Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter XVIII
śrīvasiṣṭha uvāca |
sarvasaṃsṛtikhaṇḍeṣu bhūtabījakalātmanaḥ |
tanmātrapratibhāsasya pratibhāsena bhinnatā || 1 ||
[Analyze grammar]
pravṛttirvā nivṛttirvā tanmātrāvṛttipūrvakam |
sarvasya jīvajātasya suṣuptatvādanantaram || 2 ||
[Analyze grammar]
pravṛttibhājo ye jīvāste tanmātrapradarśinaḥ |
tanmātraikatayā sargānmithaḥ paśyanti kalpitān || 3 ||
[Analyze grammar]
tanmātraikyapraṇālena citrāḥ sargajalāśayāḥ |
parasparaṃ saṃmilanti ghanatāṃ yānti cābhitaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
kecitpṛthaksthitigatāḥ pṛthageva layaṃ gatāḥ |
kecinmithaḥ saṃmilitā jagadguñjā sthitākṣatā || 5 ||
[Analyze grammar]
jagadruñjāsahasrāṇi yatrāsaṃkhyānyaṇāvaṇau |
aparasparalagnāni kānanaṃ brahma nāma tat || 6 ||
[Analyze grammar]
mithaḥ saṃmilanenaitā ghanatāṃ samupāgatāḥ |
yadyadyatra yathā rūḍhaṃ tattatpaśyati netarat || 7 ||
[Analyze grammar]
vartamānaṃ manorājyaṃ naiṣphalyaṃ samupāgatā |
sā kṛttirmanaso jñeyā tasya jīvaparamparā || 8 ||
[Analyze grammar]
parasparaṃ saṃmilatāṃ sargāṇāṃ rūḍhabhāvinām |
dehasattā bhṛśaṃ rūḍhā dehābhāvastu vismṛtiḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
dehatvaparirūḍhatvācciddhemnā vismṛtātmanā |
mithyānubhūtā'vidyā tu śuddhā kaṭakatāmitā || 10 ||
[Analyze grammar]
yathā śuddhaḥ prāṇamarutparaprāṇādivedanāt |
vetti vedyaṃ manorājyaṃ tathā sargāntarāśrayam || 15 ||
[Analyze grammar]
sarveṣāṃ jīvarāśīnāmātmāvasthātrayaṃ śritaḥ |
jāgratsvapnasuṣuptyākhyamatra deho na kāraṇam || 12 ||
[Analyze grammar]
evamātmani jīvatve satyavasthātrayātmani |
nacāmbhasīva vīcitvamasminkacati dehatā || 13 ||
[Analyze grammar]
citkalāpadamāsādya suṣuptāntapadasthitam |
buddho nivartete jīvo mūḍhaḥ sarge pravartate || 14 ||
[Analyze grammar]
dvayorekasvarūpaiva svasauhārdanidarśanāt |
ajñaḥ suṣupto'saṃbuddho jīvaḥ kaścitsa sargabhāk || 15 ||
[Analyze grammar]
sarvagatvāccitaḥ kaścitparasargeṇa nīyate |
sarge sarge pṛthagrūpaṃ santi sargāntarāṇyapi || 16 ||
[Analyze grammar]
teṣvapyantasthasargaughāḥ kadalīdalapīṭhavat |
sarvasargāntarādūraṃ patrapīvaravṛttimat || 17 ||
[Analyze grammar]
svabhāvaśītalaṃ brahma kadalīdalamaṇḍapaḥ |
kadalyāmanyatā nāsti yathā patraśateṣvapi || 18 ||
[Analyze grammar]
brahmatattve'nyatā nāsti tathā sargaśateṣvapi |
bījameva rasātphullaṃ bhūtvā bījaṃ punarbhavet || 19 ||
[Analyze grammar]
tathā brahma mano bhūtvā bodhādbrahma paraṃ bhavet |
rasakāraṇakaṃ bījaṃ phalabhāvena jṛmbhate || 20 ||
[Analyze grammar]
brahmakāraṇako jīvo jagadrūpeṇa jṛmbhate |
rasasya kāraṇaṃ kiṃ syāditi vaktuṃ na yujyate || 21 ||
[Analyze grammar]
brahmaṇaḥ kāraṇaṃ kiṃ syāditi vaktuṃ na yujyate |
svabhāvo nirviśeṣatvātparo vaktuṃ na yujyate || 22 ||
[Analyze grammar]
nākāraṇe kāraṇādi pare vastvādikāraṇe |
vicāraṇīyaḥ sāro hi kimasāravicāraṇaiḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
bījaṃ jahadbījavapuḥ phalībhūtaṃ vilokyate |
brahmājahannijavapuḥ phalaṃ bīje ca saṃsthitam || 24 ||
[Analyze grammar]
bījasyākṛtimatsarvaṃ tenānākṛtimatpadam |
na yujyate samīkartuṃ tasmānnāstyupamā śive || 25 ||
[Analyze grammar]
svameva jāyate'svābhaṃ na ca tajjāyate'nyadṛk |
ato na jātaṃ nājātaṃ viddhi brahma nabho jagat || 26 ||
[Analyze grammar]
dṛśyaṃ paśyansvamātmānaṃ na draṣṭā saṃprapaśyati |
prapañcākrāntasaṃvitteḥ kasyodeti nijā sthitiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
mṛgatṛṣṇājalabhrāntau satyāṃ kaiva vidagdhatā |
vidagdhatāyāṃ satyāṃ tu kaivāsau mṛgatṛṣṇikā || 28 ||
[Analyze grammar]
ākāśaviśado draṣṭā sarvāṅgo'pi na paśyati |
netraṃ nijamivātmānaṃ dṛśībhūtamaho bhramaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
ākāśaviśado draṣṭā sarvāṅgo'pi na paśyati |
teṣāṃ nijamivātmānaṃ dṛśībhūtamivābhramaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
ākāśaviśadaṃ brahma yatnenāpi na labhyate |
dṛśye dṛśyatayā dṛṣṭe tvasya lābhaḥ sudūrataḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
tādṛgbhāvasvarūpeṇa vinā yatra na dṛśyate |
tatrāpi dūrodastaiva draṣṭuḥ sūkṣmasya dṛśyatā || 32 ||
[Analyze grammar]
dṛśyaṃ ca dṛśyate tena draṣṭā rāma na dṛśyate |
draṣṭaiva saṃbhavatyeko natu dṛśyamihāsti hi || 33 ||
[Analyze grammar]
draṣṭā sarvātmako dṛśye sthitaścetkaiva draṣṭṛtā |
sarvaśaktimatā rājñā yadyatsaṃpadyate yathā || 34 ||
[Analyze grammar]
tattathānubhavatyāśu sa evodeti tattathā |
yathā madhurasollāsaḥ khaṇḍo bhavati bhāsuraḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
rasatāmajahaccaiva phalapuṣpalatonnataḥ |
cidullāsastathā jīvo bhūyo bhavati dehakaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
cinmātratāṃ tāmajahadeva darśanadṛkmayam |
antaḥsvānubhavaścaiva jagatsvapnaṃ prapaśyati || 37 ||
[Analyze grammar]
ahaṃtādirase bhaume khaṇḍakatvamivātmani |
nānākhaṇḍasahasraughairadvitīyairnijātmanaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
yathodeti raso bhaumaścittathodetyasaṃbhramam |
cidrasollāsavṛkṣāṇāṃ kacatāmātmanātmani || 39 ||
[Analyze grammar]
dṛśyaśākhāśatāḍyānāmiha nānto'vagamyate |
khaṇḍaḥ pratyekamevāyaṃ yathā rasacamatkṛtim || 40 ||
[Analyze grammar]
svādayatyevameṣā citpṛthakpaśyati saṃsthitim |
yā yodeti yathā yasyā jīvaśakteḥ svasaṃsṛtiḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
tāṃ tāṃ tathaiti sā svātmacidrūpabhuvanasthitim |
jīvasaṃsṛtayaḥ kāścinpramilanti parasparam || 42 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ vihṛtya saṃsāre śāmyanti cirakālataḥ |
sūkṣmayā parayā dṛṣṭyā tvaṃ paśya jñānacetasā || 43 ||
[Analyze grammar]
jagajvālasahasrāṇi paramāṇvantareṣvapi |
citte nabhasi pāṣāṇe jvālāyāmanile jale || 44 ||
[Analyze grammar]
santi saṃsāralakṣāṇi tile tailamivākhile |
siddhimeti yadā cetastadā jīvo bhaveccitiḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
śuddhā ca sā sarvagatā tena tanmelanaṃ mithaḥ |
sarveṣāṃ padmajādīnāṃ svasattābhramarūpakaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
jagaddīrghamahāsvapnaḥ so'yamantaḥ samutthitaḥ |
svapnātsvapnāntaraṃ yānti kāścidbhūtaparamparāḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
tenopalambhaḥ kuḍyādāvasau dṛḍhataraḥ sthitaḥ |
yadyatra cidbhāvayati tattatrāśu bhavatyalam || 48 ||
[Analyze grammar]
tayā svapne'pi yadṛṣṭaṃ tatkāle satyameva tat |
cidaṇorantare santi samastānubhavāṇavaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
yathā bījāntare patralatāpuṣpaphalāṇavaḥ |
paramāṇujagatyantarmanye citparamāṇavaḥ |
līnamākāśamākāśe dvaitaikyabhramamutsṛja || 50 ||
[Analyze grammar]
deśakālakriyādravyaiḥ svairevāṇubhireva cit |
aṇūnanubhavatyantaritarāṇi nasaṃbhavāt || 51 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ sargasya kacitaḥ svapne cidaṇukhaṇḍakaḥ |
brahmādeḥ kīṭaniṣṭhasya dehadṛṣṭyānubhāvitaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
kacitaṃ kiṃcideveha vastutastu na kiṃcana |
svayaṃ satyaṃ svādayante dvaitaṃ citparamāṇavaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ prakacati sphāradehaścidaṇukhaṇḍakaḥ |
netrādikusumadvāraiḥ saṃvidāmodamudgiran || 54 ||
[Analyze grammar]
saṃpaśyatitarāṃ kaścidvahīrūpeṇa ciddhaṭaḥ |
sarvagatvādanāśitvādṛśyabījasya vai citeḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
antarevākhilaṃ kaścitpaśyatyavimalaṃ jagat |
tatrātikālakalanādunmajjati nimajjati || 56 ||
[Analyze grammar]
svapnātsvapnāntaraṃ tatra tathā paśyanpunaḥpunaḥ |
mithyā vaṭeṣu luṭhati śileva śikharacyutā || 57 ||
[Analyze grammar]
kecitsaṃmilitāḥ kecidātmanyevābhrame sthitāḥ |
magnāḥ svasaṃvitprasare sphuranto dehakhaṇḍakāḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
svayamantaḥ prapaśyanti ye jagajjīvavibhramam |
taistaiḥ kaiścittataṃ dṛśyamasatsvapnavadāśritam || 59 ||
[Analyze grammar]
sarvātmatvātsvabhāvasya taddṛśyaṃ satyamātmani |
sarvagaṃ vidyate yatra tatra sarvamudeti hi || 60 ||
[Analyze grammar]
jīvāntaḥ pratibhāsasya sarvasya punarantare |
jīvakhaṇḍa udetyuccaistasyāntaritaro'pi ca || 61 ||
[Analyze grammar]
jīvāntarjāyate jīvastasyāntarapi jīvakaḥ |
sarvatra rambhādalavajjīvo jīvāntareva hi || 62 ||
[Analyze grammar]
dṛśyabuddhiparāvṛttau samametadanantaram |
hemnīva kaṭakāditvaṃ parijñātaṃ vinaśyati || 63 ||
[Analyze grammar]
vicāro yasya nodeti ko'haṃ kimidamityalam |
tasyāntarna vimukto'sau dīrgho jīvajvarabhramaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
vicāraḥ saphalastasya vijñeyo yasya sanmateḥ |
dinānudinamāyāti tānavaṃ bhogagṛdhratā || 65 ||
[Analyze grammar]
yathā dehopayuktaṃ hi karotyārogyamauṣadham |
tathendriyajaye'bhyaste vivekaḥ phalito bhavet || 66 ||
[Analyze grammar]
viveko'sti vacasyeva citre'gniriva bhāsvaraḥ |
yasya tenāparityaktā duḥkhāyaivāvivekitā || 67 ||
[Analyze grammar]
yathā sparśena pavanaḥ sattāmāyāti no girā |
tathecchātānavenaiva viveko'sya vibudhyate || 68 ||
[Analyze grammar]
citrāmṛtaṃ nāmṛtameva viddhi citrānalaṃ nānalameva viddhi |
citrāṅganā nūnamanaṅganeti vācā vivekastvaviveka eva || 69 ||
[Analyze grammar]
pūrvaṃ vivekena tanutvameti rāgo'tha vairaṃ ca samūlameva |
paścātparikṣīyata eva yatnaḥ sa pāvano yatra vivekitāsti || 70 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter XVIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!