Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 83: patākādicatuṣṣaṣṭihasta-lakṣaṇa
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha patākādicatuṣṣaṣṭihastalakṣaṇaṃ nāma tryaśītitamo'dhyāyaḥ |
catuḥṣaṣṭirihedānīṃ hastānāmabhidhīyate |
lakṣaṇaṃ viniyogaśca yogāyogavibhāgataḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
patākastripatākaśca tṛtīyaḥ kartarīmukhaḥ |
ardhacandra stathārālaḥ śukatuṇḍastathāparaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
muṣṭiśca śikharaścaiva kapitthaḥ khaṭakāmukhaḥ |
sucyāsyaḥ padmakośāśirasau mṛgaśīrṣakaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
kāṅgalapadmakolaśca caturo bhramarastathā |
haṃsāsyo haṃsapakṣaśca sandaṃśamukulāvadi || 4 ||
[Analyze grammar]
ūrṇanābhastāmracūḍha ityeṣā caturanvitā |
hastānāṃ viṃśatisteṣāṃ lakṣaṇaṃ karma cocyate || 5 ||
[Analyze grammar]
prasāritāgrāḥ sahitā yasyāṅgulyo bhavanti hi |
kuñcitaśca tathāṅguṣṭha sa patāka iti smṛtaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
utkṣiptana śiro yā --- tpāṇināṃ merasā punaḥ |
natena vāmataḥ kiñcid bhrukuṭīkuṭilabhru ca || 7 ||
[Analyze grammar]
stokaviṣphāritākṣeṇa prahāramabhinirdiśet |
pratāpanaṃ tathodbhūto naresogratena ca || 8 ||
[Analyze grammar]
tathaivāvikṛtāsyena bhālasthaḥ kiñcid vicalitaḥ karaḥ |
patākasphoritākṣeṇa bhrukuṭīkuñcitabhruvā || 9 ||
[Analyze grammar]
kāryo'hamiti garvaḥ syāccitraśāstraviśāradaiḥ |
artheṣu vakṣyamāṇeṣu saṃyutaṃ cainamācaret || 10 ||
[Analyze grammar]
dvitīyahastayukto yaḥ sa hastaḥ saṃyutaḥ smṛtaḥ |
tatrāgnisūpaṇācāmaḥ purato kṣiṇataḥ punaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvaṃ prasarpya kartavyaḥ pracaladviraṅguliḥ |
vidadhyāditthamevoktaṃ varṣadhārānirūpaṇam || 12 ||
[Analyze grammar]
kitvadhāmiyaṃtaṃ tau tāvamacchantau ca darśayet |
puṣpavṛṣṭiprapatane pracaladviralāṅguliḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
kāryaṃ hastadvayaṃ vakraṃ trayo'pyatrādhikāghiḥ |
kai taiva --- cottānaṃ vidhāya svastikaṃ budhaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
kurvāṇo vicyutiṃ tasya palvalaṃ sampradarśayet |
puṣpopahāraṃ saṣpāṇi ye cārthā bhūtalasthitā || 15 ||
[Analyze grammar]
tānunnamitavāmabhrūḥ kiñcidudvāhayañchiraḥ |
tādṛśaṃ hastayugmaṃ tu kuryādavikṛtānanaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
adhomukhaṃ ca tenaiva kartavyāpraghaṭanā mithaḥ |
saṃvṛtaṃ vā thaviśliṣṭaṃ tāraḥ --- || 17 ||
[Analyze grammar]
darśanīyaṃ ca vadanamasminnavikṛtaṃ sadā |
pālyaṃ chatanna ca kartavyaṃ śalkaśe parasparā || 18 ||
[Analyze grammar]
kiñcidvinatamūrdhā ca vidhāyādhomukhau talau |
nibiḍaṃ nibiḍenaiva nirvikāramukhāmbujaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
uraso'gre tathordhvena parāvṛtte ca hastayoḥ |
yugalena manasāśaktiṃ prayatnena pradarśayet || 20 ||
[Analyze grammar]
gopyaṃ vāmena guptena kiñcidvinatamastakaḥ |
kiñcidākuñcitāṃ vāmāṃ bhruvaṃ kṛtvā pradarśayet || 21 ||
[Analyze grammar]
pārśvasthena patākena pāṇyaṅgadvitayena tu |
adhikasthena patākena pāṇyabjadvitayena tu || 22 ||
[Analyze grammar]
adhikārimukhe vāyoḥ kuryādabhinandayaṃ tataḥ |
natotta --- śirāstena dvihita bhrukuṭimānake || 23 ||
[Analyze grammar]
velāmurvīṃ ca matimān pāṇiyugmena darśayet |
puraḥsthitena vāmena dakṣiṇena tu pāṇinā || 24 ||
[Analyze grammar]
tasṛṣṭe sarpatā stokamudvāhitaśirā naraḥ |
vegaṃ pradarśayennityamavikāri dadhanmukham || 25 ||
[Analyze grammar]
ityuśvenuśca calatā hastayordvitayena tu |
mūrdhnā tadanugenaiva tathaiva vikṛtānanaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
kṣobhasyānayaṃ kuryāddhastābhinayakovidaḥ |
udhastṛdho mukhenāvaḥ yatanparārthatāpi ca || 27 ||
[Analyze grammar]
patākenābhinetavyo vidhāya bhrukuṭiṃ manāk |
pārśvavyavasthitenordhvaṃ caladaṅgulinā muhuḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
utsāhanaṃ vidhātavyamuttapya ca śirodharām |
tiryagviṣphāryamāṇena prabhūtamabhinirdiśet || 29 ||
[Analyze grammar]
mahato'bhinayaḥ kāryaḥ pārśvayorūrdhvasarpiṇā |
bhrāntenottānite cānikṛtāsyena siṃhājanam || 30 ||
[Analyze grammar]
rūpayeduccamuccena patākenaiva pāṇinā |
itastataḥ pracalatā darśayet puṣkarāhatim || 31 ||
[Analyze grammar]
sattākṣapeṇa vaktreṇa calayai --- mukhena ca |
sthitena pārśvayostiryagricyamānena darśayet || 32 ||
[Analyze grammar]
pakṣotkṣepakriyāṃ nityaṃ vaktreṇa vikṛtena ca |
uttānitena vāmena vidhṛtenetareṇa tu || 33 ||
[Analyze grammar]
puraḥprasarpiṇādhautaṃ hastānugatadṛṣṭinā |
nighṛṣṭatalahastena bhrukuṭyā mṛditaṃ punaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
praghṛṣṭamekarūpeṇa dvitīyena prasarpatā |
tena syopari hastena niviṣṭena vidhīyate || 35 ||
[Analyze grammar]
anyonya gharṣaṇātyet piṣṭaṃ bhrukuṭyā ca pradarśayet |
pārśvasthitena śailendraṃ dūraviṣphāritena ca || 36 ||
[Analyze grammar]
pradarśayet samutkṣipyamomā bhrūlatikāṃ śanaiḥ |
śailadhāraṇamanyonyaśaktenābhimukhena ca || 37 ||
[Analyze grammar]
pārśvayoḥ sampraveśyādhaḥ kṛkatabhrukuṭinā tataḥ |
kāryamutkṣipyamānena śailaprotpāṭanaṃ tathā || 38 ||
[Analyze grammar]
śiraḥpradeśasaṃsthena dūramuttānitena ca |
samunnatabhruvā kāryā parvatoddharaṇakriyā || 39 ||
[Analyze grammar]
iti patākahastaḥ ||
patāke tu yadā vakrānāmikā tvaṅgulirbhavet |
tripatākaḥ sa vijñeyaḥ karma cāsyābhidhīyate || 40 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ --- avi calanmadhyākaniṣṭhikaḥ |
atrohena vidhātavyo natu mūrdhnā tathā manāk || 41 ||
[Analyze grammar]
unnāmena samutkṣiptapurobhāgena cāmunā |
namatā śirasā kuryāttathā vataraṇakriyām || 42 ||
[Analyze grammar]
pārśvataḥ sarpatā kāryamamunaiva visarjanam |
parāṅmukhānārayogra bhrukuṭiṃ viracayya vā || 43 ||
[Analyze grammar]
bāraṇaṃ pārśvasaṃsthena praveśo'dho natena ca |
praveśaṃ kurvatākāro vekubjamavikāritāḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
utkṣiptāṅguliyugmena tathottānena cāmunā |
unnāmanaṃ vidhātavyamavikārimukhena ca || 45 ||
[Analyze grammar]
pārśvato namatā kāryā prāṇenā natamastakaiḥ |
nidarśanaṃ tathodvṛttenordhvāṅguliśikhena ca || 46 ||
[Analyze grammar]
prasarpitamukhasyāgre vidhisambandhanaṃ punaḥ |
uttānenāsumāṅgulyā śvahītvā nāmikākhyayā || 47 ||
[Analyze grammar]
maṅgalyānāṃ samālambhaḥ padārthānāṃ vidhīyate |
parāṅmukhena śirasaḥ pradeśe sarpatā tathā || 48 ||
[Analyze grammar]
pradarśayecchiraḥ sanniveśametena pāṇinā |
etāni darśanīyāni sarvāṇyavikṛtānanaiḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
hastadvayenobhayataḥ keśānāsannavartinā |
uṣṇīṣamukuṭādīni prāpnotīti nirūpayet || 50 ||
[Analyze grammar]
kartavyaḥ sotranāśāsyaṃ vidhānena samīparā |
pāṇiḥ kṛtabhrukuṭinā tatrodvastoṅgulidvayaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
adhomukhaṃ prasthitābhyāmaṅgulībhyāṃ pradarśayet |
calābhyāṃ mukulābhyāṃ ca hastasyāsyaiva padyadān || 52 ||
[Analyze grammar]
darśayetpāṇiyugmena kadācit pakṣiṇo laghūn |
pavanaprabhṛtīṃścaiva padārthānaparānapi || 53 ||
[Analyze grammar]
calitāṅgulinā hastadvayenādyonati---syā |
adhomukhena vā sroto darśayet sarpatā puraḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvāvasthitinā gaṅgāsrotaḥ sūtranibhena ca |
adho vinamatā pāṇidvitayena pradarśanāyet || 55 ||
[Analyze grammar]
puraḥ prasarpataikena calatā vikṛtānanaḥ |
hastena sarpābhinayaṃ vidadhīta vicakṣaṇaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
aṅgulidvitayenādhomukhenāśrupramārjanam |
kuryātkanīnikāḍeśasarpiṇā vinatānanaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
adhaścārdhaṃ ca sarpantyā bhāladeśe tvanāmayā |
tilakaṃ racayedekā sundra sya bhralatāṃ śaye || 58 ||
[Analyze grammar]
caivānāmikayā kāryā syādro canākriyā |
ālabhya rocanāṃ mūrdhni tathaiva ca vicikṣipet || 59 ||
[Analyze grammar]
tathaiva ca vidhātavyamalakano pradarśanam |
uttānitena hāsaśca tripatākena pāṇinā || 60 ||
[Analyze grammar]
cadanesyāgraha stiryagaṅgulidvayacālanāt |
tripatākāṅgulībhyāṃ tu calitābhyāmurogrataḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
śikhaṇḍiśārikākārakokilādīn pradarśayet |
hastasyānugatāṃ dṛṣṭiṃ trailokya --- kārayet || 62 ||
[Analyze grammar]
iti tripatākaḥ ||
tripatāke yadā haste bhaved pṛṣṭhāvalokinī |
tarjanī madhyamāyāśca tadāsau kartarīmukhaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
namatā saṃyutenetastataḥ sañcaraṇaṃ padaiḥ |
tetasya staṃdvaṃlanaṃtvaṃ hi yugasya tadamātayā || 64 ||
[Analyze grammar]
adhomukhena kartavyamatecaiva raṅgaṇam |
lalāṭavartinā śṛṅgaṃ saṃyutenonnatabhruvā || 65 ||
[Analyze grammar]
pradarśayedullikhatā lekhyamabhyunnatabhruvā |
adhomukhena caikena tathādho namatā manāk || 66 ||
[Analyze grammar]
darśayet patanaṃ vādho gacchatā maraṇaṃ tathā |
namatetastataḥ śakravikṣepeṇa vivarjitam || 67 ||
[Analyze grammar]
pāṇinā vrajatā bhestā kuñcitabhrūrnamacchirāḥ |
nyastaṃ pradarśayet kāryādṛkasaṃyamyamācastaṃ kuryānnirghāṭanaṃ tathā || 68 ||
[Analyze grammar]
pīnaṃ vāladrumīḥ kañcukarānugā |
iti kartarīmukhaḥ ||
yasyāṅgulyastu vinatāḥ sahāṅguṣṭhena cāpavat || 69 ||
[Analyze grammar]
so'rdhacandra iti proktaḥ karaḥ karmā ca kathyate |
tenonnatabhrūrekena śaśilekhāṃ pradarśayet || 70 ||
[Analyze grammar]
madhyasyau yasya māyastaṃ kuryānnirghāṭanaṃ tathā |
pīnaṃ bāladrumāḥ kamvu kalaśā valayāni ca || 71 ||
[Analyze grammar]
pradarśanīyānyetena saṃyuteneti cāpare |
raśanākuṇḍalādīnāṃ talapatrasya cāmunā || 72 ||
[Analyze grammar]
kaṭījaghanayoścābhinayastaddeśavartinā |
asyāpyanugatā dṛṣṭiḥ kāryā sarvatra nartakaiḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
ityardhacandraḥ ||
ādyā dhanurnatā kāryā kuñcito'ṅguṣṭhakastathā |
śeṣā bhinnordhvavalitā arāle'ṅgulayaḥ smṛtāḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
asṛtenāratotena kiñcidabhyutthitena ca |
sattvaśauṇḍīryagāmbhīryadhṛtikāntīḥ pradarśayet || 75 ||
[Analyze grammar]
divyāḥ pāpārdha ye cānye tānapyavikṛtānanaḥ |
darśayedunnatabhrūśca pāṇinānena nartakaḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
āśīrvādaṃ tathā kānāṃ strīkeśagrahaṇaṃ ca yat |
nirvarṇanaṃ ca sarvāṅgamātmano yadvidhīyate || 77 ||
[Analyze grammar]
utkarṣaṇaṃ ca tatsarvaṃ kāryamabhyunnatabhruvā |
darśayeddhastayugmena pradakṣiṇagatena ca || 78 ||
[Analyze grammar]
vivāhaṃ saṃprayogaṃ ca kautukāni bahūni ca |
aṅgulyagrasamāyogaracitasvastikena ca || 79 ||
[Analyze grammar]
parimaṇḍalayātena prādakṣiṇyaṃ pradarśayet |
parimaṇḍalasaṃsthānaṃ tathānena mahājalam || 80 ||
[Analyze grammar]
dra vyaṃ mahītale yacca racitaṃ tatpradarśayet |
dānaṃ vāraṇamāhvānamanekavacanaṃ tathā || 81 ||
[Analyze grammar]
darśayeccalatā tena hastenāsaṃyutena ca |
svedāpanayanaṃ kāryaṃ gandhāghrāṇaṃ tathāmunā || 82 ||
[Analyze grammar]
tatpradeśe pravṛttena pāṇinā nṛttakovidaiḥ |
yoṣitāṃ viṣaye caiṣa pāṇinā prāyeṇa yujyate || 83 ||
[Analyze grammar]
karmāṇyetāni sarvāṇi tripatākaḥ sadācaret |
nāhamityabhinetavyamasyāḍaśasthitena ca || 84 ||
[Analyze grammar]
asyānuyāyinīṃ dṛṣṭiṃ vidadhīta bhruvau tathā |
ityarālaḥ |
arālasya yadā vakrānāmikā tvaṅgulirbhavet || 85 ||
[Analyze grammar]
śukatuṇḍaḥ sa vijñeyaḥ karma cāsyābhidhīyate |
na tvamityamunā tiryakprasṛtena pradarśayet || 86 ||
[Analyze grammar]
vyāvṛttena tu hastena n kṛtyamiti nirdiśet |
prasāritena purato namatābhimukhaṃ muhuḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
kuryādāvāhanaṃ tirya --- mātu visarjanam |
vyāvṛttena tu hastena na kṛtyamiti vāratām || 88 ||
[Analyze grammar]
avekṣe niponiṣeka --- parāvṛttena śasyate |
daṣṭibhruvau cānugate hastasyāsya samācaret || 89 ||
[Analyze grammar]
iti śukatuṇḍaḥ ||
aṅgulyo yasya hastasya talamadhye'grasaṃsthitāḥ |
tāsāmupari cāṅguṣṭhaḥ sa muṣṭirabhidhīyate || 90 ||
[Analyze grammar]
eṣa prahāre vyāyāme kāryaḥ sabhrukuṭīmukhaiḥ |
pārśvasthahastayugmena nirgame tu vidhīyate || 91 ||
[Analyze grammar]
iti muṣṭiḥ |
yaṣyatigrahaṇamātramardhane stanapīḍane |
asaṃyuto vidhātavyo sudṛṣṭibhravo tathā || 92 ||
[Analyze grammar]
asyaiva tu yadā muṣṭherūrdhvo'ṅguṣṭhaḥ prayujyate |
hastaḥ sa śikharo nāma tadā jñeyaḥ prayoktṛbhiḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ vāmo vidhātavyaḥ kuśaraśmicaturhi--- |
hastadvayaṃ vyāpriyato sṛṇigrahaṇakarmaṇi || 94 ||
[Analyze grammar]
śaktitomaramokṣe tu savyahastaḥ prayujyate |
pādauṣṭhañjane caiva calitāṅguṣṭhako bhavet || 95 ||
[Analyze grammar]
alakasya samutkṣepe tatpradeśasthito bhavet |
kuryādanugatāmasya dṛṣṭibhrayugalaṃ tathā || 96 ||
[Analyze grammar]
iti śikharaḥ ||
asyaiva śikharākhyasya dvyaṅguṣṭhakanipīḍitā |
yadā pradeśinī vakrā sa kapitthastadā smṛtaḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
cāpatomaracakrāsiśakti cakrāṃgadāvinā |
etenānyāni śastrāṇi sarvāṇyabhinayedbudhaḥ || 98 ||
[Analyze grammar]
satyapyabhinaye janma --- vikṣipenmuhuḥ |
atrāpi hastānugataṃ dṛṣṭibhrūkarma śasyate || 99 ||
[Analyze grammar]
iti kapitthaḥ |
utkṣiptavakrā tu yadā tāṃ kāryā sa kanīyasī |
asyaiva tu kapitthasya padāṃśauṣaṭakamukhaḥ || 100 ||
[Analyze grammar]
anena hotraṃ havyaṃ ca namatānnaṃ vidhīyate |
dvābhyāmākarṣaṇacchatrāraṃ pragrahapradarśanam || 101 ||
[Analyze grammar]
etena na cāsyarādarśa vā jagra punaḥ |
avakṣepasamutkṣepau vyāvṛttena tu khaṇḍanam || 102 ||
[Analyze grammar]
bhramatā tu vidhātavyamamunā paripeṣaṇam |
dīrghadaṇḍagrahe caiva ṣavastrītālambane tathā || 103 ||
[Analyze grammar]
kuśakeśakalāpādigrahe sragdāmasaṃgrahe |
dṛṣṭibhrū sahito hastaḥ prayoktavyo vicakṣaṇaiḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
iti khaṭakāmukhaḥ |
khaṭakākhye yadā haste tarjanī saṃprasāritā |
hastaḥ sūcīmukho nāma tadā jñeyaḥ prayoktṛbhiḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
etadīyapradeśinyā vyāpāraḥ prāyaśo bhavet |
nato'rvāka kampito bālavyālodvāhikabhramāḥ || 106 ||
[Analyze grammar]
te sa tatra natra karmaṇi yujyate |
bhrumāyā bhinayeccakraṃ taṃ jṛmbhitaṃ calayānayā || 107 ||
[Analyze grammar]
vilolayā patākādīn --- yā |
dhūpadīpaplutāvallīpallavān vālapatramāt || 108 ||
[Analyze grammar]
--- bhrudvayā puṣpamañjarīm |
calayā vakragamanaṃ cūlikāmuddha --- yā || 109 ||
[Analyze grammar]
sā budhā cādāhu vidhātardhakampitapā |
dhūpadīpalatāvallīpallavān bālapannagān || 110 ||
[Analyze grammar]
śikhaṇḍakān maṇḍalaṃ ca nayanaṃ cordhvalolayā |
tārakānāsikādaṇḍayaṣṭī pūrvasusthayānayā || 111 ||
[Analyze grammar]
dakṣiṇo darśayetrāsannatādho natākrayā |
tiryaṅmaṇḍalayā sarvaṃ tayā lokaṃ pradarśayet || 112 ||
[Analyze grammar]
ādyadīrghe ca vidhāste vidadhyādunnatāmimām |
vinamantīṃ punaḥ kuryādaparāhṇapradarśane || 113 ||
[Analyze grammar]
kartavyā vadanābhyāśe sā kuñcitavijṛmbhitā |
aṅguliḥ nṛttatattvajñairvākyārthasya nirūpaṇe || 114 ||
[Analyze grammar]
so'yaṃ taditi nirdeśe prasṛtottānakampitā |
roṣe prakampitāgrā ca hastenābhyunnatena ca || 115 ||
[Analyze grammar]
prasṛtāgreṇa na matā ca kartavyā svedarūpaṇe |
kuntalāṅgadagaṇḍānāṃ kuṇḍalānāṃ ca rūpaṇe || 116 ||
[Analyze grammar]
sardviśa vartanā kāryā prācalatī ca sā mūhaḥ |
lalāṭasaṃvṛtodvṛttā kāryā hastinirūpaṇā || 117 ||
[Analyze grammar]
prasāritonnāmitā vā ripūddeśesa vidhīyate |
kāryā saṃkapānī sāgre so prakopadarśane || 118 ||
[Analyze grammar]
ko'sāvityāpi nirdeśe kāryā tiryagvinirgamā |
karṇakūṭanayena śabdaśravaṇestātasaṃśrayā || 119 ||
[Analyze grammar]
kārye hastadvayāṅgulyau saṃyute saṃmukhe yute |
viyoge vighaṭantyau tu kalahe svastikākṛtī || 120 ||
[Analyze grammar]
catudhanitā kārye parasparanipīḍane |
ūrdhvāgracalitā yāvatkartavyai ke --- varṇane || 121 ||
[Analyze grammar]
kuryād dṛśaṃ bhruvau cāsya hastasyānugate budhaḥ |
iti sūcīmukhaḥ ||
yasyāṅgulyastu viralāmābhoruhāṅguṣṭhena kuñcitāḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvāśca saṅgatāgrāśca sa bhavet padmakośakaḥ |
śrīphalakasya kapitthasya grahaṇaṃ tena rūpayet || 123 ||
[Analyze grammar]
bījapūrakamukhyānāmanyeṣāmapi darśanam |
kāryaṃ phalānāṃ tattulyarūpeṇordhvasthitena ca || 124 ||
[Analyze grammar]
kuryāt prasāritāsyena yoṣitkucanirūpaṇam |
kuryād dṛṣṭibhruvau cāsya hastasyānugate budhaḥ || 125 ||
[Analyze grammar]
padmakoṇakaḥ |
aṅgulyaḥ saṃhatāḥ sarvāḥ sahāṅguṣṭhena yasya tu |
tathānitaghāścaiva sa tu sarpaśirāḥ karaḥ || 126 ||
[Analyze grammar]
uttānitaṃ tu kurvīta secanodakadānayoḥ |
adhomukhaṃ vicalitaṃ bhujagasya gatau punaḥ || 127 ||
[Analyze grammar]
vidhāta dviguṇāṃ vāmabāhutasthiśarādadhaḥ |
vidadhyātsarpaśirasā hastenāsphoṭanakriyām || 128 ||
[Analyze grammar]
racitabhrukuṭiḥ kuryādevaṃ tiryakchiro dadhat |
purato'dhomukhe na bhāsyā lanamācaret || 129 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭirbhrūsahitā kāryā hastasyāsyānuyāyinī |
iti sarpaśirāḥ ||
adhomukhīnānisṛṇe maṅgulīnāṃ samāgatiḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
kaniṣṭhāṅguṣṭhakāvūrdhve tadāsau mṛgaśīrṣakaḥ |
iha sāmpratamastathetyatnā prayojayet || 131 ||
[Analyze grammar]
sthācchatryalābhene tiryagukti pūśvākṣe pātane |
svedāpamārjane kāryo'dhomukhastatpraderyuśagaḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
kuṭṭamite saṃcalitaḥ kartavyo'dhomukhaśca saḥ |
asyānuyāyinī dṛṣṭiḥ pāṇī kuryādbhavāpi || 133 ||
[Analyze grammar]
iti mṛgaśīrṣakaḥ ||
tretāgnisaṃsthitā madhyātarjanyaṅguṣṭhakā matā |
kāṅgūle'nāmikā vakrā tathācordhvā kanīyasī || 134 ||
[Analyze grammar]
tretottanena karkandhūprabhṛtīni pradarśayet |
taruṇāni phalānyanyadvastu kiñcicca yallaghu || 135 ||
[Analyze grammar]
vākyānyaṅgulivikṣepaiḥ strīṇāṃ roṣakṛtāni ca |
muktāmarakatādīnāṃ ratnānāṃ ca pradarśanam || 136 ||
[Analyze grammar]
hastenānena kartavyaṃ bhruvau cāspṛṣṭaṣṭage |
iti kāṅgūlaḥ ||
āvartinyaḥ karatale yasyāṅgulyo bhavanti hi || 137 ||
[Analyze grammar]
pārśvāgatā vikīrṇāśca so'lapadmaḥ prakīrtitaḥ |
tiryakpuraḥsthitaḥ kāryo hasto'yaṃ pratiṣedhane || 138 ||
[Analyze grammar]
kasya tvamiti nāstīti vākye śūnye ca dhīmatā |
ātmopanyasane strīṇāṃ na sandeśaccheto bhavet || 139 ||
[Analyze grammar]
asya cānugatā dṛṣṭirvidhātavyā bhruvau tathā |
ityalapadmaḥ ||
aṅgulyaḥ prasṛtāstisrastathācordhvā kanīyasī || 140 ||
[Analyze grammar]
tāsāṃ madhye sthito'ṅguṣṭhaḥ sa karaścaturaḥ smṛtaḥ |
adhomukhaḥ pracalito matasyena tatatkathā || 141 ||
[Analyze grammar]
vinaye ca naye cāyaṃ kāryo'bhinayavedinā |
vaipuṇā tūnnataśivā sāḥ kṛsvā bhretāṃ bhruvā || 142 ||
[Analyze grammar]
vidadhyāccaturaṃ hastamuttānaṃ niyame punaḥ |
kintu bhravaṃ --- kuṭilāṃ vinayaṃ prati nācaret || 143 ||
[Analyze grammar]
adhomukhena hastena tena bālaṃ pradarśayet |
bālapradarśane kuryād kuṭīvinatāniraḥ || 144 ||
[Analyze grammar]
tenottānavalatā yedāturanantaram |
tiryakprasarpya tūttāno bahiścāvikṛtānanaiḥ || 145 ||
[Analyze grammar]
satye cānumatau caiva hasta eṣa vidhīyate |
evameva prayoktavyo yukte payyeśamadhyamaḥ || 146 ||
[Analyze grammar]
dvābhyāmekena vā stustau ka maṇḍalāvasthitena ca |
vicāritaṃ prayoktavyaṃ vihrataṃ lajjitaṃ tathā || 147 ||
[Analyze grammar]
vadanaṃ tatra kartavyamavikāryaṃ natabhruvā |
vitarkitamurobhyarṇe maṇḍalāvasthitena tu || 148 ||
[Analyze grammar]
adhomukhena purataḥ kāryaṃ viśliṣyatā tathā |
mukhaṃ cānikṛtaṃ tatra kāryamabhyunnate bhruvau || 149 ||
[Analyze grammar]
śirastu vāmato tatra nataṃ ca punaḥ |
ubhābhyāṃ nayanābhyāṃ tu mṛgakarṇapradarśanam || 150 ||
[Analyze grammar]
kāryaṃ taddeśavartibhyāṃ sabhrūkṣepaṃ vicakṣaṇaiḥ |
uttānena yutenātha patrākāraṃ pradarśayet || 151 ||
[Analyze grammar]
hastena caturā khe vinamayya bhruvaṃ manāk |
līlāṃ ratiṃ smṛtiṃ buddhiṃ saṃjñāmāyāvicāraṇā || 152 ||
[Analyze grammar]
saṅgataṃ praṇayaṃ śaucamāvartya bhāvamakṣamam |
puṣṭiṃ savica śīlaṃ ca cāturyaṃ mārdavaṃ sukham || 153 ||
[Analyze grammar]
praśnaṃ vārtāṃ ca veṣaṃ ca yuktiṃ dākṣiṇyayauvane |
vibhavāvibhavau stokaṃ surataṃ sadvaraṃ mṛdu || 154 ||
[Analyze grammar]
guṇāguṇau gṛhā dārā varṇā nānāvidhāśrayāḥ |
catureṇābhinetavyāste sarve'pi yathocitam || 155 ||
[Analyze grammar]
kvacitprabhāvatā kvāpi bhramatā mṛdutā kvacit |
pratītirjāyate'rthasya yasya yasya yathā yathā || 156 ||
[Analyze grammar]
prājñaistathā tathā śīrṣe'bhineyānyuktapāṇinā |
bhrūdṛṣṭicakuragośca kāryāstadanusārataḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
maṇḍalasthena hastena pītaṃ raktaṃ ca darśayet |
kiñcinnatabhrūḥ śirasā parimaṇḍalitena ca || 158 ||
[Analyze grammar]
tena dbhūpradarśayet kṛṣṇaṃ nīlaṃ ca parimṛdgatā |
catureṇa kapotādīn varṇān svābhāvikena ca || 159 ||
[Analyze grammar]
iti caturaḥ ||
madhyamāṅguṣṭhasandaṃśo vakrā caiva pradeśinī |
ūrdhvamanye prakīrṇo --- aṅgulyo bhramare kare || 160 ||
[Analyze grammar]
kumudotpalapadmānāṃ grahaṇaṃ tena pāṇinā |
tathaiva dīrghavṛntānāmanyeṣāmapi rūpayet || 161 ||
[Analyze grammar]
karṇapūro vidhātavyaḥ karṇadeśe sthitena ca |
dṛṣṭibhruvau cābhinnā teṣāṃ kārye karānuge || 162 ||
[Analyze grammar]
iti bhramaraḥ ||
tarjanīmadhyamāṅgaṣṭhābhūtāgnisthā nirantarā |
bhaveyurhaṃsavaktrasya śeṣa samprasāritā || 163 ||
[Analyze grammar]
kiñcit praspanditāṅguṣṭhenāmunotkṣipya ca bhruvau |
nissāramalpaṃ sūkṣmaṃ ca darśayenmṛdulaṃ laghu || 164 ||
[Analyze grammar]
kartavye'bhinaye caiṣāṃ dṛgbhruvau ca karānuge |
iti haṃsavaktraḥ ||
aṅgulyaḥ prasṛtāstisrastathā cordhvā kanīyasī || 165 ||
[Analyze grammar]
aṅguṣṭhaḥ kuñcitaścaiva saṃsapakṣa iti smṛtaḥ |
uttānena bahistiryaggrīvāyajalabhūṣaṇam || 166 ||
[Analyze grammar]
kartavyaṃ tena gaṇḍasya rūpasya gaṇḍavartanam |
kurvīta cainamuttānaṃ bhojane ca pratigrahe || 167 ||
[Analyze grammar]
tathācamanakārye ca kartavyo'yaṃ dvijanmanām |
adhastādantayorenaṃ kuryāt svastikayoginam || 168 ||
[Analyze grammar]
kiñcinnatena śirasā ya pari yathārasam |
ubhābhyāṃ pārśvayostiryagvaitābhyāṃ stambhadarśanam || 169 ||
[Analyze grammar]
kurvītaikena romāñca vāmabāhuprasarpiṇā |
saṃvāhane'nulepe ca sparśe taddeśavartinam || 170 ||
[Analyze grammar]
viṣāde vibhrame strīṇāṃ stanyaṃ tatsthaṃ yathā rasaḥ |
adhastalaṃ prayuñjīta tathainaṃ hanudhāraṇe || 171 ||
[Analyze grammar]
asyānuyāyinīṃ dṛṣṭiṃ pāṇeḥ kuryād bhruvau tathā |
iti haṃsapakṣaḥ ||
tarjanyaṅguṣṭhasandaṃśasva rodanasya yadā bhavet || 172 ||
[Analyze grammar]
ābhugnatalamadhyaśca sandaṃśa iti sa smṛtaḥ |
sa cāgramukhapārśvānāṃ bhedena trividho bhavet || 173 ||
[Analyze grammar]
taṃ puṣpāvacaye puṣparmāgrathane ca prayojayet |
tṛṇaparṇagrahe keśasūtrādistathāpare || 174 ||
[Analyze grammar]
śilpaikādeśagrahaṇe tvagrasaṃdaṃśakaṃ sthiram |
ākarṣaṇe tathā kṛṣṇe vṛntātpuṣpasya coddhṛtau || 175 ||
[Analyze grammar]
vidadhyādevamevainaṃ śalākāranirūpaṇe |
roṣe dhigiti vākye ca bahirbhāgaprasarpiṇam || 176 ||
[Analyze grammar]
yajñopacitaṃ tatpradeśe sthitena ca |
uttānenoraso'gre tu saṃyutena ca tirdvatam || 177 ||
[Analyze grammar]
vacanaṃ valahā kiñcitsamadhyenādhomukhena ca |
grahaṇaṃ guṇasūtrasya bāṇalakṣanirūpaṇam || 178 ||
[Analyze grammar]
dhyānaṃ yogaṃ ca hṛddeśavartinā saṃpradarśayet |
stokatibhinnā ye kartavyaḥ saṃyutastūrasaḥ puraḥ || 179 ||
[Analyze grammar]
kutsāstayākomaleṣu sadoṣavacaneṣu ca |
vivartitāgraḥ kartavyo vāmo vighaṭito manāk || 180 ||
[Analyze grammar]
pravālaracane vartigrahaṇe netrarañjane |
ālekhye caiṣa kartavyastathālaktakapīḍane || 181 ||
[Analyze grammar]
asya bhruvau ca dṛṣṭiṃ ca kuryādanugatāṃ tataḥ |
iti sandaṃśaḥ ||
samāgatāgrasahitā yasyāṅgulyo bhavanti hi || 182 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvaṃ haṃsamukhasyeva sa bhavenmukulaḥ karaḥ |
kartavyaḥ saṃhato'trāto mukulāmbhoruhādiṣu || 183 ||
[Analyze grammar]
puraḥ prasarpyoccalitaḥ kartavyo viṭacumbakaḥ |
iti mukulaḥ ||
padmakośasya hastasya tvaṅgulyaḥ kuñcitā yadā || 184 ||
[Analyze grammar]
ūrṇanābhaḥ sa vijñeyaścauryakeśagrahādiṣu |
cauryakeśagrahe caiṣa kartavyo'dhomukhaḥ karaḥ || 185 ||
[Analyze grammar]
śiraḥkaṇḍūyane mūrdhnaḥ pradeśe pracalanmuhuḥ |
taryakavartī vidhātavyaḥ kuṣṭhavyādhernirūpaṇe || 186 ||
[Analyze grammar]
adhomukhaḥ sthitenādhaḥ siṃhavyāghrādirūpaṇe |
kāryo bhrukuṭivaktreṇa saṃyato'sya grahastathā || 187 ||
[Analyze grammar]
atrāpi dṛṣṭibhrūkarma prāgvadeva vidhīyate |
ityūrṇanābhaḥ ||
madhyamāṅguṣṭhasandaṃśo vakrā caiva pradeśinī || 188 ||
[Analyze grammar]
mṛgavyālādiviśvāsaṃ bālasandhāraṇe tathā |
ayaṃ hasto vidhātavyo bhartsane bhrukuṭīyutaḥ || 189 ||
[Analyze grammar]
siṃhavyāghrādiyoge ca vicyutaḥ śabdavān bhavet |
dṛṣṭibhruvau ca kartavyau nyatyamasyānuge budhaiḥ || 190 ||
[Analyze grammar]
aparaiḥ chiditāsaṃjño hasto'yaṃ parikīrtitaḥ |
iti tāmracūḍaḥ ||
asaṃyutānāṃ hastānāṃ caturviṃśatirīritā || 191 ||
[Analyze grammar]
trayodaśātha kathyante saṃyutā nāmalakṣaṇaiḥ |
añjaliśca kapotaśca karkaṭaḥ svastikastathā || 192 ||
[Analyze grammar]
khaṭakāvardhamānaścāpyutsaṅganiṣadhāvapi |
ḍolaḥ puṣpapuṭastadvanmakaro gajadantakaḥ || 193 ||
[Analyze grammar]
varitthādaśa kathyante saṃyatā nāmalakṣaṇaiḥ |
añjaliśca kapotasya karkaṭaḥ svastikastathā || 194 ||
[Analyze grammar]
trayodaśaite kathitā hastāḥ saṃyuktasaṃjñitāḥ |
patākābhyāṃ tu hastābhyāṃ saṃśleṣātso'ñjaliḥ smṛtaḥ || 195 ||
[Analyze grammar]
śiraśca vinataṃ kiñcittatra kāryaṃ vipaścitā |
kāryo gurunamaskāro mukhasyāsannavartinā || 196 ||
[Analyze grammar]
pekṣate na mitrāṇāṃ na sthānaniyamaḥ kṛdhe |
ityañjaliḥ ||
ubhābhyāmapi hastābhyāmanyonyaṃ pārśvasaṅgrahāt || 197 ||
[Analyze grammar]
sa hastaḥ kapotanāmā syātkarma cāsyābhidhīyate |
kuryātpraṇamanaṃ vakṣaḥsthitena tu na macchirāḥ || 198 ||
[Analyze grammar]
gurusaṃbhāṣaṇaṃ kuryāttena śītaṃ bhayaṃ tathā |
vinayasyābhyupagame cāyamityabhidhīyate || 199 ||
[Analyze grammar]
tenaivāṅgulisaṃghṛṣyamāṇamuktena pāṇinā |
etān vadati nedānīṃ kṛtyaṃdho ceti pradarśayet || 200 ||
[Analyze grammar]
evaṃrūpo pame ca rūpeṇa |
iti kapotaḥ ||
aṅgulyo yasya hastasyānyonyābhyantaraniḥsṛtāḥ |
sa karkaṭa iti jñeyaḥ karaḥ karmāsya kathyate || 201 ||
[Analyze grammar]
samunnataśirāḥ kiñcidutkṣiptabhrūśca jṛmbhaṇam |
anenaivāṅgamardaṃ ca kāmārtānāṃ nirūpayet || 202 ||
[Analyze grammar]
iti karkaṭaḥ ||
uttānau vāmapārśvasthau svastikaḥ parikīrtitaḥ |
samantatastadūrdhvaṃ ca vistīrṇaṃ vanāni ca || 203 ||
[Analyze grammar]
ṛtavo gaganaṃ meghā --- tenārthaṃvartinā |
iti svastikaḥ ||
khaṭakaḥ khaṭake nyastaḥ khaṭakāvardhamānakaḥ || 204 ||
[Analyze grammar]
śṛṅgārārthe prayoktavyaḥ parāvṛttastathāparaḥ |
kāryo viṭagatau namramūrdhā --- tatpramāṇataḥ || 205 ||
[Analyze grammar]
iti khaṭakaḥ ||
arālau tu viparyastāvuttānau vardhamānakau |
utsaṅga iti jñeyaḥ --- sparśagrahaṇe karaḥ || 206 ||
[Analyze grammar]
utsaṅgasaṃjñakau syātāṃ hastau tatkarma cocyate |
viniyogastayoḥ kāryaḥ bālakaḥ prahareṇa tu || 207 ||
[Analyze grammar]
vidhātavyāvimau hastau strīṇāmīrṣyāyite tathā |
dakṣiṇaṃ vāpi vāmaṃ vā nyasyet kūrparamadhyagam || 208 ||
[Analyze grammar]
ityutsaṅgaḥ ||
asyo praśithilau muktau patākau tu pralambitau |
yadā bhavetāṃ karaṇe sa dola iti saṃsmṛtaḥ || 209 ||
[Analyze grammar]
iti dolaḥ ||
yastu sarpaśirāḥ proktastasyāṅgulinirantaraḥ |
dvitīya pārśvasaṃśliṣṭaḥ sa tupuṣpapuṭaḥ parāṇi ca || 210 ||
[Analyze grammar]
grāsyānyatho yāni yāni dra vyāṇyetena darśayet |
jalādānāpayane kuryāt --- || 211 ||
[Analyze grammar]
iti puṣpapuṭaḥ ||
patākau tu yadā hastāvūrdhvāṅguṣṭhāvadhomukhau |
uparyupari vinyastau tadāsau makaradhvajaḥ || 212 ||
[Analyze grammar]
iti makaraḥ |
karparau sandhitau hastau yadā stāṃ sarpaśīrṣakau |
gajadantaḥ sa vijñeyaḥ karaḥ karmāsya tasya ca || 213 ||
[Analyze grammar]
iti gajadantaḥ ||
śukatuṇḍau karau kṛtvā vakṣasyabhimukhāñcitau |
śanairadhomukhāviddhau saubahisthala iti smṛtaḥ || 214 ||
[Analyze grammar]
uktakaṇṭhāprabhṛtīni ca kuryādetena hastena |
ityavahitthaḥ ||
vardhamānaḥ sa vijñeyaḥ karma cāsya nigadyate || 215 ||
[Analyze grammar]
etena satyavacanaṃ parigraha sagrahastathā |
saṃkheyakalpaścānena nipīḍitena kartavyaḥ || 216 ||
[Analyze grammar]
anayāpi nīdṛgeṣāṃ --- krauñcau ca kāryau |
nalinīpadmakośaśca tathā garuḍapakṣakaḥ || 217 ||
[Analyze grammar]
eteṣāṃ nṛttahastatve'pyabhinītyupayogitām |
samā---jitāṃ tatra svayamabhyuhya kalpayet || 218 ||
[Analyze grammar]
ceṣṭayāṅgena hastena prayogaḥ sattvakairapi |
gaṇḍoṣṭhanāsāpārśvorupādacārāmbhadibhistathā || 219 ||
[Analyze grammar]
yathā yathā pratītiḥ syātprayateta tathā tathā |
kṛtānukaraṇaṃ --- || 220 ||
[Analyze grammar]
lakṣaṇaṃ nṛttahastānāmidānīmabhidhīyate |
caturaśrau tathodvṛttau svastikau viprakīrṇakau || 221 ||
[Analyze grammar]
padmakośābhidhānau cāpyarālakhaṭakāmukhau |
āviddhavaktrakau sūcīmudgarevivasaṃjñakau || 222 ||
[Analyze grammar]
ardharecitasaṃjñau tu tathaivottānavañcitau |
pallavākhyau nirāvo'tha keśabandhau latākarau || 223 ||
[Analyze grammar]
karihastau tathā pakṣavañcitākhyau tataḥ param |
pakṣe pradyotakarevyāca tathā garuḍapakṣakau || 224 ||
[Analyze grammar]
tataśca daṇḍapakṣākhyāvūrdhvamaṇḍalinau tataḥ |
pārśvamaṇḍalinau tadvaduromaṇḍalināvapi || 225 ||
[Analyze grammar]
anantaraṃ karau jñeyāvuraḥ pārśvārdhamaṇḍalau |
muṣṭikasvastikākhyau ca nalinīpadmakośakau || 226 ||
[Analyze grammar]
tataśca kathitau hastāvalapallavakolbaṇau |
lalitau valitākhyāvityekānnatriṃśadīritā || 227 ||
[Analyze grammar]
purastādvakṣasā hastau pradeśe'ṣṭāṅgule sthitau |
samāna karpūraśau tu saṃmukhau khaṭakāmukhau || 228 ||
[Analyze grammar]
caturaśrāviti proktau nṛttahastaviśāradaiḥ |
iti caturaśrau ||
tāveva haṃsapakṣākhyau vyāvṛttiparivartanāt || 229 ||
[Analyze grammar]
nītau svastikatāṃ paścātpaccyā vitau maṇibandhanāt |
viprakīrṇāviti proktau nṛttābhinayakovidaiḥ || 230 ||
[Analyze grammar]
iti viprakīrṇaḥ ||
tāveva haṃsapakṣākhyau kṛtvā vyāvartanakriyām |
alapallavatāṃ nītau tataśca parivartitau || 231 ||
[Analyze grammar]
vidhāyordhvamukhau hastau kartavyau padmakośakau |
iti padmakośakau ||
punarvivartitaṃ kṛtvā parivartanakaṃ tataḥ || 232 ||
[Analyze grammar]
arālaṃ dakṣiṇaṃ kuryādvāmaṃ ca khaṭakaḥ sukham |
khaṭakākhyāstrayo hastāḥ svakṣetre'sau vidhīyate || 233 ||
[Analyze grammar]
ityarālakhaṭakāmukhau ||
bhujāṃsakūrparaiḥ sārdhaṃ kuṭilāvartitau yadā |
hastāvadhomukhatalāvāviddhāvuddhatāvubhau || 234 ||
[Analyze grammar]
vinatau nāmato vidyāddīnānā viddhavakrakau |
āviddhavikrakau caiva gadāveṣṭanayogataḥ || 235 ||
[Analyze grammar]
itaviddhavakrakau ||
racitau salāvartitau |
yadā tu sarpaśirasau talasthāṅguṣṭhakau karau |
teyakāsthau prasṛtāgrau ca śūlanyāso bharastadā || 236 ||
[Analyze grammar]
iti sūcīmukhau ||
hastau sūcīmukhā te maṇibandhanavicyutau |
vyāvṛttiparivṛttibhyāṃ vartitau tadanantaram || 237 ||
[Analyze grammar]
haṃsapakṣatvamānīya kuryātkamalavartitām |
tathā drutabhramau kṛtvā recitau pārśvayoḥ śanaiḥ || 238 ||
[Analyze grammar]
recitāviti vijñeyau hastau hastaviśāradaiḥ |
iti recitau |
vyāvṛttiparivṛttibhyāṃ vartitau caturaśravat || 239 ||
[Analyze grammar]
kūrparāṃsāñcitau hastau nītau ca tripatākatām |
śakiñci āśrasthitāvetau jñeyāvuttānitau || 240 ||
[Analyze grammar]
ityuttānavañcitau ||
bāhuvartanayā kṛtvā pūrvavyāvartitakriyām |
caturaśraka parivṛttibhyāṃ caturaśraḥ kṛto yadā || 241 ||
[Analyze grammar]
vāmahastastaditaraḥ kṛtvādeṣvitarecitaḥ karaḥ |
ardharecitasaṃjñau tau vijñātavyau tadā vudhaiḥ || 242 ||
[Analyze grammar]
ityardharecitau |
bāhuvartanayā bāhuśīrṣādvyāvartanena vā |
karaṇena viniṣkrāntau mitaṃ vābhyarṇamāgatau || 243 ||
[Analyze grammar]
patakāveva nirdiṣṭau pallavau nāmataḥ karau |
iti pallavau ||
udveṣṭitavartanayā gatyā vasraṃtrāsrayā sthitau mūrdhnaḥ |
pārśvadvitaye pallavasaṃsthanau keśabandhākhyau || 244 ||
[Analyze grammar]
iti keśabandhau ||
abhimukhamubhau niviṣṭau bhuviṣṭirtavartanakramādasau |
pallavahastau pārśvadvitaye syātāṃ latāsaṃjñau || 245 ||
[Analyze grammar]
iti latāhastau ||
vyāvartitakaraṇābhyāṃ dakṣiṇo latāhastaḥ |
unnatavilolitaḥ syāttripatāko vāmahastastu || 246 ||
[Analyze grammar]
iti karihastaḥ ||
udveṣṭitaparivartanayā tripatākāvabhimukhau yadā ghaṭitau |
karihastasanniviṣṭau karau tadā pakṣavañcitakau || 247 ||
[Analyze grammar]
iti pakṣavañcitakau ||
tāveva tripatākau hastau kaṭiśīrṣāsanniviṣṭāgrau |
viparāvṛttividhānāt pakṣapracyotakau nāmnā || 248 ||
[Analyze grammar]
iti pakṣapracyotakau ||
tripa śākhau hastāvadhomukhā hi tad vijñeyau garuḍapakṣākhyau |
iti garuḍapakṣakau ||
āvartitaparivartitakaraṇakṛtau haṃsapakṣakau gam || 249 ||
[Analyze grammar]
pakṣatirūpatvamānāntau prasṛtau ca yadā bhavet upakṣau |
vyāvartitaparivartitayogau yadi maṇḍalākṛtī syātām || 250 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvavartitādaghavadā smṛtāvūrdhvamaṇḍalinau |
tathordhvamaṇḍalisaṃjñau vāvartitaṃ vidhāyā parivartitakaraṇatārau || 251 ||
[Analyze grammar]
iti pārśvamaṇḍalinau ||
udveṣṭitau yadaika eva bhramita urasaḥ sthāne tau dvāvapi syātām |
niyatamuromaṇḍalinau vijñātavyau tadā tajjñaiḥ || 252 ||
[Analyze grammar]
ityuromaṇḍalinau ||
--- pallavo hastastathārālāhvā vāparā |
vyāvartanākṛtaścaikastayoranyopaveṣṭanāt || 253 ||
[Analyze grammar]
urordhayogātpārśvārdhayogācca kramaśaḥ sthitau |
etau vidvān vijānīyāduraḥpārśvārdhamaṇḍalau || 254 ||
[Analyze grammar]
ityuraḥpārśvārdhamaṇḍalau ||
śubhaṃ bhūyāt ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 83: patākādicatuṣṣaṣṭihasta-lakṣaṇa
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!