Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LVI
śrīvasiṣṭha uvāca |
etasminnantare rājā parivṛttākṣitārakaḥ |
babhūvaikatanuprāṇaśeṣaḥ śuṣkasitādharaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
jīrṇaparṇasavarṇābhaḥ kṣīṇapāṇḍumukhacchaviḥ |
bhṛṅgadhvanitasacchāyaśvāsakūjāvikūṇitaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
mahāmaraṇamūrcchāndhakūpe nipatitāśayaḥ |
antarnilīnaniḥśeṣanetrādīndriyavṛttimān || 3 ||
[Analyze grammar]
citranyasta ivākāramātradṛśyo vicetanaḥ |
niḥspandasarvāvayavaḥ samutkīrṇa ivopale || 4 ||
[Analyze grammar]
bahunātra kimuktena tanudeśena taṃ jahau |
prāṇaḥ pipatiṣuṃ vṛkṣaṃ svaṃ pakṣīvāntarikṣagaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
te taṃ dadṛśaturbāle divyadṛṣṭī nabhogatam |
jīvaṃ prāṇamayī saṃvidgandhaleśamivānile || 6 ||
[Analyze grammar]
sā jīvasaṃvidgagane vātena militā satī |
khe dūraṃ gantumārebhe vāsanānuvidhāyinī || 7 ||
[Analyze grammar]
tāmevānusasārātha strīdvayaṃ jīvasaṃvidam |
bhramarīyugalaṃ vātalagnāṃ gandhakalāmiva || 8 ||
[Analyze grammar]
tato muhūrtamātreṇa śānte maraṇamūrcchane |
ambare bubudhe saṃvidgandhalekhena vāyunā || 9 ||
[Analyze grammar]
apaśyatpuruṣānyāmyānnīyamānaṃ ca tairvapuḥ |
bandhupiṇḍapradānena śarīraṃ jātamātmanaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
mārge karmaphalollāsamatidūratare sthitam |
vaivasvatapuraṃ prāpa jantubhiḥ pariveṣṭitam || 11 ||
[Analyze grammar]
prāptaṃ vaivasvatapuramādideśa tato yamaḥ |
asya karmāṇyaśubhrāṇi naiva santi kadācana || 12 ||
[Analyze grammar]
nityamevāvadātānāṃ kartāyaṃ śubhakarmaṇām |
bhagavatyāḥ sarasvatyā vareṇāyaṃ vivardhitaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
prāktano'sya śavībhūto deho'sti kusumāmbare |
praviśatveṣa taṃ gatvā tyajyatāmiti cetasā || 14 ||
[Analyze grammar]
tatastyakto nabhomārge yantropala iva cyutaḥ |
atha jīvakalā līlā jñaptiśceti trayaṃ nabhaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
pupluve jīvalekhā tu rūpiṇyau te na paśyati |
tāmevānusarantyau te samullaṅghya nabhastalam || 16 ||
[Analyze grammar]
lokāntarāṇyatītyāśu vinirgatya jagadgṛhāt |
dvitīyaṃ jagadāsādya bhūmaṇḍalamupetya ca || 17 ||
[Analyze grammar]
te dve saṃkalparūpiṇyau saṃgate jīvalekhayā |
padmarājapuraṃ prāpya līlāntaḥpuramaṇḍapam || 18 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇādviviśatuḥ svairaṃ vātalekhā yathāmbujam |
sūryabhāso yathāmbhojaṃ surabhiḥ pavanaṃ yathā || 19 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
brahmanprāptaḥ kathamasau śavasya nikaṭaṃ gṛham |
kathaṃ tena parijñāto mārgo mṛtaśarīriṇā || 20 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
tasya svavāsanāntaḥsthaśavasya kila rāghava |
tatsarvaṃ hṛdgataṃ kasmānnāsau prāpnoti tadgṛham || 21 ||
[Analyze grammar]
bhrāntimātramasaṃkhyeyaṃ jagajjīvakaṇodare |
vaṭadhānātarumiva sthitaṃ ko vā na paśyati || 22 ||
[Analyze grammar]
yathā jīvadvapurbījamaṅkuraṃ hṛdi paśyati |
svabhāvabhūtaṃ cidaṇustrailokyanicayaṃ tathā || 23 ||
[Analyze grammar]
naro yathaikadeśastho dūradeśāntarasthitam |
saṃpaśyati nidhānaṃ svaṃ manasānārataṃ sadā || 24 ||
[Analyze grammar]
tathā svavāsanāntasthamabhīṣṭaṃ paripaśyati |
jīvo jātiśatāḍhyo'pi bhrame parigato'pi san || 25 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
bhagavanpiṇḍadānādivāsanārahitākṛtiḥ |
kīdṛksaṃpadyate jīvaḥ piṇḍo yasmai na dīyate || 26 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
piṇḍo'tha dīyate māvā piṇḍo datto mayeti cit |
vāsanā hṛdi saṃrūḍhā tatpiṇḍaphalabhāṅgaraḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
yaccittaṃ tanmayo janturbhavatītyanubhūtayaḥ |
sadeheṣu videheṣu na bhavatyanyathā kvacit || 28 ||
[Analyze grammar]
sapiṇḍosmīti saṃvittyā niṣpiṇḍopi sapiṇḍavān niṣpiṇḍosmīti saṃvittyā sapiṇḍopi napiṇḍavān || 29 ||
[Analyze grammar]
yathābhāvanameteṣāṃ padārthānāṃ hi satyatā |
bhāvanā ca padārthebhyaḥ kāraṇebhya udeti hi || 30 ||
[Analyze grammar]
yathā vāsanayā jantorviṣamapyamṛtāyate |
asatyaḥ satyatāmeti padārtho bhāvanāttathā || 31 ||
[Analyze grammar]
kāraṇena vinodeti na kadācana kasyacit |
bhāvanā kācidapi no iti niścayavānbhava || 32 ||
[Analyze grammar]
kāraṇena vinā kāryamā mahāpralayaṃ kvacit |
na dṛṣṭaṃ na śrutaṃ kiṃcitsvayaṃ tvekodayādṛte || 33 ||
[Analyze grammar]
cideva vāsanā saiva dhatte svapna ivārthatām |
kāryakāraṇatāṃ yāti saivāgatyeva tiṣṭhati || 34 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
dharmo nāsti mametyeva yaḥ preto vāsanānvitaḥ |
tasya cetsuhṛdā bhūridharmaḥ kṛtvā samarpitaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
tattadātra sa kiṃ dharmo naṣṭaḥ syāduta vā na vā |
satyārthā vāpyasatyārthā bhāvanā kiṃ balādhikā || 36 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
deśakālakriyādravyasaṃpattyodeti bhāvanā |
yatraivābhyuditā sā syātsa dvayoradhiko jayī || 37 ||
[Analyze grammar]
dharmadātuḥ pravṛttā cedvāsanā tattayā kramāt |
āpūryate pretamatirna cetpretadhiyāśubhā || 38 ||
[Analyze grammar]
evaṃ parasparajayājjayatyatrātivīyevān |
tasmācchubhena yatnena śubhābhyāsamudāharet || 39 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
deśakālādinā brahmanvāsanā samudeti cet |
tanmahākalpasargādau deśakālādayaḥ kutaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
kāraṇe samudetīdaṃ taistadā sahakāribhiḥ |
sahakārikāraṇānāmabhāve vāsanā kutaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
evametanmahābāho satyātmanna kadācana |
mahāpralayasargādau deśakālau na kaucana || 42 ||
[Analyze grammar]
sahakārikāraṇānāmabhāve sati dṛśyadhīḥ |
neyamasti na cotpannā na ca sphurati kācana || 43 ||
[Analyze grammar]
dṛśyasyāsaṃbhavādeva kiṃcidyaddṛśyate tvidam |
tadbrahmaiva svacidrūpaṃ sthitamitthamanāmayam || 44 ||
[Analyze grammar]
etaccāgre yuktiśataiḥ kathayiṣyāma eva te |
etadarthaṃ prayatno'yaṃ vartamānakathāṃ śrṛṇu || 45 ||
[Analyze grammar]
evaṃ dadṛśatuḥ prāpte mandiraṃ sundarodaram |
kīrṇaṃ puṣpopahāreṇa vasantamiva śītalam || 46 ||
[Analyze grammar]
praśāntācārasaṃrambharājadhānyā samanvitam |
mandārakundamālyādiśavaṃ tatra samaṃ sthitam || 47 ||
[Analyze grammar]
mandārakundasragdāmavṛtāmvarabṛhacchavam |
śavaśayyāśiraḥsthāgryapūrṇakumbhādimaṅgalam || 48 ||
[Analyze grammar]
anivṛttagṛhadvāragavākṣakaṭhinārgalam |
praśāmyaddīpakālokaśyāmalāmalabhittikam |
gṛhaikadeśasaṃsuptamukhaśvāsasamīkṛtam || 49 ||
[Analyze grammar]
saṃpūrṇacandrasakalodayakāntikāntaṃ saundaryanirjitapurandaramandirarddhi |
vairiñcapadmamukulāntaracāruśobhaṃ niḥśabdamandamiva nirmalamindukāntam || 50 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LVI
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!