Visvamitra-samhita [sanskrit]
20,660 words | ISBN-13: 9788179070383
The Sanskrit text of the Visvamitra-samhita, an ancient text belonging to the Pancaratra tradition. Visvamitrasamhita is noted for listing authoritative Pancaratra works and the benefits obtained by chanting Lord Hari’s name. Alternative titles: Viśvāmitrasaṃhitā (विश्वामित्रसंहिता), Viśvāmitra-saṃhitā (विश्वामित्र-संहिता), Vishvamitrasamhita, Vishvamitra.
Chapter 24
caturviṃśo'dhyāyaḥ |
kāśyapaḥ |
bhagavan vaiṣṇave yāge kriyamāṇe'pi nityaśaḥ |
rājarāṣṭrādidoṣeṇa vighraścejjāyate guro || 1 ||
[Analyze grammar]
taddoṣapravighātāya kiṃ kāryaṃ mānavairbhuvi |
mayyanugrahabuddhiścettanme vaktuṃ tvamarhasi || 2 ||
[Analyze grammar]
viśvāmitraḥ |
ārādhane bhamavataḥ kriyamāṇe dvijottamaiḥ |
mantralope kriyālope śāntyarthaṃ śrūyatāṃ vidhiḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
sāṃvatsarikadoṣaughaprāyaścittaṃ vadāmyaham |
pavitrāroṇaṃ nāma sarvapāpapraṇāśanam || 4 ||
[Analyze grammar]
varṣe varṣe tu kartavyamārādhanamidaṃ param |
śrāvaṇe māsi vā kāryaṃ yadvā bhādrapade'pi vā || 5 ||
[Analyze grammar]
aiṣvā dimāsāḥ sarvatra pavitrāropaṇaṃ na ca |
nirmitān viprakanyābhistantūn kārpāsajānapi || 6 ||
[Analyze grammar]
kauśeyānathavā krītān samān doṣavivarjitān |
mudramāṣādibhiścūrṇaiḥ saṃmiśraṃ kṣālayejjalaiḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
śucibhiśca prasannaiśca śuddheṣu phalakādiṣu |
nidhāya śoṣayedvidvānātape śodhi tāṃstataḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
parīkṣya tṛṇaromāṇi nirasya ca samāhitaḥ |
triguṇīkṛtya ca punastriguṇānapi kārayet || 9 ||
[Analyze grammar]
caturguṇīkṛtya ca tān mātuluṅgaphalopamān |
vidhāya sthāpayet pūrvaṃ mṛtpātreṣu naveṣu ca || 10 ||
[Analyze grammar]
gomayālepite śuddhe bhūtale susame śubhe |
pramāṇānuguṇaṃ śaṅkudvayaṃ jajñadrumodabhavam || 11 ||
[Analyze grammar]
nighāya śaṅkorāropya tadvatkuryātpravarta kam |
strātaiḥ śuklāmbaradharairvedavidibhaḥ samāhitaiḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
dhṛtordhvapuṇḍraiḥ kuśalairvaiṣṇavairavikatthanaiḥ |
udaṅmukhaiḥ prāṅmukhairvā kārayettu pavitrakam || 13 ||
[Analyze grammar]
sūtrairaṣṭhottaraśataṃ dvātriṃśadgunthisaṃyutam |
mūlaberādikānāṃ syādadhivāsārthamīdṛśām || 1़ || 4 ||
[Analyze grammar]
maṇḍale pahmāmānaṃ syāt kumbhe tatkumbhāmānakam |
mekhalāmānakaṃ kuṇḍe pavitramaghivāsakam || 15 ||
[Analyze grammar]
cakrabjamaṇḍalastheṣu pahmanābhyaranemiṣu |
tatsnāni ca kuvīṃta pavitrāṇi vahirvṛte || 16 ||
[Analyze grammar]
tatsamānaṃ pavitraṃ syād grannthitantuvidhiṃ śṛṇu |
tantūṃścatuḥśataṃ viddhi granthayaḥ saptaviṃśatiḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
pādonā tantusaṃkhyā syād diguṇā granthayo dvija |
tantusaṃkhyā śatayugaṃ granthayastriguṇātma kāḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
bāhmavṛtte tatstāśca catuḥśatamitāstathā |
granthayaḥ pañcaguṇitāḥ kumṛbhasyāṣṭottaraṃ śatam || 19 ||
[Analyze grammar]
tantavo granthayaśca syuścaturśiṃśatisaṃkhyakāḥ |
karake tanvaḥ kāryā ekāśītipramāṇakāḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
saptaviṃśatisaṃkhyākā granthayaḥ karake'pi ca |
kautukānāṃ pavitrāṇi daśa tāni kramācchṛṇu || 21 ||
[Analyze grammar]
pramāṇagandhālaṃkāravitratrayamuttamam |
madhyamaṃ cādhamamiti trīṇi paścāt kirīṭakam || 22 ||
[Analyze grammar]
śrīvatsaṃ kaustubhaṃ caiva vanamālā trayaṃ tathā |
itthaṃ daśapavitrāṇi tantugranthikramaṃ śṛṇu || 23 ||
[Analyze grammar]
nābhyantaṃ prathamaṃ sūtramaṣṭottaraśataṃ viduḥ |
dvātriṃśat syād granthisaṃkhyā gandhākhyaṃ hṛdayāvadhi || 24 ||
[Analyze grammar]
aśītitantavastasya granthayaḥ pañcaviṃśatiḥ |
alaṃkārapavitraṃ tu jaṅghāmadhyoktamāyatam || 25 ||
[Analyze grammar]
tantavo'ṣṭottaraśataṃ dvātriṃśad granthayo matāḥ |
uttamākhyāpavitrasya sūtrasaṃkhyā catuḥśatam || 26 ||
[Analyze grammar]
granthayoṣṭottaraśataṃ jānumadhyāntamāyatam |
madhyamasya ca tantūnāṃ śatāni trīṇi kāśyapa || 27 ||
[Analyze grammar]
aśītigranthayo jñeyā ūmadhyaṃ tadāyatiḥ |
adhamasya śate dve tu tantavaḥ parikīrtitāḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
granthayastasya ṣaṣṭiḥ syurnābhimadhyaṃ tadāyatiḥ |
kirīṭākhyapavitrasya tantavaḥ syuścatuḥśatam || 29 ||
[Analyze grammar]
kirīṭameva mānaṃ syād dvātriṃśadgranyo'sya ca |
śrīvatsākhyapavitrasya tantavaḥ syuścatuḥśatam || 30 ||
[Analyze grammar]
granthayaḥ saptaviṃśat syādabhā rāntaṃ tatprakalpanam |
kaustubhasya śate dve tu tanmūnāṃ parikīrtite || 31 ||
[Analyze grammar]
dvātriṃśad granthayaḥ kāryāḥ stanamadhyaṃ tadāyatiḥ |
vanamālāhvayasya syustanvo'ṣṭasahastrakam || 32 ||
[Analyze grammar]
pramāṇaṃ caraṇāyāmaṃ granthisaṃkhyā na vidyate |
pīṭhasya ca pavitraṃ syāt pañcaviṃśatisūtrakam || 33 ||
[Analyze grammar]
daśabhirgranthibhiryuktaṃ tadāyāmasamanvitam |
urdhyāpātre dhūpadīpapātre ghaṭākṣamālayoḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
sarveṣvaṣṭottaraśataṃ sūtrāṇi granthayo'pi ca |
yathāśobhaṃ prakalpyāḥ syurāyāmo dvādaśāṅgulaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
viṣvaksanenasya tārkṣyasya dikpālānāṃ ca kāśyapa |
digdevatānāṃ ca tathā durgāvighreśayorapi || 36 ||
[Analyze grammar]
brahmaśaṃkarayoścāpi tantavo'ṣṭottaraṃ śatam |
dvātriṃśad granthayaḥ proktā hastāyāmo dvijottama || 37 ||
[Analyze grammar]
caṇḍādīnāṃ ca sarveṣāṃ saptaviṃśatisūtrakam |
hastamānaṃ prakartavyaṃ yaśāśobhamapi dvija || 28 ||
[Analyze grammar]
dvāratoraṇakumbhānāṃ tadvadeva pavitrakam |
karṇikāyāmasaṭṭaśaṃ baliṭhapavitrakam || 39 ||
[Analyze grammar]
ācāryāṇāṃ yatīnāṃ ca nābhyantaparilambitam |
aṣṭottaraśataiḥ sūtrairbahubhirgranthibhiryutam || 40 ||
[Analyze grammar]
ṛtvijāṃ pūjakānāṃ ca vaiṣṇavānāṃ tathaiva ca |
sūtrairekottarāśītimitairnābhyantalambitam || 41 ||
[Analyze grammar]
rājñāmaṣṭottaraśatai racitaṃ tantubhirdvija |
nirmiṃtaṃ tūlagarbhaiśca granthibhiḥ śobhitaṃ yathā || 42 ||
[Analyze grammar]
nābhyantalambitaṃ kāryamanyeṣāmanujīvinām |
ekaśītipramāṇaiśca sūtraiḥ kāryaṃ dvijottama || 43 ||
[Analyze grammar]
vaiśyadīnāṃ ca kurvīta caturviṃśatintubhiḥ |
vibhave sati sarveṣāṃ pavitrāṇāṃ tu vistṛtiḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
maṇimuktāpravālādyailohaiḥ svarṇādibhistathā |
tadabhāve ca tūlairvāgranthimadhyaṃ prapūrya ca || 45 ||
[Analyze grammar]
sūtrairgranthayantarālāni yathāśobhaṃ tu ra ñjayet |
vibhave sati saṃkoco naiva kāryo vijānatā || 46 ||
[Analyze grammar]
pavitreṣu kṛteṣvevaṃ śāstracoditavartmanā |
nikṣipya hemabhāṇḍeṣu mahatsu bahuṣu dvija || 47 ||
[Analyze grammar]
athavā mṛṇmayeṣveva śubheṣu śaṃciṣu dvija |
vastrakhaṇḍaiśca vaktrāṇi sūtrairbadhvā ṭṭaḍhairapi || 48 ||
[Analyze grammar]
pūrvapakṣe daśamyāṃ ca sāyāhne mūrtipaiḥ saha |
sahaiva yajamānena praviśya sadanaṃ hareḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
ārādhayitvā deveśaṃ bhaktyā vijñāpayet svayam |
praṇataḥ prāñjalirmūtvā gāthāmetāmudīrayet || 50 ||
[Analyze grammar]
bhagavan nṛhare tasmin nityapūjāvidhau tava |
nyūnātirekajanitaduritotsāraṇakṣamam || 51 ||
[Analyze grammar]
sarvāsāṃ saṃpadāṃ caiva samutpādanahetukam |
pavitrāroha ṇaṃ nāma samārādhanamuttamam || 52 ||
[Analyze grammar]
cikīrṣābhi jagannātha vidhinā coditena tat |
kārayitvā tvavighrena juṣasva dayayā mayi || 53 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ vijñāpanaṃ kṛtvā praṇamyālayamadhyataḥ |
nirgatya maṇṭapavaraṃ svanuliptaṃ khalaṃkṛtam || 54 ||
[Analyze grammar]
vitānadhvamālābhirdarbhamālāpariṣkṛtamam |
dvāraparśveṣu vinyastapūrṇakumbhayugaṃ dvija || 55 ||
[Analyze grammar]
cakrābjamaṇḍalaṃ tatra kārayitvā vidhānataḥ |
maṇḍalasya samīpe tu darbhānāstīrya deśikaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
āsīnaḥ prāṅmukhastiṣṭhan saṃkalpyovasettataḥ |
jāgradeva nayettatra rātriṃ japaparastadā || 57 ||
[Analyze grammar]
ekādaśyāṃ niśādau tu kārayedadhivāsanam |
pratiṣṭhoktena vidhinā vidhāyāṅkuraropaṇam || 58 ||
[Analyze grammar]
bandhanaṃ kautukasyaiva kṛtvā kalyāṇakautukam |
torāṇādyarcanaṃ kṛtvā maṇṭapaṃ digvidikṣu ca || 59 ||
[Analyze grammar]
ṛgādivedāṃścaturo dvijāgryairvevittamaiḥ |
śakhāmekāyanīṃ cāpi vidvadibharabhighoṣya ca || 60 ||
[Analyze grammar]
bherīpaṭahakāṃsyādi ghoṣayitvā samantataḥ |
kārayitvā ca gītādīn sarvamaṅgalasaṃyutam || 61 ||
[Analyze grammar]
śīlīnāṃ daśabhirbhāraiḥ kṛtvā māhendramaṇḍalam |
pavitrabhāṇḍamakhilaṃ tatra saṃsthāpya deśikaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
puṇyāhadhoṣaṇaṃ kṛtvā dahanāpyāyanādikaiḥ |
viśodhya dhūpayitvā tu kālāgarusamudabhavaiḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
kalaśaiścandanādyaiśca ghanasāraiśca sarvataḥ |
sarvato gandhapuṣpaiśca suśubhairabhiṣicya ca || 64 ||
[Analyze grammar]
kṣaumairaminavaistāni pātraṇyāveṣṭaya kāśyapa |
cakramudrāṃ darśayitvā sabhājyāstreṇa maṇṭapam || 65 ||
[Analyze grammar]
saṃveṣṭye sūtrairīśānīṃ diśāmārabhya sarvataḥ |
upariṣṭānmaṇṭapasya dhyātvāstreśaṃ sudarśanam || 66 ||
[Analyze grammar]
bhūtale sagadaṃ pahmaṃ pāñcajanyaṃ diśāsvapi |
chidānveṣaṇadakṣāṇāṃ bhūtānāṃ śāntaye punaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
baliṃ māṣaudanenaiva vikīrya ca samantataḥ |
strāpayitvautsavaṃ bimbamupavītāvasānakam || 68 ||
[Analyze grammar]
sabhājya maṇṭape caiva samānīya dvijottama |
nivedya ca havistatra samāpyārādhanaṃ hareḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
karkarīsahite kumbhe havirantaṃ sabhājya ca |
havyavāhagataṃ devaṃ tarpayitvā hutena ca || 70 ||
[Analyze grammar]
pavitrabhūṣaṇaṃ sarvaṃ catuḥsthānasthitasya ca |
pṛthak pṛthak pātragataṃ purato viniveśya ca || 71 ||
[Analyze grammar]
japannidaṃ viṣṇuritimantraṃ maṅgalasaṃyutam |
āsādya mūlabimbaṃ tu pavitraṃ mūlamantrataḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
tasmin vinyasya sarvatra kramādarcāsu deśikaḥ |
pavitrabhūṣaṇanyāsaṃ vidhāya tadantaram || 73 ||
[Analyze grammar]
sūtraiśca pañcavarṇādyaiḥ prāsādaṃ cāpi veṣṭayet |
tāṃ rātriṃ sakalāṃ nītvā jāgradeva japādikaiḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
prabhāte maṇḍapāgrasthaṃ nītvā strānārthavedikām |
strāpayitvā ca vidhinā bhūṣayitvā tataḥ param || 75 ||
[Analyze grammar]
nītvā ca maṇḍalaṃ tatra pūjayeddīpapāścimam |
kumbhādīnapi cābhyarcya tivedyānnaṃ caturvidham || 76 ||
[Analyze grammar]
hutvā ca pāyasādīni puṃsūktena pṛthak pṛthak |
bahubhiḥ satilairlārdhūpairagarubhistataḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
samidibharājyaihuyāt pṛthagaṣṭaśatāhutīḥ |
sāṃvatsarokte subhage muhūrte deśikottamaḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
maṇḍalaṃ bhūṣayetpūrvaṃ pavitrairmūṣāṇottamaiḥ |
maṇḍalāṅgāni ca tathā pahmādīni yathātatham || 79 ||
[Analyze grammar]
kumbhādīnapi cābhyarcya nivedyānnaṃ caturviṇdham |
kumbhasthe karake deve kuṇḍe vā toraṇādiṣu || 80 ||
[Analyze grammar]
tatkumbheṣu ca sarveṣu bhūṣaṇāni yathākramam |
maṇḍalasyaṃ jagannāthaṃ parītyātha pradakṣiṇam || 81 ||
[Analyze grammar]
sarvamaṅgalasaṃyuktaṃ mandirāntaḥ praveśya ca |
strapanādinivedyānte vidhāya ca sabhājanam || 82 ||
[Analyze grammar]
mūlārcādīni sarvāṇi bimbānyapi pavitrakaiḥ |
alaṃkṛtyātha nirgatya caṇḍādīnāmapi dvija || 83 ||
[Analyze grammar]
parivāragaṇānāṃ ca pavitrāṇi nidhāya ca |
brahmādīnāpi tathā senānītārkṣyayorapi || 84 ||
[Analyze grammar]
balipīṭhāvasānānāṃ sarveṣāmapi kāśyapa |
viṣṇugāyatriyā yadvā tathedaṃ viṣṇurityapi || 85 ||
[Analyze grammar]
aṣṭākṣareṇa vā yadvā dvādakṣaravidyayā |
pavitrāṇi pradāyātha deśiko mūrtipairyutaḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
praviśya viṣṇoḥ sadanaṃ yajamānaḥ samāhitaḥ |
añjalau ratnanicayaṃ haimaṃ vā puṣpasaṃcayam || 87 ||
[Analyze grammar]
niveśya stotrapaṭhanaṃ kurvannaṃva padābjayoḥ |
vikīrya tāni ratnāni haimāni kusumānyapi || 88 ||
[Analyze grammar]
manujānāmapi tathā pavitrāṇi kṛtāni ca |
vastrāṇyani ca vijñāpya devaṃ gṛhṇīta deśikaḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
ṛtvigbhyaḥ pūjakebhyaśca vedavidbhyaśca dāpayet |
vihitāni pavitrāṇi ṭṭaṣṭvā devamukhāmbujam || 90 ||
[Analyze grammar]
vijñāpayedimāpaṃ gāthāṃ sarvadevakṣamāpiṇīm |
devadeva jagannātha yadāmbhodhe mayā kṛtam || 91 ||
[Analyze grammar]
gṛhāṇārādhanamidaṃ sarvabhogaprapūraṇam |
svātantryeṇa mayā naitadvihitaṃ jagatāṃ nidhe || 92 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tu tvatprerimatiḥ kimu bānyat kṣamasva me |
itthaṃ vijñāpya deveśaṃ praṇipatya kṣamāpayet || 93 ||
[Analyze grammar]
yajamānaśca gurave tasmin kāle paśūn bhuvaḥ |
gṛhaṃ ca dhanadhānyāḍhyaṃ dadyāt prītena cesā || 94 ||
[Analyze grammar]
anyebhyaḥ sahakāribhyastattatkarmānurūpataḥ |
deyā ca dakṣiṇā teṣāṃ manaḥprītiryathā bhavet || 24. || 95 ||
[Analyze grammar]
aparāhṇe ca deveśāṃ nītvā dhāma pradakṣiṇam |
sarvamaṅgalasaṃyuktaṃ mandirāntaḥ praveśayet || 96 ||
[Analyze grammar]
sapta trīn pañca divasān samatītyāvarohaṇam |
pauruṣaṃ sūktamuccārya tathā sāma rathantaram || 97 ||
[Analyze grammar]
trisuparṇaṃ mūlamatha pavitrāṇyavaropayet |
gurave tāni deyāni prīṇanārthaṃ madhudviṣaḥ || 98 ||
[Analyze grammar]
kumbhasthaṃ maṇḍalasthaṃ ca vahisthaṃ ca hariṃ punaḥ |
visṛjya devasya tataḥ strapanaṃ cāpi kārayet || 99 ||
[Analyze grammar]
anena vidhinā vipra pavitrāroha ṇaṃ hareḥ |
kurvat phalānyanantāni prāprotyeva na saṃśayaḥ || 100 ||
[Analyze grammar]
anena vidhinā vipra kaṅlārakusumānyapi |
tathā damanyāḥ patrāṇi devasyāropayed dvija || 101 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Visvamitra-samhita Chapter 24
The Pancaratra Agamas (an Introduction)
by Swami Harshananda (2002)
[Publisher: Ramakrishna Math, Bangalore]
Buy now!