Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 75: mānotpatti
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha mānotpattirnāma pañcasaptatitamo'dhyāyaḥ |
brūmo'tha mātamaṅgaṇāṃ paramāṇvādi tadbhavet || 1 ||
[Analyze grammar]
paramāṇū rajo roma likṣā prarikā yavo'ṅgulam |
kramaśo'ṣṭaguṇā vṛddhirevaṃ mānāṅgulaṃ bhavet || 2 ||
[Analyze grammar]
dvyaṅgulo golako jñeyaḥ kalāṃ vā tāṃ pracakṣate |
dve kale golakau bāhau bhāgo mānena tena tu || 3 ||
[Analyze grammar]
āyāmād vistṛteścitramanyūnādhikamācaret |
devādīnāṃ śarīraṃ syādvistāreṇāṣṭabhāgikam || 4 ||
[Analyze grammar]
tridaśadgāyataṃ caitad vidadhyāccitraśāstravit |
asurāṇāṃ saraṃ syādbhāgān samārdhasaṃyutān || 5 ||
[Analyze grammar]
vistāreṇa tadāyāmādekānnatriṃśadiṣyate |
saptabhāgaṃ rākṣasānāṃ vistāreṇāyataṃ punaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
saptaviṃśatibhāgaṃ syādyat punardivyamānuṣam |
sārdhā tu ṣaḍaṃśāsta kuryātyādvaśatyāyatam || 7 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍbhāgavistṛtaṃ kāryaṃ śarīraṃ martyajanmani |
caturviṃśatibhāgān --- sārdhān kurvīta dairghyataḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
puruṣasyottamasyaitanmānamasmābhirīritam |
madhyamasya tu sārdhaṃ syādvistārādbhāgapañcamam || 9 ||
[Analyze grammar]
āyāmastasya tu prokto viṃśatiṃsviti ranvitā |
kanīyasānāṃ kubjānāṃ vistārān pañcabhāgikā || 10 ||
[Analyze grammar]
dairghyamasya vidhātavyastathā śarīrasya vistarā pañcabhāgikā |
dairghyaṃ dvāviṃśatirbhāgā vapuṣo'sya praśasyate || 11 ||
[Analyze grammar]
kāryāṃ śarīrasya kubjānāṃ vistārātpañcabhāgikam |
dairghyamasya vidhātavyaṃ tathā bhāgaṃ śubhadaśa || 12 ||
[Analyze grammar]
bhāgapañcakavistāraṃ vāmanānāṃ vapurbhavet |
kurvīta sārdhān saptaiva bhāgān dairghyeṇa tadvatpunaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
kiṃvāṃrāṇi proktaṃ pramāṇamidamedameva hi |
prathamānaṃ tu vistāro vapuṣaoṃ'śacatuṣṭayam || 14 ||
[Analyze grammar]
dairghyaido punamūsye bhāgaṣaṭkapramāṇataḥ |
uktaṃ dehapramāṇasya bhāgasūtramidaṃ pṛthak || 15 ||
[Analyze grammar]
devānāmasurāṇāṃ ca rākṣasānāṃ tathaiva ca |
divyamānuṣamartyānāṃ kubjavāmanayorapi |
kinnarāṇāṃ sabhūtānāṃ krameṇāsminnudāhṛtam || 16 ||
[Analyze grammar]
itthamaṇḍaka vele ca vanaṃ kramaṃ |
kāyamānamapi jātibhedataḥ ||
bhāvataśca kathitaṃ vibhājanmanā vayan |
yalityākhyā stakhalu citravittamaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
atha mānasamutpattiryathāvadabhidhīyate || 18 ||
[Analyze grammar]
devānāṃ trīṇi rūpāṇi surajo --- kumbhakau |
syāddivyamānuṣasyaikaṃ śarīraṃ divyamānuṣam || 19 ||
[Analyze grammar]
asurāṇāṃ tridhā rūpaṃ cakramuttīrṇakaṃ tathā |
durdaraḥ śakaṭaḥ kūrmatridivau iti dve rakṣasāṃ punaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
puṃsāṃ rūpāṇi pañca syustānyucyante yathākramam |
haṃsaḥ sāmāprarūcako bhaktāmālāvya eva ca || 21 ||
[Analyze grammar]
kuyasvavidvidhau jñeyo meṣo vṛttakarastathā |
vāmanāstrividhā jñeyāḥ sapiṇḍāsthānapadmakāḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
kūṣmāṇḍakarvaṭastiryak--- prathamataḥ |
mayūraḥ kurvaṭaḥ kāśaḥ kinnarastrividho bhavet || 23 ||
[Analyze grammar]
vālakāpauruṣī vṛttā --- daṇḍakā tathā |
trayaḥ pañcadhā proktāḥ samastāścitravedibhiḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
bhadro mando mṛgo miśra iti hastī caturvidhaḥ |
janmatastrividhaṃ prāhu gnidhirna rgirinadyūrukhāṃśrayam || 25 ||
[Analyze grammar]
vividhā vājino rathya pārasāduttarāntataḥ |
siṃhāścaturdhā śikharabiladgamatṛṇāravyayā || 26 ||
[Analyze grammar]
vyālāḥ ṣoḍaśa nirdiṣṭā hariṇo gṛdhrakaḥ śukaḥ |
kukkuṭaḥ siṃhaśārdūlavṛkājāgaṇḍakīgajāḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
kraḍāśvamahiṣaśvāno markaṭaḥ khara ityamī |
esāmindamāsaṃ yaṃ yāmyanairṛtavāruṇai || 28 ||
[Analyze grammar]
vāyavyāṃ saumyamityuktaṃ jajñipātamihavyadhāru |
natastamiharbhāmaḥ śiṣadyā sūkaro'pi ca || 29 ||
[Analyze grammar]
paśurgoḥ susumāruśca gajameṣaścaturmukha |
turaṅgasiṃhaśārdūlameṣāścetyatra ṣoḍaśa || 30 ||
[Analyze grammar]
jātasaṃstṛtiḥ ||
śuklavāsāḥ śucirdakṣaḥ strīśūdrā nabhilāṣukaḥ |
sthāne karmārabhetaitadvibhakte saṃvṛte'pi ca || 31 ||
[Analyze grammar]
ārambho devatārcānāṃ rohiṇyāmuttareṣu ca |
sādhakaṃ vā bhavetyastu bhavārambho vidhīyate || 32 ||
[Analyze grammar]
mukhaṃ bhāgena kurvīta grīvā vaktrāt tribhāgikā |
oyamatanmukhaṃ jñeyaṃ keśāntaṃ dvādaśāṅgulam || 33 ||
[Analyze grammar]
dvādaśaivāṅgulānyetadvistāreṇa punarbhavet |
pravimānaṃ tribhāgena nāsikā ca tribhāgataḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
tribhāgena lalāṭaṃ syādutsedhāttrisamaṃ mukham |
akṣiṇī dvyaṅgulāyāme tadardhādhyapi vistṛte || 35 ||
[Analyze grammar]
tārakākṣitribhāgena kartavyā supratiṣṭhitā |
tārakāyāstato madhye jyotistryaṃśena kalpayet || 36 ||
[Analyze grammar]
bhravau vyakṣirāme kuryādakṣimāṃsayo |
maṃkārāṇā syuruccātā samyagālikhet |
evaṃ vidhānato yojyaṃ rūpajātamaśeṣataḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
jātīnāṃ vaśata iti pramāṇamuktaṃ |
divādiṣvakhilamuktaṃ devāmidaṃ sphuṭaṃ viditvā |
yaścitraṃ likhati bahuprakāramasmai |
prādhānyaṃ vitarati citrakṛtsamūhaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 75: mānotpatti
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!