Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 22: dviśālagṛha-lakṣaṇa
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha dviśālagṛhalakṣaṇaṃ nāma dvāviṃśodhyāyaḥ |
dviśālāni dvipañcāśatsyuḥ śubhānyaśubhāni ca |
lakṣaṇāni kramātteṣāmidānīṃ sampracakṣmahe || 1 ||
[Analyze grammar]
siddhārthaṃ yamasūryaṃ ca daṇḍākhyaṃ vātasaṃjñitam |
cullī kācaṃ ca mukhyāni dviśālāni ṣaḍeva hi || 2 ||
[Analyze grammar]
anekabhedabhinnāni laghuprastārayogataḥ |
mūṣābhedakrameṇa syurbhedābhedakrameṇa tu || 3 ||
[Analyze grammar]
tathā nilīnakaraṇādvīthikālindamārgataḥ |
prāggrīvādividhānena dvaiśālyādiviparyayāt || 4 ||
[Analyze grammar]
yathāsambhavametāni kathayāmaḥ samāsataḥ |
nirvāhataśca mūṣāṇāmanirvāhācca nāmataḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
chandato guṇato rūpādaśubhāni śubhāni ca |
hitārthāya narendrā ṇāṃ varṇināṃ liṅgināmapi || 6 ||
[Analyze grammar]
hastinī mahiṣī ceti dve śāle yatra veśmani |
tatsiddhārthamiti jñeyaṃ vittasampattikārakam || 7 ||
[Analyze grammar]
mṛtyudaṃ mahiṣīgāvībhyāṃ bhavedyamasūryakam |
daṇḍaṃ syācchagalīgāvīśālābhyāṃ daṇḍabhītidam || 8 ||
[Analyze grammar]
vātaṃ kareṇucchagalīyuktamudvegakārakam |
mahiṣyajābhyāmudvegakarī cullī dhanāpahā || 9 ||
[Analyze grammar]
kācaṃ kareṇugāvīmyāṃ suhṛtprītivināśanam |
ekamūṣamamūṣaṃ ca na dviśāleṣu kārayet || 10 ||
[Analyze grammar]
vyatyāsātkācacullyośca sarvābhistisṛbhistathā |
catvāryādyāni bhidyante laghuprastārayogataḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
pratyekamekādaśadhā mandirāṇyabhidhānataḥ |
anye caturdhā bhidyete pratyekaṃ dve niveśane || 12 ||
[Analyze grammar]
eṣāṃ mūṣā bhidābhedāttadvāhyāvāhahetukāḥ |
vasudhāraṃ bhavetteṣāmādyaṃ siddhārthakaṃ tataḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
kalyāṇakaṃ śāśvataṃ ca śivaṃ kāmapradaṃ tathā |
strīdaṃ śāntaṃ niṣkalaṅkaṃ dhanādhīśaṃ kuberakam || 14 ||
[Analyze grammar]
siddhārthamanujānyevametānyekādaśa kramāt |
saṃhāraṃ yamasūryaṃ ca kālaṃ vaivasvataṃ yamam || 15 ||
[Analyze grammar]
karālaṃ vikarālaṃ ca kabandhaṃ mṛtakaṃ śavam |
yamasūryasya bhedāḥ syuḥ sadmano mahiṣaṃ tathā || 16 ||
[Analyze grammar]
pracaṇḍacaṇḍe daṇḍākhyamuddaṇḍaṃ kāṇḍakoṭare |
vigrahaṃ nigrahaṃ dhūmraṃ nirdhūmaṃ dantidāruṇaṃ || 17 ||
[Analyze grammar]
ekādaśāmī daṇḍasya bhedā daṇḍabhayapradāḥ |
marutpavanavātākhyānyanilaṃ saprabhañjanam || 18 ||
[Analyze grammar]
ghanāryambudavidhvaṃsi pralayaṃ kalahaṃ kaliḥ |
kalicullī ca vātasya bhedā udvegadāyakāḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
rogaṃ cullyanalaṃ bhasma cullyā bhedacatuṣṭayam |
kācasya tu cchalaṃ kācaṃ kulaghnaṃ ca virodhi ca || 20 ||
[Analyze grammar]
dvāpañcāśaddviśālānāmamī bhedāḥ prakīrtitāḥ |
brūmaḥ sāmpratameteṣāṃ lakṣaṇāni pṛthakpṛthak || 21 ||
[Analyze grammar]
ādyādvitīye vahato yatra mūṣe dhanaprade |
vasudhārābhidhānaṃ tadgṛhaṃ sarvārthakānugam || 22 ||
[Analyze grammar]
ādyātṛtīye vahato yatra siddhārthakaṃ hi tat |
sarvopadra vanirmuktaṃ siddhikṛccintitārthakṛt || 23 ||
[Analyze grammar]
dvitṛtīyaṃ vahanmūṣaṃ bhavet kalyāṇamṛddhikṛt |
vahadādyacaturthīkaṃ śāśvataṃ gṛhamuttamam || 24 ||
[Analyze grammar]
śivaṃ dvitīyāturyābhyāṃ vahantībhyāṃ sukhapradam |
kāmadaṃ tricaturthībhyāṃ bhaveccintitakāmadam || 25 ||
[Analyze grammar]
ādyādyābhistu tisṛbhiḥ strīpradaṃ saṃpradaṃ prabhoḥ |
ādyādvitīyāturyābhiḥ śāntaṃ śāntipradāyakam || 26 ||
[Analyze grammar]
ādyātṛtīyāturyābhirniṣkalaṅkaṃ samṛddhikṛt |
dvitṛtīyācaturthībhirdhaneśaṃ dhanavarddhanam || 27 ||
[Analyze grammar]
ādyādyābhiścatasṛbhiḥ kuberaṃ vittavṛddhikṛt |
yamasūryaprabhedeṣu brūmo lakṣma phalāni ca || 28 ||
[Analyze grammar]
ādyādvitīyāmūṣābhyāṃ saṃhāraṃ svāmināśanam |
gṛhamādyātṛtīyābhyāṃ mṛtyudaṃ yamasūryakam || 29 ||
[Analyze grammar]
dvitṛtīyaṃ vahanmūṣaṃ kālaṃ yoṣidvināśanam |
vaivasvataṃ vahatturyaprathamaṃ rogakārakam || 30 ||
[Analyze grammar]
yamālayaṃ dvituryābhyāṃ svāmino yamadarśanam |
karālaṃ tricaturthībhyāṃ bhartuḥ prāṇavināśanam || 31 ||
[Analyze grammar]
ādyābhistisṛbhiḥ svāmināśanaṃ vikarālakam |
ādyādvitīyāturyābhiḥ kabandhaṃ bhartṛnāśanam || 32 ||
[Analyze grammar]
ādyātṛtīyāturyābhirbhartṛghnaṃ mṛtakālayam |
śabaṃ dvitricaturthībhiḥ svāmino maraṇapradam || 33 ||
[Analyze grammar]
ādyādyābhiścatasṛbhiḥ svāmighnaṃ mahiṣaṃ viduḥ |
pracaṇḍaṃ daṇḍabhedeṣu pūrvayā sadvitīyayā || 34 ||
[Analyze grammar]
gṛhamādau vijānīyādbharturnṛpabhayapradam |
caṇḍamādyātṛtīyābhyāṃ caṇḍadaṇḍabhayapradam || 35 ||
[Analyze grammar]
daṇḍaṃ syāddvitṛtīyābhyāṃ rājadaṇḍāya dāruṇam |
uddaṇḍamādyāturyābhyāṃ svāmino daṇḍabhītidam || 36 ||
[Analyze grammar]
kāṇḍaṃ dvitīyāturyābhyāṃ kāṇḍavadbhedakārakam |
koṭaraṃ tricaturthībhyāṃ svāmino vigrahāvaham || 37 ||
[Analyze grammar]
prathamādvitṛtīyābhirvigrahaṃ vadhabandhakṛt |
ādyādvitīyāturyābhirnigrahaṃ vigrahāvaham || 38 ||
[Analyze grammar]
ādyātṛtīyāturyābhirdhūmraṃ sarvadhanāpaham |
dvitṛtīyācaturthībhirnirdhūmaṃ dhananāśanam || 39 ||
[Analyze grammar]
ādyādyābhiścatasṛbhirdantidāruṇamarthahṛt |
ādyādvitīyāmūṣābhyāṃ vātabhedeṣu mandiram || 40 ||
[Analyze grammar]
marutsaṃjñaṃ bhavet tatra vasatāṃ kalahaḥ sadā |
udvegakāri pavanaṃ tṛtīyādyopalakṣitam || 41 ||
[Analyze grammar]
vātākhyaṃ dvitṛtīyābhyāṃ sadā santāpakārakam |
santāpodvāsakāryādyāturyābhyāmanilaṃ bhavet || 42 ||
[Analyze grammar]
prabhañjanaṃ dvituryābhyāṃ śokasantāpakārakam |
tṛtīyayā caturthyā ca ghanāryudvegakārakam || 43 ||
[Analyze grammar]
ādyayā dvitṛtīyābhyāṃ rogaṃ kāryārthanāśanam |
ādyādvitīyāturyābhiḥ pralayaṃ cittatāpakṛt || 44 ||
[Analyze grammar]
ādyādvitīyāturyābhiḥ kalahaṃ kalahāvaham |
dvitṛttīyācaturthībhiḥ kaliḥ santāpakārakam || 45 ||
[Analyze grammar]
ādyādyābhiścatasṛbhiḥ kalicullī dhanāpahā |
rogamādyādvitīyābhyāṃ cullībhedeṣu śokadam || 46 ||
[Analyze grammar]
syāddvitīyātṛtīyābhyāṃ cullī vittavināśanī |
vasughnamanalaṃ nāma trituryābhyāṃ niveśanam || 47 ||
[Analyze grammar]
vittaghnamādyāturyābhyāṃ bhasmākhyaṃ svāminaḥ sadā |
udaṅmukhābhyāṃ mūṣābhyāṃ kācabhedeṣu mandiram || 48 ||
[Analyze grammar]
chalaṃ nāma bhavennityaṃ bandhuvargāpamānakṛt |
dakṣiṇottaramūṣāṇāṃ paurastye vahato yadi || 49 ||
[Analyze grammar]
kāñcaṃ nāma tadā veśma sajjanānandakārakam |
mūṣābhyāṃ dakṣiṇābhyāṃ syātkulahaṃ trikulakṣayam || 50 ||
[Analyze grammar]
dakṣiṇottaramūṣāṇāṃ pāścātye vahato yadi |
virodhaṃ nāma tadveśma sarvalokavirodhakṛt || 51 ||
[Analyze grammar]
uktānyevaṃ dvipañcāśaddviśālānāṃ samāsataḥ |
enāni mūṣāvahanaprabhedātphalaprabhedācca nidarśitani |
dviśālaveśmānyadhunaikaśālānyudāhriyante bhavanāni samyak || 52 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 22: dviśālagṛha-lakṣaṇa
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!