Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 34: athāprayojyaprayojya
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
athāprayojyaprayojyaṃ nāma catustriṃśo'dhyāyaḥ |
rājñāṃ senāpatīnāṃ ca varṇināmapi veśmasu |
yadi vā vāstukakṣāsu sabhāḍevakuleṣu ca || 1 ||
[Analyze grammar]
śayanāsanayāneṣu bhājanābharaṇeṣu ca |
chatradhvajapatākāsu sarvopakaraṇeṣu ca || 2 ||
[Analyze grammar]
aprayojyāni yāni syuḥ prayoktavyāni yāni ca |
vistarāttāni kathyante hitārthamatha dehinām || 3 ||
[Analyze grammar]
pūrvoktānāṃ nṛpādīnāṃ yāni veśmasu kevalam |
aprayojyāni tānyeva pūrvamatrābhidadhmahe || 4 ||
[Analyze grammar]
teṣu naiva prayoktavyāḥ samastā api devatāḥ |
daityā grahāstathā tārā yakṣagandharvarākṣasāḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
piśācāḥ pitaraḥ pretāḥ siddhavidyādharoragāḥ |
cāraṇā bhūtasaṅghāśca teṣāṃ yoṣāḥ sutāstathā || 6 ||
[Analyze grammar]
pratīhārāḥ pratīhāryasteṣāmadhikṛtāśca ye |
āyudhāni tadīyāni sarve cāpsarasāṃ gaṇāḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
dīkṣitavratipāṣaṇḍināstikāḥ kṣutprapīḍitāḥ |
vyādhibandhanaśastrāgnitailāsṛkpaṅkapāṃsubhiḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
śūlajvarādibhiścārtā ye'nye'pyevaṃvidhā narāḥ |
mattonmattajaḍaklībanagnāndhabadhirādayaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
dolākrīḍāśca neṣyante grahaṇāni ca dantinām |
devāsurādyāḥ saṅgrāmā vigrahāca mahīkṣitām || 10 ||
[Analyze grammar]
prāṇiyuddhavimardāśca mṛgayā ca na śasyate |
raudra dīnādbhutatrāsabībhatsakaruṇā rasāḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
na prāṇiṣu prayoktavyā hāsyaśṛṅgāravarjitāḥ |
hastyaśvarathayānāni vimānāyatanāni ca || 12 ||
[Analyze grammar]
caṇḍānalapradīptāni bhavanāni vanāni ca |
vṛkṣāḥ puṣpaphalairhīnā vihaṅgāvāsadūṣitāḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
ekadviśākhā rūkṣāśca bhagnāḥ śuṣkāḥ sakoṭarāḥ |
kadambaśālmalīśelutārakṣāralukādayaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
bhūtālayatvānneṣyante kaṭukaṇṭakinaśca ye |
gṛdhrolūkā vihaṅgeṣu kapotaśyenavāyasāḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
kaṅkaśceti na śasyante khagā rātricarāśca ye |
gajāśvamahiṣāścoṣṭrā mārjārakharavānarāḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
siṃho vyāghrastarakṣuśca varāhamṛgajamvukāḥ |
tathā vanacarā ye ca kravyādā mṛgapakṣiṇaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
gṛheṣvete na kartavyāḥ śailāṭavyāśritāśca ye |
amīṣāṃ karaṇādarthairācāryo vipramucyate || 18 ||
[Analyze grammar]
vyādhiṃ ghoramavāpnoti vyasanaṃ bandhameva ca |
yatra tatra gṛhasvāmī dhanahāniṃ parājayam || 19 ||
[Analyze grammar]
pravāsaṃ bandhanaṃ nāśaṃ mṛtyuṃ vā kṣipramāpnuyāt |
ityuktānyapraśastāni gṛheṣu gṛhamedhinām || 20 ||
[Analyze grammar]
tatra yāni prayojyāni kathyante tānyataḥ param |
yasya yatra bhavedbhaktiryā cāsya kuladevatā || 21 ||
[Analyze grammar]
hastakḷptapramāṇena tān kurvan syānna doṣabhāk |
taddvārapārśvayoḥ kāryau pratīhārau khalaṅkṛtau || 22 ||
[Analyze grammar]
vetradaṇḍavyagrakarau khaḍgakośaparicchadau |
rūpayauvanasampannau vicitrāmbarabhūṣaṇau || 23 ||
[Analyze grammar]
dhātrī vāmanikā kubjā sakhībhiḥ parivāritā |
vidūṣakaiḥ kañcukibhistuṣṭairanugatāstathā || 224 ||
[Analyze grammar]
dvārasyobhayataḥ kāryāḥ pratīhāryo manoramāḥ |
nidhayaścānurūpāśca śaṅkhābjojjvalalakṣāṇāḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
ratnadnīnārarāśīṃśca vahanto vadanodgatān |
padmasthā pūrṇakumbhā vā ratnavastravibhūṣitā || 26 ||
[Analyze grammar]
vakrairūrdhvasthitaiḥ puṣpaphalapallavasambhṛtaiḥ |
pūrṇakumbhāṅkuśacchatraśrīvṛkṣādarśacāmaraiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
kāryāṣṭamaṅgalā dvāre dāmabhiḥ śaṅkhamatsyayoḥ |
dvāramaṇḍalamadhyasthā snāpyamānā gajottamaiḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
padmāsanā padmahastā śrīśca kāryā svalaṅkṛtā |
vṛṣaḥ savatsā dhenurvā sacchatrasragvibhūṣaṇā || 29 ||
[Analyze grammar]
phalabhaktairbahuvidhairāhārārthaṃ niveditaiḥ |
nānāpuṣpaphalairnamraiḥ śālaistiryagavasthitaiḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
citrā patralatā lekhyā bāhyābhyantarabhittiṣu |
haṃsakāraṇḍacakrāhvairbisinīpatravartibhiḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
kumārakaiśca krīḍadbhiryuktā lalitabāhubhiḥ |
vāsadhāmni niveśyante vicitrābharaṇāmbarāḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
ratikrīḍāparā nāryo nāyakastu yadṛcchayā |
āpāṇḍudehacchavayaḥ svalpacāruvibhūṣaṇāḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
kiñcitpratanubhirgātraiḥ kāryāḥ suratalālasāḥ |
pravṛddhaśākhāviṭapaiḥ pracalāruṇapallavaiḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
campakāśokapunnāganānāmratilakādibhiḥ |
chāyāpuṣpaphalopetaiḥ vṛkṣairanyaiśca bhūṣitāḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
udyānabhūmayaḥ kāryāḥ kūjatpikamadhuvratāḥ |
ṛtavaḥ phalapuṣpādyaiḥ svaiḥ svaiścihnairalaṅkṛtāḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
manoramairviśeṣaiśca khagaiśca samayocitaiḥ |
kādambakurarakrauñcahaṃsasārasamekhalāḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
tīrāntodgatavānīraketakīṣaṇḍamaṇḍitāḥ |
jalāntalīnamatsyaiśca sañchannā nalinīvanaiḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
lekhyāśca gṛhabhittīnāmadhobhāgeṣu dīrghikāḥ |
phalaiḥ samaṃ sabhakṣekṣumaṇikāñcanabhājanāḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
vinyastapadminīpatrāḥ sotpalāḥ pānabhūmayaḥ |
vicitrātodyahastāśca nṛtyagītavicakṣaṇāḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
muditā lalanā lekhyāḥ prekṣāsaṅgītabhūmiṣu |
prakalpyāḥ pañjarasthāśca cakoraśukasārikāḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
prahṛṣṭāḥ parapuṣṭāśca mayūrāśca sakukkuṭāḥ |
iti yāni pradiṣṭāni prayoktavyāni veśmani || 42 ||
[Analyze grammar]
tāni sarvāṇi śastāni sarvopakaraṇeṣvapi |
devayonigaṇāstadvatpuruṣāśca vininditāḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
sākrandāśca na śasyante pīṭhaśayyāsanādiṣu |
purastātkīrtitānyatra prayoktavyāni yāni ca || 44 ||
[Analyze grammar]
tāni śastāni kakṣāsu sabhādevakuleṣu ca |
divyamānuṣasambaddhānyākhyānākhyāyikādiṣu || 45 ||
[Analyze grammar]
proktāni tāni tāvanti śubhānyālekhyakādiṣu |
iti kathitamayojyaṃ yojanīyaṃ ca buddhyā |
bhavanaśayanakakṣādevadhiṣṇyādikeṣu |
viracayati yathoktaṃ ninditaṃ varjayedyaḥ |
sa bhavati nṛpatīnāṃ śilpināṃ cārcanīyaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 34: athāprayojyaprayojya
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!