Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter CXIII
śrīvasiṣṭha uvāca |
eṣā hi vāsanā nityamasatyaiva yadutthitā |
dvicandrabhrāntivattena tyaktuṃ rāghava yujyate || 1 ||
[Analyze grammar]
avidyā vidyamāneva naṣṭaprajñeṣu vidyate |
nāmnaivāṅgīkṛtābhāvātsamyakprajñeṣu sā kutaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
mā bhavājño bhava prājñaḥ samyagrāma vicāraya |
nāstyevendurdvitīyaḥ khe bhrāntyā saṃlakṣyate mudhā || 3 ||
[Analyze grammar]
nātra tattvādṛte kiṃcidvidyate vastvavastu ca |
ūrmimālini vistīrṇe vāripūrādṛte yathā || 4 ||
[Analyze grammar]
svavikalpādṛte naitānbhāvābhāvānasanmayān |
nitye'site tate śuddhe mā samāropayātmani || 5 ||
[Analyze grammar]
nāsi kartā kimetāsu kriyāsu mamatā tava |
ekasminvidyamāne hi kiṃ kena kriyate katham || 6 ||
[Analyze grammar]
mā vā'kartā bhava prājña kimakartṛtayehite |
sādhyaṃ sādhyamupādeyaṃ tasmātsvastho bhavānagha || 7 ||
[Analyze grammar]
kartā saṃstvamasaktatvādbhāvābhāve raghūdvaha |
asaktatvādakartāpi kartṛvatspandanaṃ kutaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
satyaṃ syāccedupādeyaṃ mithyā syāddheyameva cet |
upādeyaikasaktatvādyuktā saktirhi karmaṇi || 9 ||
[Analyze grammar]
yatrendrajālamakhilaṃ māyāmayamavastukam |
tatra kāsthā kathaṃ nāma heyopādeyadṛṣṭayaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
saṃsārabījakaṇikā yaiṣā vidyā raghūdvaha |
eṣā hyavidyamānaiva satīva sphāratāṃ gatā || 11 ||
[Analyze grammar]
yeyamābhoginiḥsārā saṃsārārambhacakrikā |
vijñeyā vāsanaiṣā sā cetaso mohadāyinī || 12 ||
[Analyze grammar]
cāruvaṃśalatevāntaḥśūnyā nissārakoṭarā |
sarittaraṅgamāleva na vyucchinnāpi naśvarī || 13 ||
[Analyze grammar]
gṛhyamāṇāpi hastena grahītuṃ naiva yujyate |
mṛdvapyatyantatīkṣṇāgrā nirjharormirivotthitā || 14 ||
[Analyze grammar]
dṛśyate prakarābhāsā sadarthe nopayujyate |
taraṅgiṇyataraṅgābhā svākārapariniṣṭhitā || 15 ||
[Analyze grammar]
kvacidvakrāḥ kvacitspaṣṭā dīrghāḥ kharvāḥ sthirāścalāḥ |
yatprasādodbhavāstasmādvyatirekamupāgatāḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
antaḥśūnyāpi sarvatra dṛśyate sārasundarī |
na kvacitsaṃsthitāpīha sarvatraivopalakṣyate || 17 ||
[Analyze grammar]
jaḍaiva cinmayīvāsāvanyaspandopajīvinī |
nimeṣamapyatiṣṭhantī sthairyāśaṅkāṃ prayacchati || 18 ||
[Analyze grammar]
jvālāvacchuddhavarṇāpi maṣīmalinakoṭarā |
valgatyanyaprasādena dīyate tadavekṣaṇāt || 19 ||
[Analyze grammar]
āloke vimale mlānā tamasyapi virājate |
mṛgatṛṣṇeva śuṣkābhā nānāvarṇavilāsinī || 20 ||
[Analyze grammar]
vakrā viṣamayī tanvī mṛdvī saṃkaṭakarkaśā |
lalanācañcalā lubdhā tṛṣṇā kṛṣṇeva bhoginī || 21 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ dīpaśikhevāśu kṣīyate snehasaṃkṣaye |
sindūradhūlilekheva vinā rāgaṃ virājate || 22 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇaprakāśataralā kṛtasaṃsthā jaḍāśayā |
mugdhānāṃ trāsajananī vakrā vidyudivoditā || 23 ||
[Analyze grammar]
yatnādgṛhītvā dahati bhūtvā bhūtvā pralīyate |
labhyate'pi hi nānviṣṭā vidyudvadatibhaṅgurā || 24 ||
[Analyze grammar]
aprārthitaivopanatā ramaṇīyāpyanarthadā |
akālapuṣpamāleva śreyasenābhinanditā || 25 ||
[Analyze grammar]
atyantavismṛtaivātisukhāya bhramadāyinī |
duḥsvapnakalaneveyamanarthāyaiva tarkitā || 26 ||
[Analyze grammar]
pratibhāsavaśādeṣā trijaganti mahānti ca |
muhūrtamātreṇotpādya dhatte grāsīkaroti ca || 27 ||
[Analyze grammar]
muhūrto vatsaraśreṇī lavaṇasyānayā kṛtā |
rātrirdvādaśavarṣāṇi hariścandrasya nirmitā || 28 ||
[Analyze grammar]
viyogināmathānyeṣāṃ kāntāvibhavaśālinām |
rātrirvatsaravaddīrghā bhavettasyāḥ prasādataḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
sukhitasyālpatāmeti duḥkhitasyaiti dīrghatām |
kālo yasyāḥ prasādena viparyāsaikaśīlinām || 30 ||
[Analyze grammar]
asyāḥ svasattāmātreṇa kartṛtaitāsu vṛttiṣu |
dīpasyālokakāryāṇāṃ yathā tadvanna vastutaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
sanitambastanī citre na strī strīdharmiṇī yathā |
tathaivākāracinteyaṃ kartuṃ yogyā na kiṃcana || 32 ||
[Analyze grammar]
manorājyamivākārabhāsurā satyavarjitā |
sahasraśataśākhāpi na kiṃcitparamārthataḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
araṇye mṛgatṛṣṇeva mithyaivāḍambarānvitā |
viḍambayati tānmugdhamṛgāneva na mānuṣān || 34 ||
[Analyze grammar]
phenamāleva saṃjātadhvastā vicchedavarjitā |
jaḍeva cañcalākārā gṛhyamāṇā na kiṃcana || 35 ||
[Analyze grammar]
aṭatyuḍḍāmarākārā rajaḥprasaradhūsarā |
balātkalpāntavātyeva svākrāntabhuvanāntarā || 36 ||
[Analyze grammar]
dhūmālīvāṅgasaṃlagnā dāhakhedapradāyinī |
garbhīkṛtarasākramya jaganti parivartate || 37 ||
[Analyze grammar]
dhārā jaladharasyeva sudīrghā jalanirmitā |
asārasaṃsāradṛḍhā rajjustṛṇagaṇairiva || 38 ||
[Analyze grammar]
taraṅgotpalamāleva kalpanāmātravarṇitā |
mṛṇālīva bahucchidrā paṅkaprauḍhā jalātmikā || 39 ||
[Analyze grammar]
janena dṛśyate vṛddhitatparā naca vardhate |
viṣāsvāda ivāpātamadhurā'nte sudāruṇā || 40 ||
[Analyze grammar]
naṣṭā dīpaśikhevaiṣā na jāne kveva gacchati |
mihikevāgradṛṣṭāpi gṛhyamāṇā na kiṃcana || 41 ||
[Analyze grammar]
pāṃsumuṣṭirivākīrya prekṣitā pāramāṇavī |
ākāśanīlimevaiṣā nirnimittaiva dṛśyate || 42 ||
[Analyze grammar]
dvicandramohavajjātā svapnavadvihitabhramā |
yathā nauyāyinaḥ sthāṇuspandastadvadihotthitā || 43 ||
[Analyze grammar]
anayopahate citte dīrghakālamivākulaiḥ |
janairākalpyate dīrghasaṃsārasvapnavibhramaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
anayopahate svasmiṃścitrāścetasi vibhramāḥ |
utpadyante vinaśyanti taraṅgāstoyadheriva || 45 ||
[Analyze grammar]
manojñamapi satyaṃ ca dṛśyate sadasattayā |
amanojñamasatyaṃ ca dṛśyate sattayāpyasat || 46 ||
[Analyze grammar]
padārtharathamārūḍhā bhāvanaiṣā balānvitā |
ākrāmati manaḥ kṣipraṃ vihagaṃ vāgurā yathā || 47 ||
[Analyze grammar]
karuṇāsyandamānākṣī sravankṣīralavastanī |
bhavatyullasitānandaṃ jananī gṛhiṇī yathā || 48 ||
[Analyze grammar]
viṣīkaroti niḥsyandasaṃtarpitajagattrayam |
sudhārdrārdramapi kṣipraṃ pravṛddhaṃ bimbamaindavam || 49 ||
[Analyze grammar]
unmattaravavetālanartanārambhasaṃbhramam |
sthāṇavaḥ saṃprayacchanti mūkā apyetayāndhayā || 50 ||
[Analyze grammar]
saṃdhyādiṣu ca kāleṣu loṣṭapāṣāṇabhittayaḥ |
asyāḥ prasādātdṛśyante sarpājagaradṛṣṭibhiḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
eko'pi dvitayodeti yathā dviśaśidarśane |
dūramabhyāśatāṃ yāti svapne svamaraṇaṃ yathā || 52 ||
[Analyze grammar]
ādīrghaṃ kṣaṇatāmeti kālasyeṣṭā yathā niśā |
kṣaṇo varṣamivābhāti kāntāvirahiṇāmiva || 53 ||
[Analyze grammar]
na tadastīha yannāma na karotīyamuddhatā |
asyāstvakiṃcanāyāstu śaktatāṃ paśya rāghava || 54 ||
[Analyze grammar]
saṃrodhayetprayatnena saṃvidevāśu saṃvidam |
saritsrotonirodhena śuṣyatyeṣā manonadī || 55 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
avidyamānayaivedaṃ pelavāṃgyā sutucchayā |
mithyābhāvanayā nāma citramandhīkṛtaṃ jagat || 56 ||
[Analyze grammar]
arūpayā nirākṛtyā cārucetanahīnayā |
asatyevāpyanaśyantyā citramandhīkṛtaṃ jagat || 57 ||
[Analyze grammar]
ālokena vinaśyantyā sphurantyā tamasontare |
kauśikekṣaṇadharmiṇyā citramandhīkṛtaṃ jagat || 58 ||
[Analyze grammar]
kukarmaikāntakāriṇyā na sahantyā vilokanam |
dehamapyavijānantyā citramandhīkṛtaṃ jagat || 59 ||
[Analyze grammar]
sudīnācāradharmiṇyā nityaṃ prākṛtakāntayā |
anāratāstaṃgatayā citramandhīkṛtaṃ jagat || 60 ||
[Analyze grammar]
anantaduḥkhākulayā sadaiva mṛtayānayā |
saṃbodhahīnayā yatra citramandhīkṛtaṃ jagat || 61 ||
[Analyze grammar]
kāmakopaghanāṅginyā tamaḥprasaravakrayā |
acireṇāśarīriṇyā citramandhīkṛtaṃ jagat || 62 ||
[Analyze grammar]
svātmāndharūpāspadayā jaḍayā jāḍyajīrṇayā |
duḥkhadīrghapralāpinyā citramandhīkṛtaṃ jagat || 63 ||
[Analyze grammar]
puruṣāsaṅgasaṅginyā rāgiṇyā kriyayānayā |
vidravantyā vivakṣāsu citramandhīkṛtaḥ pumān || 64 ||
[Analyze grammar]
puruṣasya na yā śaktā soḍhumīkṣitumapyalam |
tayā striyāvaraṇayā citramandhīkṛtaḥ pumān || 65 ||
[Analyze grammar]
na yasyāścetanaivāsti yāpyanaṣṭaiva naśyati |
tayā striyā paruṣayā citramandhīkṛtaḥ pumān || 66 ||
[Analyze grammar]
anantaduṣprasaravilāsakāriṇī kṣayodayonmukhasukhaduḥkhabhāginī |
iyaṃ prabho vigalati kena vā'samā manoguhānilayanibaddhavāsanā || 67 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter CXIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!