Paramesvara-samhita [sanskrit]
67,204 words | ISBN-13: 9788179070383
The Sanskrit text of the Paramesvara-samhita, an ancient Vaishnava Agama, belonging to the Pancaratra tradition. Topics include meditation on mantras, architectural material for buildings, image-worship and philosophy. The rules of Paramesvara-samhita (similar in nature to the Paushkara-samhita) is today followed in the Shrirangam temple. Alternative titles: Parameśvarasaṃhitā (परमेश्वरसंहिता), Parameśvara-saṃhitā (परमेश्वर-संहिता), Parameshvarasamhita, Parameshvara, Paramesvarasamhita.
Chapter 25
śrīḥ |
pañcaviṃśo'dhyāyaḥ |
sanakaḥ |
bhagavan samyagākhyātaṃ sudarśananṛsihnayoḥ |
mantrarūpaṃ mahāyantraṃ bhajatāmīpsitapradam || 1 ||
[Analyze grammar]
tasmādbhajanarūpaṃ ca vada sānugraho'si me |
śāṇḍilya |
hitāya sarvalokānāṃ yantrametadudāhṛtamū || 2 ||
[Analyze grammar]
vidhinā pūjito yena sarvaṃ tena samāpyate |
mayā te śrotukāmāya vaṣyate yajanakramaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
prāgvatsnānādikaṃ kṛtvā praviśya yajanālayam |
prakṣālya pādāvācamya sottarīyaḥ svalaṃkṛtaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
dhṛtordhvapuṇḍraḥ kusumaiḥ dvārsathānabhyarcya pūrvavat |
kavāṭoddhāṭanaṃ kṛtvā praviśyābhyantare vibhum || 5 ||
[Analyze grammar]
praṇipatya ca gāyatryā pāṇiprakṣāḷanādimam |
arcāyāṃ viṣṭare yantre kṛtvā mārgatrayaṃ tataḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
prāsādaṃ śodhayitvā'sya purataḥ phalakādike |
prokṣite cāstramantreṇa saṃmukhaṃ rucirāsane || 7 ||
[Analyze grammar]
samāsīnaḥ svapārśvastha yājñīyaṃ cādhivāsanam |
karaśuddhiṃ sthānaśuddhiṃ kṛtvā'streṇa yathāpuram || 8 ||
[Analyze grammar]
pāṇibhyāmuktamantreṇa saṃyuktenāstramudrayā |
pūjāsthānagadān vighnān bāhyato'dṛśyavigrahān || 9 ||
[Analyze grammar]
virecya bandhanaṃ kuryāt dikṣu caiva vidikṣu ca |
kavacenāvakuṇṭhyātha prāṇānāyamya pūrvavat || 10 ||
[Analyze grammar]
tatvāni copasaṃhṛtya dehasthānyātmanā saha |
sarvatatvavinirmuktaṃ vigrahaṃ kevalaṃ tataḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
śodhayeddhāraṇābhiśca śoṣaṇādyābhirūrdhvataḥ |
turyādyante pade devaṃ sudarśanatanuṃ smaret || 12 ||
[Analyze grammar]
balātmanā'sya marutā kavacena tanuṃ svakām |
śoṣayitvā daheddehaṃ dakṣāṃguṣṭhādya ṣataḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
kalpāntapāvakajvālā sahasrāyutadīdhitim |
bhāvayitvā śikhāmantraṃ tena dagdhamanusmaret || 14 ||
[Analyze grammar]
dṛnmantraṃ pūrṇacandrābhamamṛtāsāravarṣiṇam |
vāmāṃguṣṭhāgrato dhyātvā secitaṃ tena bhāvayet || 15 ||
[Analyze grammar]
viniyuktāṃstato mantrān varmādyāṃ choṣaṇādiṣu |
mantreśvare layaṃ yātāniti sañcintya bhāvayet || 16 ||
[Analyze grammar]
ānandāmṛtasaṃpūrṇaśītāṃśuśatasaprabham |
tatprāntairamṛtaughaiśca bṛṃhitāṃ bhāvayettanum || 17 ||
[Analyze grammar]
tasmāttatvāni vinyasya saṃhṛtāni yathākramam |
svātmanā tāmadhiṣṭhāya mantranyāsaṃ samācaret || 18 ||
[Analyze grammar]
akārādikṣakārāntamātṛkāṃ mantramātaram |
vinayset karayoḥ pūrvaṃ vigrahecakramāllapan || 19 ||
[Analyze grammar]
kṛtvaivaṃ vyāpakanyāsamādityātapasaprabhaḥ |
dakṣetarakrameṇaiva śākhāsu talayorapi || 20 ||
[Analyze grammar]
aṃguṣṭhādikaniṣṭhāntamekaikasyāscatuścatuḥ |
evaṃ dviviṃśakaṃ nyasya talayordaśakaṃ tataḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
madhye ca tri catuṣke ca pañcakaṃ pañcakaṃ tathā |
praṇavadvayamadhyasthānyevaṃ nyastvā karadvaye || 22 ||
[Analyze grammar]
vyāpakanyāsapūrvaṃ tu svaśarīre'pi vinyaset |
mūrdhnaḥ pādatalaṃ yāvat pāṇibyāṃ tapanāṃśuvat || 23 ||
[Analyze grammar]
vyāpayitvā tato nyāsaṃ pṛthageva samācaret |
keśānte vaktravṛtte ca netrayoḥ śravaṇadvaye || 24 ||
[Analyze grammar]
ghrāṇarandhradvaye gaṇḍadvaye dakṣetarakramāt |
uttarādharayogena dantayostacchadadvaye || 25 ||
[Analyze grammar]
mūrdhni nyaset svarānanyān savisargānanantaram |
kavargaṃ dakṣiṇe bāhau sandhipañcagataṃ kramāt || 26 ||
[Analyze grammar]
vāme tathā cavargaṃ ca pādayordakṣiṇāditaḥ |
sandhigau ṭatavargau ca pūrvavattundapārśvayoḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭhe nābhau ca hṛdaye pavargaṃ dhātusaptake |
yādisāntāni varṇāni hakāraṃ hṛdayāntare || 28 ||
[Analyze grammar]
kṣakāraṃ hṛdayākāśe nyastvaivaṃ mātṛkāṃ purā |
tataḥ śaktyā paḍarṇaṃ tu nyaset karaśarīragam || 29 ||
[Analyze grammar]
karanyāsaṃ purāviddhi tacchṛṇuṣva munīśvara |
puṭīkṛtena tārābhyāṃ mantreṇaiva śaśaktinā || 30 ||
[Analyze grammar]
nakhāntaṃ maṇibandhādyaṃ prāgvat pāṇidvayaṃ mṛjet |
ādyante tāraśaktyāḍhcaiḥ ṣaḍbhirvarṇaiḥ sabindukaiḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
aṅguṣṭhādikaniṣṭhāntaṃ nyastvā madhyamaparvasu |
vinyaset karajāgreṣu caramaṃ varṇameva ca || 32 ||
[Analyze grammar]
evamarṇāni vinyasya hṛdayādīni vinyaset |
mūlāgraparvasvaṅgāni varṇanyāsakrameṇa tu || 33 ||
[Analyze grammar]
pāṇibhyāmālabheddehamāmūrdhnaścaraṇāvadhi |
kṛtvaivaṃ vyāpakanyāsamaṅganyāsaṃ samācaret || 34 ||
[Analyze grammar]
mūrdhni vaktre ca hṛdaye nābhau guhye ca pādayoḥ |
sṛṣṭinyāso bhavedeṣa syādaṅgopāṅgavat sthitiḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
pādayorguhyake nābhau hṛdi vaktre ca mūrdhani |
pādādiśca śiro'ntstu saṃhṛtinyāsa ucyate || 36 ||
[Analyze grammar]
hṛdi mūrdhni śikhāyāṃ tu skandhayoḥ karamadhyataḥ |
netrayornyasanīyāni svairmantrairuditaiḥ kramāt || 37 ||
[Analyze grammar]
hṛdayādīni vinyasya paścāt pāṇitaladvaye |
vinaysedastrasaṃghaṃ ca aṣṭakaṃ vā dviraṣṭakam || 38 ||
[Analyze grammar]
kirīṭaṃ kaustubhaṃ mālāṃ śrīvatsaṃ ca yathāpuram |
dakṣiṇottarayoraṃse icchāśaktiṃ svapārśvayoḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
ūrumūle manastatvaṃ nyastvā mantramayaṃ svakam |
bhāvayedahamityantaḥ sudarśanavapurhariḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
gāyatryā vartayedbāhye svātmānaṃ cakramudrayā |
cakrajvālāvaliṃ vipra parito maṃtravittamaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
bhāvanājanitaṃ yāgamācaredādicoditam |
niyamya karaṇagrāmaṃ prāgvad vai jñānagocare || 42 ||
[Analyze grammar]
āsanaṃ kalpayenmāntramāmūlādhṛdayāvadhi |
ādhāraśakterārabhya cidbhāvāsanapaścimam || 43 ||
[Analyze grammar]
puroktaṃ bāvayedūrdhve mantraiśvaryaṃ triviṣṭapam |
sādhāraṇamidaṃ jñeyaṃ sudarśananṛsiṃhayoḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭhabhāge'vatīrṇābhyāṃ bahirvā hṛdayāmbare |
viṣṭarāsanasahkalpakārye bhāvāpanopahṛt || 45 ||
[Analyze grammar]
hṛtpajhakarṇikordhvasthā śabdabrahnamayī purā |
akṣagarbhagataṃ nādaṃ nadantī mantragarbhitam || 46 ||
[Analyze grammar]
śaktiḥ śāntātmano viṣṇoḥ sādhakaiśca vaśīkṛtā |
śabdaśaktiḥ samudgītā viṣṭarārkakhamadhyagā || 47 ||
[Analyze grammar]
varṇatvaṃ samanuprāptā santatirnādarūpiṇī |
akārādikṣakārāntavarṇapārāvasānataḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
nistaraṅge pare vyomni kalanārahite śubhe |
turyātīte pade devaḥ prakāśānandabṛṃhitaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
sadbrahnavāsudevākhyaḥ pūrṇaṣāḍguṇyavigrahaḥ |
mahāvibhūtisaṃpūrṇaḥ savaśaktimayaḥ prabhuḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
saṃśāntaparamānandasvarūpaḥ satatoditaḥ |
śaṅkhacakrāhkitanurvaradābhayapāṇikaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
sahasrasūryasaṅkāśaḥ sahasrendugabhastimān |
svaprakāśaiḥ kirīṭādyaiḥ nūpurāntairalaṃkṛtaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
śrīvatsakaustubhopeto vanamālāvirājitaḥ |
pītakauśeyabasanaḥ prasannavadanekṣaṇaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
dantapaṃktiśaśijyotsnāvidyotitadigantaraḥ |
sevitaśca śriyā puṣṭyā viśeṣābyāṃ samantataḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
śaṅkhacakrādidivyāstraiḥ sarvatattvātmakaiḥ sadā |
vijñānabhāvanābhāvyo nirāśīḥkarmakāribhiḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
abhyāsayogasiddhyarthaṃ bahirantaśca nityaśaḥ |
bimbapīṭhādiklṛpteṣu vṛttisthāneṣu teṣu ca || 56 ||
[Analyze grammar]
paravyūhādirūpeṇa pūjitaḥ sarvamṛcchati |
tato nityoditastatvāt prakāśāhlādalakṣaṇāt || 57 ||
[Analyze grammar]
sādharmyalakṣaṇaṃ prāpya bhaktānugrahakāmyayā |
kriyāśaktimadhiṣṭhāya ja gaduddharaṇodyatām || 58 ||
[Analyze grammar]
cidaṃśaṃ prādurabhavat prakāśānandabṛṃhitam |
durdarśanaṃ prakāśena sādhusantāpakāriṇām || 59 ||
[Analyze grammar]
āhlādena svabhaktānāṃ sudarśanamitīritam |
ṣaḍadhvordhvagato devo bhūtvā kālānalātmanā || 60 ||
[Analyze grammar]
bhaktānāṃ duritaṃ hanti cintito nṛharirhariḥ |
yena saṃpūjitāvetau tejasātīva nirbharau || 61 ||
[Analyze grammar]
sa tejasvī ca bhū tātmā sarvatra ca sukhī bhavet |
jñātvaivaṃ mantrasadbhāvamārabhedyajanakriyām || 62 ||
[Analyze grammar]
parasmādbhagavattatvāccitsvarūpaṃ parātmakam |
manasā mantramuccārya viṣṭarordhve'vatārya ca || 63 ||
[Analyze grammar]
vācyavācakabhāvena dvidhā saudarśanaṃ vapuḥ |
sākāro vācyarūpaḥ syānmantrarūpastu vācakaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
praśastau tāvubhau syātāṃ parāparavibhāgataḥ |
vācyarūpaṃ paraṃ vidyādaparaṃ mantrayantritam || 65 ||
[Analyze grammar]
jñātvaivamudayaṃ kuryāt parasūkṣmādibhāvanam |
jyotīrūpaṃ paraṃ vidyāt nādāntāhlādalakṣaṇam || 66 ||
[Analyze grammar]
cicchaktilakṣaṇaṃ sūkṣmaṃ śiraḥpāṇyādigarbhitam |
liṅgamātraṃ prakāśāḍhcaṃ bhāviprasaradharmi yat || 67 ||
[Analyze grammar]
saḥ sthūlo vyaktarūpaḥ syādvācyavācakarūpayoḥ |
mantrāṇāṃ śabdarūpāṇāṃ tisro'vasthāḥ parādikāḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
paśyantyādyāḥ parijñeyāḥ svaṃ paraṃ tvaparaṃ tridhā |
ādyastatraiva tāraḥ syāddvitīyo bījasaṃjñitaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
tṛtīyaḥ padamantrādyastviti bhāvyo bhavennṛbhiḥ |
sānnidhyaṃ saṃmukhībhāvaḥ sannirodho'pi pūrvavat || 70 ||
[Analyze grammar]
mantranyāsādikaṃ kṛtvā layabhogārcanaṃ tathā |
sakarṇikesaradaḷasaṃyukteṣvambujeṣvapi || 71 ||
[Analyze grammar]
bhūpurādiṣu sarvatra mantrāṇāṃ liṅgarūpiṇām |
mūrtīnāṃ keśavādīnāṃ mantrāṇāmarcanaṃ tataḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
prāguktairvidhivanmantrairbhogayāgavadācaret |
śirordhve devadevasya bhāvayedindumaṇḍalam || 73 ||
[Analyze grammar]
tatsrutairamṛtaughaiśca kuryādarghyādikalpanam |
ṣoḍaśairupacārairvā dviguṇairvā caturguṇaiḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
rājavatprīṇanaṃ kṛtvā homaṃ kuryāttathāvidham |
nābhicakrakṛte kuṇḍe ṣaṭkoṇe guṇamekhale || 75 ||
[Analyze grammar]
nirmathya bhāvanodbhatāmaraṇiṃ jñānarajjunā |
samutpādya ca cidvahniṃ sarvasaṃskārasaṃskṛtam || 76 ||
[Analyze grammar]
sadaivordhvaśikhaṃ dīptaṃ śuddhaṃ bhagavadātmakam |
nābikuṇḍagataṃ jñātvā tejaḥ śaktyupabṛṃhitam || 77 ||
[Analyze grammar]
hṛdabjagaganordhvasthaṃ mūlamantraṃ samuccaret |
plutadhyānasamopetaṃ satyānte'smin layaṃ gate || 78 ||
[Analyze grammar]
nistaraṅge pare prāpte brahnasthaṃ pūrṇavāritaiḥ |
dhyānasruveṇa cāhṛtya sandhimārge'mṛtādhvanā || 79 ||
[Analyze grammar]
hṛdayādavatīrṇasya jvālāgrāvasthitasya ca |
mantranāthasya śirasi vasudhārāmiva kṣipet || 80 ||
[Analyze grammar]
cidagnimevaṃ santarpya jvālāgrāvasthitaṃ prabhum |
hṛdabjakarṇikāntasthaṃ bhūyo bhāvyāhutikriyāḥ || 81 ||
[Analyze grammar]
samāpya vidhivat pūjāmaparāṅge hariṃ sthitam |
svamantreṇārcayitvā'tha homāntaṃ bhāvanāmṛtaiḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
tadante yantrarūpasya mukhadvayagatasya ca |
pantrasaṃghasya pūrṇāntaṃ kṛtvā santarpaṇaṃ tataḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
viṣṭarasthaṃ yajedbāhye tvarcārūpamukhadvaye |
mūrtairarghyāṃdibhirbhogairvidhivatsamupāhṛtaiḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
prāgvadarghyādipātrāṇāṃ pūjanaṃ sthāpanaṃ tathā |
daihavinyastamantrāṇāṃ garbhadvārasthapūjanam || 85 ||
[Analyze grammar]
dhātāraṃ ca vidhātāraṃ pracaṇḍaṃ caṇḍapūrvakam |
pūrvapaścimayorbāhyamaṇṭapadvārayoḥ kramāt || 86 ||
[Analyze grammar]
jayaṃ ca vijayaṃ cātha subhadraṃ cātha bhadrakam |
sūryācandramasau pūjyau dakṣetaragavākṣayoḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
kṛtvaivaṃ dvārayāgaṃ tu praviśyābhyantaraṃ tataḥ |
ādhāraśakterārabhya yantraviṣṭarapaścimam || 88 ||
[Analyze grammar]
mantramāsanamabyarcya gaṇanāthādikaṃ tathā |
pratiṣṭhitasya devasya kuryādāvāhanaṃ tataḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
bimbahṛtkamalākāśāccaitanyamamalaṃ param |
prakāśānandarūpaṃ ca nityoditamanūpamam || 90 ||
[Analyze grammar]
karṇikāmadhyamāśritya niviṣṭamanubhāvayet |
mūlamantraṃ samuccārya prabuddhaṃ bhāsvaraṃ tataḥ || 91 ||
[Analyze grammar]
mantranyāsaṃ tataḥ kuryādyathā dehe svake tathā |
sthāneṣu hṛdayādīni cakrādyastravarāṇi ca || 92 ||
[Analyze grammar]
bhūṣaṇādīni vinyasya mastakādeḥ samāni ca |
ratnarāśiprakāśāni layākhyenārcayettataḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
karṇikādiṣu yantrasthān bhāsvadrūpāṃstathaiva ca |
āsanādyaiśca sāṃspaśairhṛdayaṃgamapaścimaiḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
prīṇayitvā vidhānena mūrtisaṅghasamanvitam |
japtvā mantraṃ yathāśakti tannivedya yathā purā || 95 ||
[Analyze grammar]
pāścātyayantramadhyasthamevaṃ narahariṃ tataḥ |
sāṅgaṃ saparivāraṃ ca sayantrārṇaṃ samarcayet || 96 ||
[Analyze grammar]
iti saṅkṣepataḥ proktaṃ mahāyantrārcanaṃ param |
prīṇayedagnimadhyasthaṃ samidbhiḥ prāgudīritaiḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Parameshara-samhita Chapter 25
The Pancaratra Agamas (an Introduction)
by Swami Harshananda (2002)
[Publisher: Ramakrishna Math, Bangalore]
Buy now!![Paramesvara-samhita [sanskrit] - book cover](/uploads/a/Pancaratra-Agamas.jpg)