Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LIII
śrīvasiṣṭha uvāca |
athāpṛcchatsutastatra jambūdvīpe mahāniśi |
kadambāgrāvacūḍasthaṃ pitaraṃ pāvanāśayam || 1 ||
[Analyze grammar]
putra uvāca |
ko'sau khottha iti khyāto bhūpastātottamākṛtiḥ |
kathitaṃ ca kimetanme tvayeti brūhi tattvataḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
kva bhaviṣyati nirmāṇaṃ vartamāne kva gamyatā |
ubhayārthaviruddhatvānmanmohāya vacastava || 3 ||
[Analyze grammar]
dāśūra uvāca |
śṛṇu putra yathābhūtametatte kathayāmyaham |
yena saṃsāracakrasya tattvamasyāvabudhyase || 4 ||
[Analyze grammar]
asadapyutthitārambhamavastumayamātatam |
saṃsārasaṃsthānamidamevamākathitaṃ mayā || 5 ||
[Analyze grammar]
paramānnabhaso jātaḥ saṃkalpaḥ khottha ucyate |
jāyate svayamevāsau svayameva vilīyate || 6 ||
[Analyze grammar]
tatsvarūpamidaṃ sarvaṃ jagadābhogi vidyate |
jāyate tatra jāte tu tasminnaṣṭe vinaśyati || 7 ||
[Analyze grammar]
brahmaviṣṇvindrarudrādyāstasyaivāvayavānviduḥ |
viṭapāniva vṛkṣasya śṛṅgāṇīva mahībhṛtaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
śūnye vyomani tenedaṃ nirmitaṃ trijagatpuram |
pratibhāsānusaṃdhānamātreṇaitya viriñcitām || 9 ||
[Analyze grammar]
yatreme vitatālokā lokakośāścaturdaśa |
vanopavanamālāśca yatrodyānaparamparāḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
krīḍāśikhariṇo yatra sahyamandarameravaḥ |
śītoṣṇadīptī candrārkau dīpau yatrānalākṛtī || 11 ||
[Analyze grammar]
sūryāṃśukacadālolataraṅgottuṅgamauktikāḥ |
vahanti sarito yatra sanmuktāvalayaścalāḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
ikṣukṣīrādisalilā maṇiratnabisāṅkurāḥ |
aurvānalāmbujā yatra vāpyaḥ sapta mahārṇavāḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
adha urvyāṃ tathordhvaṃ khe puṇyāpuṇyadhanaśriyaḥ |
narāmarakirāṭānāṃ yatrāntaḥ krayavikrayau || 14 ||
[Analyze grammar]
tasminneva jagatyasminpure saṃkalpabhūbhṛtā |
krīḍārthamātmanaścitrā dehāpavarakāḥ kṛtāḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
kecidgīrvāṇanāmāna ūrdhva eva niyojitāḥ |
naranāgādayaḥ kecidadha eva niyojitāḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
vātayantrapravāheṇa calanto māṃsamṛnmayāḥ |
sitāsthidāravaścitrāstvaglepamasṛṇāmalāḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
keciccireṇa naśyanti kecicchīghravināśinaḥ |
kecitkeśolapollāsaracitācchādanaśriyaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
karṇākṣināsāpramukhairdvārairnavabhiranvitāḥ |
anāratavahatprāṇapavanenoṣṇaśītalāḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
karṇanāsāsyatālvādivātāyanagaṇānvitāḥ |
bhujādyaṅgapratolīkāḥ pañcendriyakudīpakāḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
māyayā racitāsteṣu saṃkalpena mahāmate |
ahaṅkāramahāyakṣāḥ paramālokabhīravaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
dehāpavarakeṣvantarmahāhaṅkārayakṣakaiḥ |
saha saṃkrīḍate'tyarthaṃ sa sadaivāsadutthitaiḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
yathā kusūle mārjāro bhastrāyāṃ bhujago yathā |
muktāphalaṃ yathā veṇāvahaṅkārastathā tanau || 23 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇamabhyudayaṃ yānti kṣaṇaṃ śāmyanti dīpavat |
dehageheṣu saṃkalpataraṅgāḥ sāgareṣviva || 24 ||
[Analyze grammar]
bhaviṣyannavanirmāṇaṃ sa vyāpnoti tadā puram |
yadā saṃkalpitaṃ vastu kṣaṇādeva prapaśyati || 25 ||
[Analyze grammar]
asaṃkalpanamātreṇa svenevāśu vinaśyati |
śreyase paramāyasya nāśatvena tu saṃbhavaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ saṃkalpanāmātraṃ jāyate bālayakṣavat |
anantāyātmaduḥkhāya nānandāya kadācana || 27 ||
[Analyze grammar]
idaṃ sphāraṃ jagadduḥkhaṃ pratanotyātmasattayā |
asattayā nāśayati ghanamāndhyaṃ yathā tamaḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
svayaiva duḥkhadāyinyā ceṣṭayā pariroditi |
kāṣṭhāvaṣṭabdhavṛṣaṇaḥ kīlotpāṭī kapiryathā || 29 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpitānandalavastiṣṭhatyuddharakandharam |
akasmātpracyutamadhubindubhukkarabho yathā || 30 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇaṃ viratimāyāti ratimeti kṣaṇaṃ svayam |
kṣaṇaṃ vikāramāyāti saṃkalpenaiva bālavat || 31 ||
[Analyze grammar]
enaṃ sakalabhāvebhyaḥ kṛtvā nirmūlamādarāt |
matirantaḥpadaṃ yāti yathā putra tathā kuru || 32 ||
[Analyze grammar]
trayastasyā materdehā adhamottamamadhyamāḥ |
tamaḥsattvarajaḥsaṃjñāḥ kāraṇaṃ jagataḥ sthiteḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
tamorūpo hi saṃkalpo nityaṃ prākṛtaceṣṭayā |
parāṃ kṛpaṇatāmetya prayāti kṛmikīṭatām || 34 ||
[Analyze grammar]
sattvarūpo hi saṃkalpo dharmajñānaparāyaṇaḥ |
adūrakevalībhāvaṃ svārājyamadhitiṣṭhati || 35 ||
[Analyze grammar]
rajorūpo hi saṃkalpo lokasaṃvyavahāravān |
paritiṣṭhati saṃsāre putradārānurañjitaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
trividhaṃ tu parityajya rūpametanmahāmate |
saṃkalpaḥ paramāyāti padamātmaparikṣaye || 37 ||
[Analyze grammar]
sarvā dṛṣṭīḥ parityajya niyamya manasā manaḥ |
sabāhyābhyantarārthasya saṃkalpasya kṣayaṃ kuru || 38 ||
[Analyze grammar]
yadi varṣasahasrāṇi tapaścarasi dāruṇam |
yadi vā vilayātmānaṃ śilāyāṃ cūrṇayasyalam || 39 ||
[Analyze grammar]
yadi vāgniṃ praviśasi vaḍavāgnimathāpi vā |
yadi vā patasi śvabhre khaḍgadhārājavetathā || 40 ||
[Analyze grammar]
haro yadyupadeṣṭā te hariḥ kamalajo'pi vā |
atyantakaruṇākrānto lokanātho'thavā yatiḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
pātālasthasya bhūsthasya svargasthasyāpi tattava |
nānyaḥ kaścidupāyo'sti saṃkalpopaśamādṛte || 42 ||
[Analyze grammar]
anābādhe'vikāre ca sukhe paramapāvane |
saṃkalpopaśame yatnaṃ pauruṣeṇa paraṃ kuru || 43 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpatantāvakhilā bhāvāḥ protāḥ kilānagha |
chinne tantau na jāne te kva yānti viśarāravaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
asatsatsadasatsarva saṃkalpādeva nānyataḥ |
saṃkalpaṃ sadasaccaivamiha satyaṃ kimucyatām || 45 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpyate yathā yadyattattathā bhavati kṣaṇāt |
mā kiṃcidapi tattvajña saṃkalpaya kadācana || 46 ||
[Analyze grammar]
niḥsaṃkalpo yathāprāptavyavahāraparo bhava |
cidacetyonmukhatvaṃ hi yāti saṃkalpasaṃkṣaye || 47 ||
[Analyze grammar]
utthāya sattvarūpeṇa yonyā satyamayātmakam |
na tajjagaduḥkhamidaṃ vyarthaṃ sadṛśamātmanaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
tena duḥkhāya mahate kiṃ mṛtena tavānagha |
yadaduḥkhāya tatprājñāḥ saṃśrayantīha netarat || 49 ||
[Analyze grammar]
adhigataparamārthatāmupetya prasabhamapāsya vikalpajālamuccaiḥ |
adhigamaya padaṃ tadadvitīyaṃ vitatasukhāya suṣuptacittavṛttiḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!