Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 12: nāḍyādisirādivikalpa
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha nāḍyādisirādivikalpo nāma dvādaśo'dhyāyaḥ |
athābhidhīyate vāstuḥ kanīyān ṣoḍaśāspadaḥ |
padaiḥ ṣoḍaśabhiḥ sa syāt tatra devān pracakṣmahe || 1 ||
[Analyze grammar]
bhuṅkte madhye sthito mukhyaḥ padamekaṃ surottamaḥ |
kḷptaṃ padacaturbhāgaiścaturbhiścaturānanaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
padārdhabhāgabhoktāraścatvāro'mī surottamāḥ |
aryamā ca vivasvāṃśca mitraśca kṣmādharo'pi ca || 3 ||
[Analyze grammar]
savitrādyāpavatsāntā ye'ṣṭau koṇeṣu vedhasaḥ |
caturbhāgabhujaste syustridaśāstapanatviṣaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
caturthī śādikoṇeṣu ye sthitāḥ kramaśaḥ surāḥ |
aṣṭabhāgabhujaste'ṣṭau vinirdiṣṭā manīṣibhiḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
ye tathāditiparyantāḥ parjanyādyāḥ surottamāḥ |
te'ṣṭau caturbhāgabhujo vidvadbhiriha kīrtitāḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
carakāntā jayantādyā ye bāhyasthitayo'marāḥ |
bhogo'rdhapadikasteṣāṃ ṣoḍaśānāmapi smṛtaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre trayastriṃśadvibhājite |
antyapaṅktidvayaṃ sādhaṃ carakyādyarthamutsṛjet || 8 ||
[Analyze grammar]
antare vīthikāmardhapadikāmutsṛjettataḥ |
madhye tu saptaviṃśatyā bhogairvāstu vibhājayet || 9 ||
[Analyze grammar]
ekonatriṃśatā yuktaṃ padānāṃ śatasaptakam |
yadbhavet tatra garbhe syādekāśītipadaḥ svabhūḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
aṣṭādaśapadāścāṣṭau capaprabhṛtayaḥ pṛthak |
aryamādyaṃ catuḥpañcāśatpadaṃ syāccatuṣṭayam || 11 ||
[Analyze grammar]
īśādayastvadityantā bāhyā navapadāḥ surāḥ |
deśānāṃ sanniveśe'sau sāhasro vāsturucyate || 12 ||
[Analyze grammar]
athocyate vṛttavāsturvṛttaprāsādahetave |
ekaścatuḥṣaṣṭipadabhāgaḥ śatapado'paraḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
aṣṭadhā bhājite vṛttaviṣkambhe bhāgikāntarān |
caturaḥ paridhīnkuryānmadhyavṛttaṃ dvibhāgikam || 14 ||
[Analyze grammar]
syādbahirvṛttavalayamaṣṭāviṃśatibhāgikam |
tadantarvṛttavalayamaṣṭāṣṭāṃśojjhitaṃ kramāt || 15 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛte bhavenmadhye brahmaṇastaccatuṣpadam |
itthaṃ catuḥṣaṣṭipado vṛttavāsturudāhṛtaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
daśadhā bhājite vṛttaviṣkambhe bhāgikāntarāḥ |
kāryāḥ paridhayaḥ pañca madhye vṛttaṃ dvibhāgikam || 17 ||
[Analyze grammar]
bahisthaṃ valayaṃ tasya bhajet ṣaṭtriṃśatā tataḥ |
śeṣaṃ catuḥṣaṣṭipadasthityā syācchatavāstuni || 18 ||
[Analyze grammar]
devatāpadasaṅkṣiptiranayoścaturaśravat |
evaṃ kāryavaśātkāryā vāstavo'nye'pi dhīmatā || 19 ||
[Analyze grammar]
tryaśre ṣaḍaśre cāṣṭāśre ṣoḍaśāśre ca vṛttavat |
vṛttāyate'rdhacandre ca vāstau padavibhājanam || 20 ||
[Analyze grammar]
eka eva pumāneṣu bahudhā parikalpitaḥ |
sarvasminnapi saṃsthāne vibhakte lakṣayettataḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
śarīraṃ vāstupuṃso'sya guṇadoṣā bhavanti yat |
mukhaṃ mūrdhā tataḥ śrotre dṛktālvoṣṭharadāḥ kramāt || 22 ||
[Analyze grammar]
vakṣaḥ kaṇṭhaḥ stanau nābhirmeḍhramuṣkāvatho gudam |
bāhū prabāhū pāṇī sphigūrujaṅghaṃ padadvayam || 23 ||
[Analyze grammar]
kalpayedevametena sa bhavet puruṣākṛtiḥ |
sirāvaṃśānuvaṃśāśca sandhayaḥ sānusandhayaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
marmāṇyatha mahāvaṃśā lakṣyā vāstuśarīragāḥ |
sirāḥ karṇagatā yāḥ syustā nāḍyaḥ parikīrtitāḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
padasya ṣoḍaśo bhāgastatpramāṇaṃ prakīrtitam |
mahāvaṃśau prākpratīcyau yāmyodīcyau ca madhyagau || 26 ||
[Analyze grammar]
pramāṇaṃ pañcamo bhāgaḥ padasyodāhṛtaṃ tayoḥ |
vaṃśāste'smin samuddiṣṭā rekhā yāḥ syurmukhāyatāḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
yāstiryagāyatā rekhāste'nuvaṃśāḥ prakīrtitāḥ |
sampātā ye syureteṣām marma tatsaṃpracakṣate || 28 ||
[Analyze grammar]
upamarmāṇi tānyāhuḥ padamadhyāni yāni hi |
bhāgo'ṣṭamo'tha daśamo dvādaśaḥ ṣoḍaśo'pi ca || 29 ||
[Analyze grammar]
padato mānamiṣṭaṃ syādvaṃśādīnāmanukramāt |
vaṃśāṣṭakasya yaḥ sandhiḥ sa sandhiriti kīrtitaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
ye punaḥ syustadaṅgānāṃ proktāste cānusandhayaḥ |
vālāgratulyaṃ sandhīnāṃ pramāṇaṃ paricakṣate || 31 ||
[Analyze grammar]
tadardhamanusandhīnāṃ pramāṇaṃ samudīritam |
yatnenaitāni santyajya vāstuvidyāviśāradaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
dra vyāṇi prayato nityaṃ sthapatirviniveśayet |
mahāvaṃśasya nākrāntiṃ kuryāddravyeṇa kenacit || 33 ||
[Analyze grammar]
itareṣu punardra vyaṃ madhyavaṃśeṣu santyajet |
mahāvaṃśasamākrāntau bhavetsvāmivadho dhruvam || 34 ||
[Analyze grammar]
varṣeṇa tapanādbhītiṃ vaṃśānāṃ pīḍanādviduḥ |
upamarmāṇi rogāya marmāṇi kulahānaye || 35 ||
[Analyze grammar]
udvegāyārthanāśāya sirāśca syuḥ prapīḍitāḥ |
kaliḥ syātsandhividdheṣu pīḍiteṣvanusandhiṣu || 36 ||
[Analyze grammar]
tasmādetāni sarvāṇi pīḍitānyupalakṣayet |
jñātvā sirāḥ sānusirāśca nāḍīrvaṃśānuvaṃśānapi vāstudehe |
yatnena marmāṇi phalāni caiṣāṃ vedhaṃ tyajedyastamupaiti nāpat || 37 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 12: nāḍyādisirādivikalpa
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!