Paramesvara-samhita [sanskrit]

67,204 words | ISBN-13: 9788179070383

The Sanskrit text of the Paramesvara-samhita, an ancient Vaishnava Agama, belonging to the Pancaratra tradition. Topics include meditation on mantras, architectural material for buildings, image-worship and philosophy. The rules of Paramesvara-samhita (similar in nature to the Paushkara-samhita) is today followed in the Shrirangam temple. Alternative titles: Parameśvarasaṃhitā (परमेश्वरसंहिता), Parameśvara-saṃhitā (परमेश्वर-संहिता), Parameshvarasamhita, Parameshvara, Paramesvarasamhita.

śrīḥ |
pañcaviṃśo'dhyāyaḥ |
sanakaḥ |
bhagavan samyagākhyātaṃ sudarśananṛsihnayoḥ |
mantrarūpaṃ mahāyantraṃ bhajatāmīpsitapradam || 1 ||
[Analyze grammar]

tasmādbhajanarūpaṃ ca vada sānugraho'si me |
śāṇḍilya |
hitāya sarvalokānāṃ yantrametadudāhṛtamū || 2 ||
[Analyze grammar]

vidhinā pūjito yena sarvaṃ tena samāpyate |
mayā te śrotukāmāya vaṣyate yajanakramaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]

prāgvatsnānādikaṃ kṛtvā praviśya yajanālayam |
prakṣālya pādāvācamya sottarīyaḥ svalaṃkṛtaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]

dhṛtordhvapuṇḍraḥ kusumaiḥ dvārsathānabhyarcya pūrvavat |
kavāṭoddhāṭanaṃ kṛtvā praviśyābhyantare vibhum || 5 ||
[Analyze grammar]

praṇipatya ca gāyatryā pāṇiprakṣāḷanādimam |
arcāyāṃ viṣṭare yantre kṛtvā mārgatrayaṃ tataḥ || 6 ||
[Analyze grammar]

prāsādaṃ śodhayitvā'sya purataḥ phalakādike |
prokṣite cāstramantreṇa saṃmukhaṃ rucirāsane || 7 ||
[Analyze grammar]

samāsīnaḥ svapārśvastha yājñīyaṃ cādhivāsanam |
karaśuddhiṃ sthānaśuddhiṃ kṛtvā'streṇa yathāpuram || 8 ||
[Analyze grammar]

pāṇibhyāmuktamantreṇa saṃyuktenāstramudrayā |
pūjāsthānagadān vighnān bāhyato'dṛśyavigrahān || 9 ||
[Analyze grammar]

virecya bandhanaṃ kuryāt dikṣu caiva vidikṣu ca |
kavacenāvakuṇṭhyātha prāṇānāyamya pūrvavat || 10 ||
[Analyze grammar]

tatvāni copasaṃhṛtya dehasthānyātmanā saha |
sarvatatvavinirmuktaṃ vigrahaṃ kevalaṃ tataḥ || 11 ||
[Analyze grammar]

śodhayeddhāraṇābhiśca śoṣaṇādyābhirūrdhvataḥ |
turyādyante pade devaṃ sudarśanatanuṃ smaret || 12 ||
[Analyze grammar]

balātmanā'sya marutā kavacena tanuṃ svakām |
śoṣayitvā daheddehaṃ dakṣāṃguṣṭhādya ṣataḥ || 13 ||
[Analyze grammar]

kalpāntapāvakajvālā sahasrāyutadīdhitim |
bhāvayitvā śikhāmantraṃ tena dagdhamanusmaret || 14 ||
[Analyze grammar]

dṛnmantraṃ pūrṇacandrābhamamṛtāsāravarṣiṇam |
vāmāṃguṣṭhāgrato dhyātvā secitaṃ tena bhāvayet || 15 ||
[Analyze grammar]

viniyuktāṃstato mantrān varmādyāṃ choṣaṇādiṣu |
mantreśvare layaṃ yātāniti sañcintya bhāvayet || 16 ||
[Analyze grammar]

ānandāmṛtasaṃpūrṇaśītāṃśuśatasaprabham |
tatprāntairamṛtaughaiśca bṛṃhitāṃ bhāvayettanum || 17 ||
[Analyze grammar]

tasmāttatvāni vinyasya saṃhṛtāni yathākramam |
svātmanā tāmadhiṣṭhāya mantranyāsaṃ samācaret || 18 ||
[Analyze grammar]

akārādikṣakārāntamātṛkāṃ mantramātaram |
vinayset karayoḥ pūrvaṃ vigrahecakramāllapan || 19 ||
[Analyze grammar]

kṛtvaivaṃ vyāpakanyāsamādityātapasaprabhaḥ |
dakṣetarakrameṇaiva śākhāsu talayorapi || 20 ||
[Analyze grammar]

aṃguṣṭhādikaniṣṭhāntamekaikasyāscatuścatuḥ |
evaṃ dviviṃśakaṃ nyasya talayordaśakaṃ tataḥ || 21 ||
[Analyze grammar]

madhye ca tri catuṣke ca pañcakaṃ pañcakaṃ tathā |
praṇavadvayamadhyasthānyevaṃ nyastvā karadvaye || 22 ||
[Analyze grammar]

vyāpakanyāsapūrvaṃ tu svaśarīre'pi vinyaset |
mūrdhnaḥ pādatalaṃ yāvat pāṇibyāṃ tapanāṃśuvat || 23 ||
[Analyze grammar]

vyāpayitvā tato nyāsaṃ pṛthageva samācaret |
keśānte vaktravṛtte ca netrayoḥ śravaṇadvaye || 24 ||
[Analyze grammar]

ghrāṇarandhradvaye gaṇḍadvaye dakṣetarakramāt |
uttarādharayogena dantayostacchadadvaye || 25 ||
[Analyze grammar]

mūrdhni nyaset svarānanyān savisargānanantaram |
kavargaṃ dakṣiṇe bāhau sandhipañcagataṃ kramāt || 26 ||
[Analyze grammar]

vāme tathā cavargaṃ ca pādayordakṣiṇāditaḥ |
sandhigau ṭatavargau ca pūrvavattundapārśvayoḥ || 27 ||
[Analyze grammar]

pṛṣṭhe nābhau ca hṛdaye pavargaṃ dhātusaptake |
yādisāntāni varṇāni hakāraṃ hṛdayāntare || 28 ||
[Analyze grammar]

kṣakāraṃ hṛdayākāśe nyastvaivaṃ mātṛkāṃ purā |
tataḥ śaktyā paḍarṇaṃ tu nyaset karaśarīragam || 29 ||
[Analyze grammar]

karanyāsaṃ purāviddhi tacchṛṇuṣva munīśvara |
puṭīkṛtena tārābhyāṃ mantreṇaiva śaśaktinā || 30 ||
[Analyze grammar]

nakhāntaṃ maṇibandhādyaṃ prāgvat pāṇidvayaṃ mṛjet |
ādyante tāraśaktyāḍhcaiḥ ṣaḍbhirvarṇaiḥ sabindukaiḥ || 31 ||
[Analyze grammar]

aṅguṣṭhādikaniṣṭhāntaṃ nyastvā madhyamaparvasu |
vinyaset karajāgreṣu caramaṃ varṇameva ca || 32 ||
[Analyze grammar]

evamarṇāni vinyasya hṛdayādīni vinyaset |
mūlāgraparvasvaṅgāni varṇanyāsakrameṇa tu || 33 ||
[Analyze grammar]

pāṇibhyāmālabheddehamāmūrdhnaścaraṇāvadhi |
kṛtvaivaṃ vyāpakanyāsamaṅganyāsaṃ samācaret || 34 ||
[Analyze grammar]

mūrdhni vaktre ca hṛdaye nābhau guhye ca pādayoḥ |
sṛṣṭinyāso bhavedeṣa syādaṅgopāṅgavat sthitiḥ || 35 ||
[Analyze grammar]

pādayorguhyake nābhau hṛdi vaktre ca mūrdhani |
pādādiśca śiro'ntstu saṃhṛtinyāsa ucyate || 36 ||
[Analyze grammar]

hṛdi mūrdhni śikhāyāṃ tu skandhayoḥ karamadhyataḥ |
netrayornyasanīyāni svairmantrairuditaiḥ kramāt || 37 ||
[Analyze grammar]

hṛdayādīni vinyasya paścāt pāṇitaladvaye |
vinaysedastrasaṃghaṃ ca aṣṭakaṃ vā dviraṣṭakam || 38 ||
[Analyze grammar]

kirīṭaṃ kaustubhaṃ mālāṃ śrīvatsaṃ ca yathāpuram |
dakṣiṇottarayoraṃse icchāśaktiṃ svapārśvayoḥ || 39 ||
[Analyze grammar]

ūrumūle manastatvaṃ nyastvā mantramayaṃ svakam |
bhāvayedahamityantaḥ sudarśanavapurhariḥ || 40 ||
[Analyze grammar]

gāyatryā vartayedbāhye svātmānaṃ cakramudrayā |
cakrajvālāvaliṃ vipra parito maṃtravittamaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]

bhāvanājanitaṃ yāgamācaredādicoditam |
niyamya karaṇagrāmaṃ prāgvad vai jñānagocare || 42 ||
[Analyze grammar]

āsanaṃ kalpayenmāntramāmūlādhṛdayāvadhi |
ādhāraśakterārabhya cidbhāvāsanapaścimam || 43 ||
[Analyze grammar]

puroktaṃ bāvayedūrdhve mantraiśvaryaṃ triviṣṭapam |
sādhāraṇamidaṃ jñeyaṃ sudarśananṛsiṃhayoḥ || 44 ||
[Analyze grammar]

pṛṣṭhabhāge'vatīrṇābhyāṃ bahirvā hṛdayāmbare |
viṣṭarāsanasahkalpakārye bhāvāpanopahṛt || 45 ||
[Analyze grammar]

hṛtpajhakarṇikordhvasthā śabdabrahnamayī purā |
akṣagarbhagataṃ nādaṃ nadantī mantragarbhitam || 46 ||
[Analyze grammar]

śaktiḥ śāntātmano viṣṇoḥ sādhakaiśca vaśīkṛtā |
śabdaśaktiḥ samudgītā viṣṭarārkakhamadhyagā || 47 ||
[Analyze grammar]

varṇatvaṃ samanuprāptā santatirnādarūpiṇī |
akārādikṣakārāntavarṇapārāvasānataḥ || 48 ||
[Analyze grammar]

nistaraṅge pare vyomni kalanārahite śubhe |
turyātīte pade devaḥ prakāśānandabṛṃhitaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]

sadbrahnavāsudevākhyaḥ pūrṇaṣāḍguṇyavigrahaḥ |
mahāvibhūtisaṃpūrṇaḥ savaśaktimayaḥ prabhuḥ || 50 ||
[Analyze grammar]

saṃśāntaparamānandasvarūpaḥ satatoditaḥ |
śaṅkhacakrāhkitanurvaradābhayapāṇikaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]

sahasrasūryasaṅkāśaḥ sahasrendugabhastimān |
svaprakāśaiḥ kirīṭādyaiḥ nūpurāntairalaṃkṛtaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]

śrīvatsakaustubhopeto vanamālāvirājitaḥ |
pītakauśeyabasanaḥ prasannavadanekṣaṇaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]

dantapaṃktiśaśijyotsnāvidyotitadigantaraḥ |
sevitaśca śriyā puṣṭyā viśeṣābyāṃ samantataḥ || 54 ||
[Analyze grammar]

śaṅkhacakrādidivyāstraiḥ sarvatattvātmakaiḥ sadā |
vijñānabhāvanābhāvyo nirāśīḥkarmakāribhiḥ || 55 ||
[Analyze grammar]

abhyāsayogasiddhyarthaṃ bahirantaśca nityaśaḥ |
bimbapīṭhādiklṛpteṣu vṛttisthāneṣu teṣu ca || 56 ||
[Analyze grammar]

paravyūhādirūpeṇa pūjitaḥ sarvamṛcchati |
tato nityoditastatvāt prakāśāhlādalakṣaṇāt || 57 ||
[Analyze grammar]

sādharmyalakṣaṇaṃ prāpya bhaktānugrahakāmyayā |
kriyāśaktimadhiṣṭhāya ja gaduddharaṇodyatām || 58 ||
[Analyze grammar]

cidaṃśaṃ prādurabhavat prakāśānandabṛṃhitam |
durdarśanaṃ prakāśena sādhusantāpakāriṇām || 59 ||
[Analyze grammar]

āhlādena svabhaktānāṃ sudarśanamitīritam |
ṣaḍadhvordhvagato devo bhūtvā kālānalātmanā || 60 ||
[Analyze grammar]

bhaktānāṃ duritaṃ hanti cintito nṛharirhariḥ |
yena saṃpūjitāvetau tejasātīva nirbharau || 61 ||
[Analyze grammar]

sa tejasvī ca bhū tātmā sarvatra ca sukhī bhavet |
jñātvaivaṃ mantrasadbhāvamārabhedyajanakriyām || 62 ||
[Analyze grammar]

parasmādbhagavattatvāccitsvarūpaṃ parātmakam |
manasā mantramuccārya viṣṭarordhve'vatārya ca || 63 ||
[Analyze grammar]

vācyavācakabhāvena dvidhā saudarśanaṃ vapuḥ |
sākāro vācyarūpaḥ syānmantrarūpastu vācakaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]

praśastau tāvubhau syātāṃ parāparavibhāgataḥ |
vācyarūpaṃ paraṃ vidyādaparaṃ mantrayantritam || 65 ||
[Analyze grammar]

jñātvaivamudayaṃ kuryāt parasūkṣmādibhāvanam |
jyotīrūpaṃ paraṃ vidyāt nādāntāhlādalakṣaṇam || 66 ||
[Analyze grammar]

cicchaktilakṣaṇaṃ sūkṣmaṃ śiraḥpāṇyādigarbhitam |
liṅgamātraṃ prakāśāḍhcaṃ bhāviprasaradharmi yat || 67 ||
[Analyze grammar]

saḥ sthūlo vyaktarūpaḥ syādvācyavācakarūpayoḥ |
mantrāṇāṃ śabdarūpāṇāṃ tisro'vasthāḥ parādikāḥ || 68 ||
[Analyze grammar]

paśyantyādyāḥ parijñeyāḥ svaṃ paraṃ tvaparaṃ tridhā |
ādyastatraiva tāraḥ syāddvitīyo bījasaṃjñitaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]

tṛtīyaḥ padamantrādyastviti bhāvyo bhavennṛbhiḥ |
sānnidhyaṃ saṃmukhībhāvaḥ sannirodho'pi pūrvavat || 70 ||
[Analyze grammar]

mantranyāsādikaṃ kṛtvā layabhogārcanaṃ tathā |
sakarṇikesaradaḷasaṃyukteṣvambujeṣvapi || 71 ||
[Analyze grammar]

bhūpurādiṣu sarvatra mantrāṇāṃ liṅgarūpiṇām |
mūrtīnāṃ keśavādīnāṃ mantrāṇāmarcanaṃ tataḥ || 72 ||
[Analyze grammar]

prāguktairvidhivanmantrairbhogayāgavadācaret |
śirordhve devadevasya bhāvayedindumaṇḍalam || 73 ||
[Analyze grammar]

tatsrutairamṛtaughaiśca kuryādarghyādikalpanam |
ṣoḍaśairupacārairvā dviguṇairvā caturguṇaiḥ || 74 ||
[Analyze grammar]

rājavatprīṇanaṃ kṛtvā homaṃ kuryāttathāvidham |
nābhicakrakṛte kuṇḍe ṣaṭkoṇe guṇamekhale || 75 ||
[Analyze grammar]

nirmathya bhāvanodbhatāmaraṇiṃ jñānarajjunā |
samutpādya ca cidvahniṃ sarvasaṃskārasaṃskṛtam || 76 ||
[Analyze grammar]

sadaivordhvaśikhaṃ dīptaṃ śuddhaṃ bhagavadātmakam |
nābikuṇḍagataṃ jñātvā tejaḥ śaktyupabṛṃhitam || 77 ||
[Analyze grammar]

hṛdabjagaganordhvasthaṃ mūlamantraṃ samuccaret |
plutadhyānasamopetaṃ satyānte'smin layaṃ gate || 78 ||
[Analyze grammar]

nistaraṅge pare prāpte brahnasthaṃ pūrṇavāritaiḥ |
dhyānasruveṇa cāhṛtya sandhimārge'mṛtādhvanā || 79 ||
[Analyze grammar]

hṛdayādavatīrṇasya jvālāgrāvasthitasya ca |
mantranāthasya śirasi vasudhārāmiva kṣipet || 80 ||
[Analyze grammar]

cidagnimevaṃ santarpya jvālāgrāvasthitaṃ prabhum |
hṛdabjakarṇikāntasthaṃ bhūyo bhāvyāhutikriyāḥ || 81 ||
[Analyze grammar]

samāpya vidhivat pūjāmaparāṅge hariṃ sthitam |
svamantreṇārcayitvā'tha homāntaṃ bhāvanāmṛtaiḥ || 82 ||
[Analyze grammar]

tadante yantrarūpasya mukhadvayagatasya ca |
pantrasaṃghasya pūrṇāntaṃ kṛtvā santarpaṇaṃ tataḥ || 83 ||
[Analyze grammar]

viṣṭarasthaṃ yajedbāhye tvarcārūpamukhadvaye |
mūrtairarghyāṃdibhirbhogairvidhivatsamupāhṛtaiḥ || 84 ||
[Analyze grammar]

prāgvadarghyādipātrāṇāṃ pūjanaṃ sthāpanaṃ tathā |
daihavinyastamantrāṇāṃ garbhadvārasthapūjanam || 85 ||
[Analyze grammar]

dhātāraṃ ca vidhātāraṃ pracaṇḍaṃ caṇḍapūrvakam |
pūrvapaścimayorbāhyamaṇṭapadvārayoḥ kramāt || 86 ||
[Analyze grammar]

jayaṃ ca vijayaṃ cātha subhadraṃ cātha bhadrakam |
sūryācandramasau pūjyau dakṣetaragavākṣayoḥ || 87 ||
[Analyze grammar]

kṛtvaivaṃ dvārayāgaṃ tu praviśyābhyantaraṃ tataḥ |
ādhāraśakterārabhya yantraviṣṭarapaścimam || 88 ||
[Analyze grammar]

mantramāsanamabyarcya gaṇanāthādikaṃ tathā |
pratiṣṭhitasya devasya kuryādāvāhanaṃ tataḥ || 89 ||
[Analyze grammar]

bimbahṛtkamalākāśāccaitanyamamalaṃ param |
prakāśānandarūpaṃ ca nityoditamanūpamam || 90 ||
[Analyze grammar]

karṇikāmadhyamāśritya niviṣṭamanubhāvayet |
mūlamantraṃ samuccārya prabuddhaṃ bhāsvaraṃ tataḥ || 91 ||
[Analyze grammar]

mantranyāsaṃ tataḥ kuryādyathā dehe svake tathā |
sthāneṣu hṛdayādīni cakrādyastravarāṇi ca || 92 ||
[Analyze grammar]

bhūṣaṇādīni vinyasya mastakādeḥ samāni ca |
ratnarāśiprakāśāni layākhyenārcayettataḥ || 93 ||
[Analyze grammar]

karṇikādiṣu yantrasthān bhāsvadrūpāṃstathaiva ca |
āsanādyaiśca sāṃspaśairhṛdayaṃgamapaścimaiḥ || 94 ||
[Analyze grammar]

prīṇayitvā vidhānena mūrtisaṅghasamanvitam |
japtvā mantraṃ yathāśakti tannivedya yathā purā || 95 ||
[Analyze grammar]

pāścātyayantramadhyasthamevaṃ narahariṃ tataḥ |
sāṅgaṃ saparivāraṃ ca sayantrārṇaṃ samarcayet || 96 ||
[Analyze grammar]

iti saṅkṣepataḥ proktaṃ mahāyantrārcanaṃ param |
prīṇayedagnimadhyasthaṃ samidbhiḥ prāgudīritaiḥ || 97 ||
[Analyze grammar]

Other editions:

Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Parameshara-samhita Chapter 25

Cover of edition (2002)

The Pancaratra Agamas (an Introduction)
by Swami Harshananda (2002)

[Publisher: Ramakrishna Math, Bangalore]

Buy now!
Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: