā bata citteti naināmanusarāmyaham || 34 ||
[Analyze grammar]
kaḥ kilāyaṃ mudhā moho bālasyevāvicāriṇaḥ |
ayaṃ so'hamiti bhrāntistvahaṃtāparikalpitā || 35 ||
[Analyze grammar]
pādāṅguṣṭhācchiro yāvatkaṇaśaḥ pravicāritam |
na labdho'sāvahaṃ nāma kaḥ syādahamiti sthitaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
bharitāśeṣadikkuñjaṃ yatsyāmekaṃ jagattraye |
saṃvedanamasaṃvedyaṃ sarvatravigatātmakam || 37 ||
[Analyze grammar]
dṛśyate yasya neyattā na nāma parikalpanā |
naikatā nānyataiveha na mahattā na cāṇutā || 38 ||
[Analyze grammar]
veda tattvāṃ svasaṃvedyamātataṃ duḥkhakāraṇam |
vivekajena bodhena tadidaṃ hanyase mayā || 39 ||
[Analyze grammar]
idaṃ māṃsamidaṃ raktamimānyasthīni dehake |
ime te śvāsamarutaḥ ko'sāvahamiti sthitaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
spando hi vātaśaktīnāmavabodho mahācitaḥ |
jarā mṛtiśca kāye'sminko'sāvahamiti sthitaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
māṃsamanyadasṛkcānyadasthīnyanyāni citta he |
bodho'nyaḥ spandanaṃ cānyatkosāvahamiti sthitaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
idaṃ ghrāṇamiyaṃ jihvā tvagiyaṃ śravaṇe ime |
idaṃ cakṣurasau sparśaḥ ko'sāvahamiti sthitaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
yathābhūtatayā nāhaṃ mano na tvaṃ na vāsanā |
ātmā śuddhacidābhāsaḥ kevalo'yaṃ vijṛmbhate || 44 ||
[Analyze grammar]
ahameveha sarvatra nāhaṃ kiṃcidapīha vā |
ityeva sanmayī dṛṣṭirnetaro vidyate kramaḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
ciramajñānadhūrtena pothito'smi tvahaṃtayā |
vṛkeṇa dṛptenāṭavyāṃ labdhena paśupotakaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
diṣṭyedānīṃ parijñāto mayaivājñānataskaraḥ |
punarna saṃśrayāmyenaṃ svarūpārthāpahāriṇam || 47 ||
[Analyze grammar]
nirduḥkho duḥkhayogyasya nāhaṃ tasya na caiṣa me |
kaścidbhavati śailasya tatstha eva yathāmbudaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
bhūtvā tvahamidaṃ vacmi vedmi tiṣṭhāmi yāmi ca |
ātmāvalokanenāhamanahaṃkāratāṃ gataḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
nūnamevāhamevaite manye jñāścakṣurādayaḥ |
yāntu tiṣṭhantu vā dehe mamaite tu na kiṃcana || 50 ||
[Analyze grammar]
kaṣṭaṃ ko'yamahaṃ nāma kathaṃ kenopakalpitaḥ |
jagadbālakavetālastālottālātulākṛtiḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
etāvantaṃ ciraṃ kālaṃ vyarthamāluṭhito'vaṭe |
ahamatra tṛṇonmukte duradrau hariṇo yathā || 52 ||
[Analyze grammar]
svārthamālokane cakṣuryaditūnmukhatāṃ gatam |
tadahaṃ nāma kosau syādyo'sminduḥkhe na mohitaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
sparśanāya nije tattve yadi jātā tvagunmukhī |
tatkoyaṃ syādahaṃ nāma kupiśāca ivoditaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
raseṣvabhiniṣaṇṇe'sminsvakrame rasanendriye |
ahaṃ mṛṣṭabhugityeṣa kutastyaḥ kutsito bhramaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
śabdaśaktiṃ gate śrotre varāke svārthapīḍite |
tadahaṃkāraduḥkhasya nirbījasya ka āgamaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
ātmabharitvena nije ghrāṇe svaṃ gandhamāgate |
ahaṃ ghrāteti yo mātā taṃ cauraṃ naiva vedmyaham || 57 ||
[Analyze grammar]
mṛgatṛṣṇākrameṇaiṣā bhāvanā vyarthabhāvinī |
bhāvastasyāmasatyāyāṃ yaḥ so'yamiti saṃbhramaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
vāsanāhīnamapyetaccakṣurādīndriyaiḥ svataḥ |
pravartate bahiḥ svārthe vāsanā nātra kāraṇam || 59 ||
[Analyze grammar]
vāsanārahitaṃ karma kriyate nanu citta he |
kevalaṃ nānubhūyante sukhaduḥkhadṛśo'gragāḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
tasmānmūrkhāṇīndriyāṇi tyaktvāntarvāsanāṃ nijām |
kurudhvaṃ karma he sarvaṃ na duḥkhaṃ samavāpsyatha || 61 ||
[Analyze grammar]
bhavadbhireva duḥkhāya vāsanāvāsitā mudhā |
bālaiḥ paṅkakrīḍanakaṃ vināśeneva khinnatā || 62 ||
[Analyze grammar]
vāsanādyā dṛśaḥ sarvā vyatiriktāstu nātmanaḥ |
jalādiva taraṅgādyā jñasyaivānyasya nānagha || 63 ||
[Analyze grammar]
tṛṣṇayaiva vinaṣṭāḥ stha vyarthamindriyabālakāḥ |
kośakārakukṛmayastantuneva svayaṃbhuvā || 64 ||
[Analyze grammar]
tṛṣṇayaiveha luṭhatha jarāmaraṇasaṃkaṭe |
bhramadṛṣṭyeva śikharipathikāḥ śvabhrabhūmiṣu || 65 ||
[Analyze grammar]
vāsanaiveha bhavatāṃ heturekatra bandhane |
rajjuḥ śūnyāśayaprotā muktānāmātatā yathā || 66 ||
[Analyze grammar]
kalpanāmātrakalitā satyaiṣā hi na vastutaḥ |
asaṃkalpanamātreṇa dātreṇeva vilūyate || 67 ||
[Analyze grammar]
eṣā hi bhavatāmeva vimohāya kṣayāya ca |
vātalekheva dīpānāṃ sphuratāmapi tejasām || 68 ||
[Analyze grammar]
he citta sarvendriyakośa tasmātsarvendriyairaikyamupetya nūnam |
ālokya cātmānamasatsvarūpaṃ nirvāṇamevāmalabodhamāssva || 69 ||
[Analyze grammar]
viṣayaviṣaviṣūcikāmanantāṃ nipuṇamahaṃsthitivāsanāmapāsya |
abhimataparihāramantrayuktyā bhava vibhavo bhagavānbhiyāmabhūmiḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!