Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 23: ekaśālālakṣaṇaphalādi
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha ekaśālālakṣaṇaphalādi nāma trayoviṃśo'dhyāyaḥ |
gṛhāṇāmekaśālānāṃ vakṣyāmo lakṣaṇānyatha |
śastānāṃ ninditānāṃ ca yathāvadanupūrvaśaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
vinyaseccaturaḥ pūrvaṃ gurūn varṇān yathāvidhi |
ebhya eva prasūyante bhedāḥ ṣoḍaśa veśmanām || 2 ||
[Analyze grammar]
guroradho laghuṃ nyasyetpūrvaṃ śeṣaṃ yathopari |
gurubhiḥ pūrayetpaścādyāvatsyurlaghavo'khilāḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
vidyādalindānsarveṣu laghusthāneṣu paṇḍitaḥ |
savyāvartaṃ gṛhamukhādetāṃśca viniyojayet || 4 ||
[Analyze grammar]
eṣāmalindasaṃyogādbhavanānāṃ pṛthakpṛthak |
nāmāni guṇadoṣāśca vakṣyante'nukramādataḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
dhruvaṃ dhanyaṃ jayaṃ nandaṃ kharaṃ kāntaṃ manoramam |
sumukhaṃ durmukhaṃ krūraṃ supakṣaṃ dhanadaṃ kṣayam || 6 ||
[Analyze grammar]
ākrandaṃ vipulaṃ caiva vijayaṃ gṛhamuttamam |
dhruve jayamavāpnoti dhanye dhānyāgamo bhavet || 7 ||
[Analyze grammar]
jaye sapatnāñjayati nande sarvāḥ samṛddhayaḥ |
kharamāyāsadaṃ veśma kānte ca labhate śriyam || 8 ||
[Analyze grammar]
āyurārogyamaiśvaryaṃ tathā vittasya sampadaḥ |
manorame manastuṣṭirgṛhabhartuḥ prakīrtitā || 9 ||
[Analyze grammar]
sumukhe rājyasanmānaṃ durmukhe kalahaḥ sadā |
krūravyādhibhayaṃ krūre supakṣaṃ gotravṛddhikṛt || 10 ||
[Analyze grammar]
dhanade hemaratnādi gāścaiva labhate pumān |
kṣayaṃ sarvakṣayaṃ gehamākrandaṃ jñātimṛtyudam || 11 ||
[Analyze grammar]
ārogyaṃ vipule khyātirvijaye sarvasampadaḥ |
yadi dhanye dvitīyo'pi mukhālindaḥ prayujyate || 12 ||
[Analyze grammar]
tadgṛhaṃ ramyanāmeha bhartuḥ saubhāgyakārakam |
mukhālindena nandākhyaṃ dvitīyena suyojitam || 13 ||
[Analyze grammar]
tacchrīdharamiti khyātaṃ tasmin śrīrnityamāviśet |
alindaśceddvitīyo'pi kāntasyāsye niveśyate || 14 ||
[Analyze grammar]
muditaṃ tadbhavedbharturbhūtikṛdbhavanottamam |
sumukhasya yadālindo vaktre'nyo viniveśyate || 15 ||
[Analyze grammar]
vardhamānaṃ tadā tatsyātsvāmilakṣmīvivardhanam |
krūraṃ yuktaṃ dvitīyena mukhālindena mandiram || 16 ||
[Analyze grammar]
karālaṃ tadvijānīyādbhartā tasya vinaśyati |
alindena dvitīyena dhanadaṃ yojitaṃ punaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
sunābhaṃ tadbhavet tasmin paśūn putrānavāpnuyāt |
ākrandasya purobhāge yadyalindaḥ kṛto'paraḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
dhvāṅkṣasaṃjñaṃ gṛhaṃ tajjñā ninditaṃ pravadanti tat |
dvitīyālindaghaṭanā vijayasya mukhe yadi || 19 ||
[Analyze grammar]
tatsamṛddhamiti khyātaṃ gṛhaṃ syātpuṇyakarmaṇām |
yānyuktāni dhruvādīni pūrvaveśmāni ṣoḍaśa || 20 ||
[Analyze grammar]
śālāvibhāgaṃ jñātvaiṣāṃ tiryakṣaḍdāru vinyaset |
ṣoḍaśānye ca bhedāḥ syuḥ saṃjñāścaiṣāmanukramāt || 21 ||
[Analyze grammar]
sundaraṃ varadaṃ bhadraṃ pramodaṃ vimukhaṃ śivam |
sarvalābhaṃ viśālaṃ ca vilakṣamaśubhaṃ dhvajam || 22 ||
[Analyze grammar]
uddyotaṃ bhīṣaṇaṃ śūnyamajitaṃ kulanandanam |
nāmabhirveśmanāmeṣāṃ guṇadoṣānprakalpayet || 23 ||
[Analyze grammar]
yathārthanāmānyetāni yasmātproktānyavistarāt |
ebhya evāparāṇi syurveśmānyanyāni ṣoḍaśa || 24 ||
[Analyze grammar]
śālāpuroviniryuktatiryakṣaḍdārukāraṇāt |
haṃsaṃ sulakṣaṇaṃ saumyaṃ jayantaṃ bhavyamuttamam || 25 ||
[Analyze grammar]
ruciraṃ sambhṛtaṃ kṣemamākṣemaṃ sukṛtaṃ vṛṣam |
ucchannaṃ vyayamānandaṃ sunandaṃ ceti kīrtitam || 26 ||
[Analyze grammar]
eṣāmapi yathārthatvādguṇadoṣān nirūpayet |
śālāmadhye ca tiryaksthaṃ ṣaḍdāru viniveśayet || 27 ||
[Analyze grammar]
vihāya marmaṇāṃ vedhānamīṣāmeva veśmanām |
ṣoḍaśaiva pare'pi syurbhedāstāṃśca yathākramam || 28 ||
[Analyze grammar]
kathayāmaḥ samāsena yathārthaireva nāmabhiḥ |
alaṅkṛtamalaṅkāraṃ ramaṇaṃ pūrṇamambaram || 29 ||
[Analyze grammar]
puṇyaṃ sugarbhaṃ kalaśaṃ durgataṃ riktamīpsitam |
subhadraṃ vanditaṃ dīnaṃ vibhavaṃ sarvakāmadam || 30 ||
[Analyze grammar]
śālāntaḥ sthitaṣaḍdārupaścādapavaraiḥ kṛtaiḥ |
ebhyo'pare'pi nirdiṣṭā bhedāḥ ṣoḍaśa veśmanām || 31 ||
[Analyze grammar]
prabhavaṃ bhāvikaṃ krīḍaṃ tilakaṃ krīḍanaṃ sukham |
yaśodaṃ kumudaṃ kālaṃ bhāsuraṃ sarvabhūṣaṇam || 32 ||
[Analyze grammar]
vasudhāraṃ dhanaharaṃ kupitaṃ vittavṛddhidam |
kulodayaṃ ca vijñeyaṃ guṇadoṣāstu pūrvavat || 33 ||
[Analyze grammar]
anantaramihoktāni yāni veśmāni ṣoḍaśa |
pratyekaṃ tānyalindena parikuryāccaturdiśam || 34 ||
[Analyze grammar]
tadbhedebhyaḥ prasūtāni kathayāmo vidhānataḥ |
cūḍāmaṇiṃ prabhadraṃ ca kṣemaṃ śekharamadbhutam || 35 ||
[Analyze grammar]
vikāśaṃ bhūtidaṃ hṛṣṭaṃ virodhaṃ kālapāśakam |
nirāmayaṃ suśālaṃ ca raudraṃ moghaṃ manoratham || 36 ||
[Analyze grammar]
subhadraṃ ceti sadanaṃ saṃjñābhirupalakṣayet |
veśmanāmekaśālānāṃ śataṃ syāccaturuttaram || 37 ||
[Analyze grammar]
kathitaṃ tacca saṃsthānairnāmabhiśca yathākramam |
hastinī mahiṣī gāvī chāgalī ca yathākramam || 38 ||
[Analyze grammar]
taddvayena dvipūrvāṇi brūmo nāmāni veśmanām |
dvihaṃsakaṃ dvicakrāhvaṃ dvisārasamathāparam || 39 ||
[Analyze grammar]
dvikokilaṃ budhaiḥ khyātaṃ hastinyādeḥ kramādgṛham |
trīṇyāyuḥ paśudhānyānāṃ kramādādyāni vṛddhaye || 40 ||
[Analyze grammar]
eteṣāmeva nāśāya bhavedveśma dvikokilam |
ityekaśālabhavanānyuditānyalinda |
ṣaḍdārukāpavarakāvaraṇādibhedaiḥ |
saṃjñā ca lakṣaṇaphalaiḥ kariṇīmukhābhiḥ |
śālābhirevamaparāṇi ca yugmajāni || 41 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 23: ekaśālālakṣaṇaphalādi
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!