Moksopaya [sanskrit]

192,019 words | ISBN-10: 8120831470 | ISBN-13: 9788120831476

This Sanskrit edition of the Moksopaya. It is a large philosophical text dealing with “the science of liberation”. Similar to the Yoga-vasistha in content, the Mokshopaya-shastra was likely its predecessor, said to contain 30,000 shlokas (metrical verses). One of the core philosophies of the texts teaches the non-existence of cognitive objects; while holding such a view leads to an attitude of dispassion towards worldly matters.

Verse 3.122.1

चित्ताभावप्रतिपादनं नाम सर्गः ।
द्वाविंशत्युत्तरशततमः सर्गः ।
वसिष्ठः ।
प्रथमं जातमात्रेणैव पुंसा किञ्चिद्विकचितबुद्धिनैव सत्सङ्गमपरेण भवितव्यम् । अनवरतप्रवाहापतितोऽयमविद्यानदीनिवहश्शमशास्त्रसज्जनसम्पर्कादृते तरितुं न शक्यते । तेन विवेकवतः पुरुषस्य हेयोपादेयविचार उत्पद्यते । तेनासौ शुभेच्छाभिधानां विवेकभुवमापतितो भवति । ततो विवेकवशतो विचारणया सम्यग्ज्ञानेनासम्यग्वासनां त्यजतः संसारवासनातो मनस्तनुतामेति । तेन तनुमानसीं नाम विवेकभूमिमवतीर्णो भवति । यदैव योगिनः सम्यग्ज्ञानोदयस्तदैव सत्त्वापत्तिः ।
तद्वशाद्वासना तनुतां गता यदा तदैवासावसक्त इत्युच्यते । कर्मफलेन न बध्यत इति ॥ १ ॥

cittābhāvapratipādanaṃ nāma sargaḥ |
dvāviṃśatyuttaraśatatamaḥ sargaḥ |
vasiṣṭhaḥ |
prathamaṃ jātamātreṇaiva puṃsā kiñcidvikacitabuddhinaiva satsaṅgamapareṇa bhavitavyam | anavaratapravāhāpatito'yamavidyānadīnivahaśśamaśāstrasajjanasamparkādṛte tarituṃ na śakyate | tena vivekavataḥ puruṣasya heyopādeyavicāra utpadyate | tenāsau śubhecchābhidhānāṃ vivekabhuvamāpatito bhavati | tato vivekavaśato vicāraṇayā samyagjñānenāsamyagvāsanāṃ tyajataḥ saṃsāravāsanāto manastanutāmeti | tena tanumānasīṃ nāma vivekabhūmimavatīrṇo bhavati | yadaiva yoginaḥ samyagjñānodayastadaiva sattvāpattiḥ |
tadvaśādvāsanā tanutāṃ gatā yadā tadaivāsāvasakta ityucyate | karmaphalena na badhyata iti || 1 ||

The Sanskrit text of Moksopaya Verse 3.122.1 is contained in the book The Yogavasistha of Valmiki by Vasudeva Laxmana Sharma Pansikar. This book is not available online so in order to read the full text and translation you should buy the book:

Buy now! Sanskrit text by Vasudeva Laxmana Sharma Pansikar (2008)

Glossary of Sanskrit terms

Note: This extracts Sanskrit terms and links to English definitions from the glossary, based on an experimental segmentation of verse (3.122.1). Some terms could be superfluous while some might not be mentioned. Click on the word to show English definitions.

Citta, Abhava, Pratipadana, Naman, Sarga, Dvavimshati, Uttara, Shatatama, Vasishtha, Prathamam, Prathama, Jatamatra, Pums, Kincid, Kincit, Vikacita, Naiva, Satsanga, Aparena, Apara, Bhavitavya, Anavarata, Pravaha, Apatita, Aya, Idam, Avidya, Nivaha, Shama, Shastra, Asajjana, Samparka, Rite, Rita, Riti, Shakyata, Tad, Tena, Vivekavat, Purusha, Heyopadeya, Asi, Asu, Adah, Sha, Abhidha, Viveka, Bhuva, Bhu, Bhavati, Bhavat, Bhavant, Tatah, Tata, Vashatah, Vashat, Vicarana, Samyagjnana, Asamyak, Vasana, Tyajat, Samsara, Mana, Manas, Tanuta, Tanumat, Bhumi, Avatirna, Yada, Yad, Yogin, Yogi, Udaya, Tada, Sattva, Apatti, Tadvasha, Gata, Sava, Asakta, Iti, Ucyat, Karmaphala, Badhyatah,

Analysis of Sanskrit grammar

Note: this is an experimental feature and only shows the first possible analysis of the Sanskrit text (Moksopaya Verse 3.122.1). If the system was successful in segmenting the sentence, you will see of which words it is made up of, generally consisting of Nouns, Pronouns, Verbs, Participles and Indeclinables. Click on the link to show all possible derivations of the word.

  • Line 1: “cittābhāvapratipādanaṃ nāma sargaḥ
  • cittā -
  • citta (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    citta (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
    cittā (noun, feminine)
    [nominative single]
    cit (verb class 2)
    [imperative active second plural]
  • abhāva -
  • abhāva (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    bhā (verb class 2)
    [imperfect active first dual]
  • pratipādanam -
  • pratipādana (noun, neuter)
    [adverb], [nominative single], [accusative single]
    pratipādanā (noun, feminine)
    [adverb]
  • nāma -
  • nāman (noun, neuter)
    [compound], [adverb], [nominative single], [vocative single], [accusative single]
  • sargaḥ -
  • sarga (noun, masculine)
    [nominative single]
  • Line 2: “dvāviṃśatyuttaraśatatamaḥ sargaḥ
  • dvāviṃśatyu -
  • dvāviṃśati (noun, feminine)
    [compound], [adverb], [nominative dual], [vocative dual], [accusative dual]
  • uttara -
  • uttara (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
    uttara (noun, masculine)
    [vocative single]
  • śatatamaḥ -
  • śatatama (noun, masculine)
    [nominative single]
  • sargaḥ -
  • sarga (noun, masculine)
    [nominative single]
  • Line 3: “vasiṣṭhaḥ
  • vasiṣṭhaḥ -
  • vasiṣṭha (noun, masculine)
    [nominative single]
  • Line 4: “prathamaṃ jātamātreṇaiva puṃsā kiñcidvikacitabuddhinaiva satsaṅgamapareṇa bhavitavyam | anavaratapravāhāpatito'yamavidyānadīnivahaśśamaśāstrasajjanasamparkādṛte tarituṃ na śakyate | tena vivekavataḥ puruṣasya heyopādeyavicāra utpadyate | tenāsau śubhecchābhidhānāṃ vivekabhuvamāpatito bhavati | tato vivekavaśato vicāraṇayā samyagjñānenāsamyagvāsanāṃ tyajataḥ saṃsāravāsanāto manastanutāmeti | tena tanumānasīṃ nāma vivekabhūmimavatīrṇo bhavati | yadaiva yoginaḥ samyagjñānodayastadaiva sattvāpattiḥ
  • prathamam -
  • prathamam (indeclinable adverb)
    [indeclinable adverb]
    prathamam (indeclinable preposition)
    [indeclinable preposition]
    prathamam (indeclinable)
    [indeclinable]
    prathama (noun, masculine)
    [adverb], [accusative single]
    prathama (noun, neuter)
    [adverb], [nominative single], [accusative single]
    prathamā (noun, feminine)
    [adverb]
  • jātamātreṇai -
  • jātamātra (noun, masculine)
    [instrumental single]
    jātamātra (noun, neuter)
    [instrumental single]
  • aiva -
  • i (verb class 2)
    [imperfect active first dual]
  • puṃsā -
  • puṃs (noun, masculine)
    [instrumental single]
  • kiñcid -
  • kiñcid (noun, neuter)
    [compound], [adverb], [nominative single], [vocative single], [accusative single]
    kiñcit (noun, masculine)
    [compound], [adverb], [nominative single], [vocative single]
    kiñcit (noun, feminine)
    [compound], [adverb], [nominative single], [vocative single]
    kiñcit (noun, neuter)
    [compound], [adverb], [nominative single], [vocative single], [accusative single]
  • vikacita -
  • vikacita (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    vikacita (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • buddhi -
  • buddhi (noun, feminine)
    [compound], [adverb]
  • naiva -
  • naiva (indeclinable)
    [indeclinable]
  • satsaṅgam -
  • satsaṅga (noun, masculine)
    [adverb], [accusative single]
  • apareṇa -
  • apareṇa (indeclinable)
    [indeclinable]
    apara (noun, masculine)
    [instrumental single]
    apara (noun, neuter)
    [instrumental single]
  • bhavitavyam -
  • bhavitavya (noun, masculine)
    [adverb], [accusative single]
    bhavitavya (noun, neuter)
    [adverb], [nominative single], [accusative single]
    bhavitavyā (noun, feminine)
    [adverb]
  • anavarata -
  • anavarata (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    anavarata (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • pravāhā -
  • pravāha (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    pravāha (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • āpatito' -
  • āpatita (noun, masculine)
    [nominative single]
  • ayam -
  • aya (noun, masculine)
    [adverb], [accusative single]
    idam (pronoun, masculine)
    [nominative single]
  • avidyān -
  • avidya (noun, masculine)
    [accusative plural]
  • adī -
  • ad (noun, neuter)
    [nominative dual], [vocative dual], [accusative dual]
  • nivahaś -
  • nivaha (noun, masculine)
    [nominative single]
  • śama -
  • śama (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    śama (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • śāstra -
  • śāstṛ (noun, masculine)
    [compound], [adverb]
    śāstra (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • asajjana -
  • asajjana (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
  • samparkād -
  • samparka (noun, masculine)
    [adverb], [ablative single]
    samparka (noun, neuter)
    [adverb], [ablative single]
  • ṛte -
  • ṛte (indeclinable preposition)
    [indeclinable preposition]
    ṛte (indeclinable)
    [indeclinable]
    ṛta (noun, masculine)
    [locative single]
    ṛta (noun, neuter)
    [nominative dual], [vocative dual], [accusative dual], [locative single]
    ṛtā (noun, feminine)
    [nominative dual], [vocative single], [vocative dual], [accusative dual]
    ṛti (noun, feminine)
    [vocative single]
    ṛti (noun, masculine)
    [vocative single]
  • taritum -
  • tṝ -> taritum (infinitive)
    [infinitive from √tṝ]
    tṝ -> taritum (infinitive)
    [infinitive from √tṝ]
    tṝ -> taritum (infinitive)
    [infinitive from √tṝ]
    tṝ -> taritum (infinitive)
    [infinitive from √tṝ]
  • na -
  • na (indeclinable particle)
    [indeclinable particle]
    na (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    na (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • śakyate -
  • śakyatā (noun, feminine)
    [nominative dual], [vocative single], [vocative dual], [accusative dual]
    śak (verb class 5)
    [present passive third single]
  • tena -
  • tena (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    ta (noun, masculine)
    [instrumental single]
    ta (noun, neuter)
    [instrumental single]
    tad (noun, neuter)
    [instrumental single]
    sa (noun, masculine)
    [instrumental single]
    tan (verb class 8)
    [perfect active second plural]
    tan (verb class 4)
    [perfect active second plural]
    tan (verb class 1)
    [perfect active second plural]
  • vivekavataḥ -
  • vivekavat (noun, masculine)
    [accusative plural], [ablative single], [genitive single]
    vivekavat (noun, neuter)
    [ablative single], [genitive single]
  • puruṣasya -
  • puruṣa (noun, masculine)
    [genitive single]
    puruṣa (noun, neuter)
    [genitive single]
  • heyopādeya -
  • heyopādeya (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    heyopādeya (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • vicāra* -
  • Cannot analyse utpadyate*te
  • tenā -
  • tena (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    ta (noun, masculine)
    [instrumental single]
    ta (noun, neuter)
    [instrumental single]
    tad (noun, neuter)
    [instrumental single]
    sa (noun, masculine)
    [instrumental single]
    tan (verb class 8)
    [perfect active second plural]
    tan (verb class 4)
    [perfect active second plural]
    tan (verb class 1)
    [perfect active second plural]
  • asau -
  • asi (noun, feminine)
    [locative single]
    asi (noun, masculine)
    [locative single]
    asu (noun, masculine)
    [locative single]
    adaḥ (pronoun, masculine)
    [nominative single]
    adaḥ (pronoun, feminine)
    [nominative single]
  • śubhecch -
  • śubh (verb class 6)
    [optative active third single]
  • śā -
  • śa (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    śa (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • abhidhānām -
  • abhidhā (noun, feminine)
    [genitive plural]
  • viveka -
  • viveka (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
  • bhuvam -
  • bhuva (noun, masculine)
    [adverb], [accusative single]
    bhuva (noun, neuter)
    [adverb], [nominative single], [accusative single]
    bhū (noun, masculine)
    [accusative single]
    bhū (noun, feminine)
    [accusative single]
  • āpatito* -
  • āpatita (noun, masculine)
    [nominative single]
  • bhavati -
  • bhavatī (noun, feminine)
    [adverb], [vocative single]
    bhavat (noun, masculine)
    [locative single]
    bhavat (noun, neuter)
    [locative single]
    bhavant (pronoun, masculine)
    [locative single]
    bhavant (pronoun, neuter)
    [locative single]
    bhū (verb class 1)
    [present active third single]
  • tato* -
  • tataḥ (indeclinable adverb)
    [indeclinable adverb]
    tataḥ (indeclinable correlative)
    [indeclinable correlative]
    tataḥ (indeclinable)
    [indeclinable]
    tad (noun, neuter)
    [ablative single], [ablative dual], [ablative plural]
    tata (noun, masculine)
    [nominative single]
    tan -> tata (participle, masculine)
    [nominative single from √tan class 8 verb]
    sa (noun, masculine)
    [ablative single], [ablative dual], [ablative plural]
    (noun, feminine)
    [ablative single], [ablative dual], [ablative plural]
  • viveka -
  • viveka (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
  • vaśato* -
  • vaśataḥ (indeclinable)
    [indeclinable]
    vaś -> vaśat (participle, masculine)
    [accusative plural from √vaś class 1 verb], [ablative single from √vaś class 1 verb], [genitive single from √vaś class 1 verb]
    vaś -> vaśat (participle, neuter)
    [ablative single from √vaś class 1 verb], [genitive single from √vaś class 1 verb]
    vaś (verb class 1)
    [present active third dual]
  • vicāraṇayā -
  • vicāraṇā (noun, feminine)
    [instrumental single]
  • samyagjñānenā -
  • samyagjñāna (noun, neuter)
    [instrumental single]
  • asamyag -
  • asamyak (indeclinable)
    [indeclinable]
  • vāsanām -
  • vāsanā (noun, feminine)
    [accusative single]
  • tyajataḥ -
  • tyaj -> tyajat (participle, masculine)
    [accusative plural from √tyaj class 1 verb], [ablative single from √tyaj class 1 verb], [genitive single from √tyaj class 1 verb]
    tyaj -> tyajat (participle, neuter)
    [ablative single from √tyaj class 1 verb], [genitive single from √tyaj class 1 verb]
    tyaj (verb class 1)
    [present active third dual]
  • saṃsāra -
  • saṃsāra (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
  • vāsanāt -
  • vāsana (noun, masculine)
    [adverb], [ablative single]
    vāsana (noun, neuter)
    [adverb], [ablative single]
  • o* -
  • a (noun, masculine)
    [nominative single]
    (noun, feminine)
    [vocative single]
    (noun, masculine)
    [vocative single]
  • manas -
  • manas (noun, neuter)
    [compound], [nominative single], [vocative single], [accusative single]
    mana (noun, masculine)
    [nominative single]
  • tanutām -
  • tanutā (noun, feminine)
    [accusative single]
    tan (verb class 8)
    [imperative active third dual], [imperative middle third single]
  • eti -
  • eti (noun, feminine)
    [compound], [adverb]
    i (verb class 2)
    [present active third single]
  • tena -
  • tena (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    ta (noun, masculine)
    [instrumental single]
    ta (noun, neuter)
    [instrumental single]
    tad (noun, neuter)
    [instrumental single]
    sa (noun, masculine)
    [instrumental single]
    tan (verb class 8)
    [perfect active second plural]
    tan (verb class 4)
    [perfect active second plural]
    tan (verb class 1)
    [perfect active second plural]
  • tanumān -
  • tanumat (noun, masculine)
    [nominative single]
  • asīm -
  • asī (noun, feminine)
    [accusative single]
  • nāma -
  • nāman (noun, neuter)
    [compound], [adverb], [nominative single], [vocative single], [accusative single]
  • viveka -
  • viveka (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
  • bhūmim -
  • bhūmi (noun, feminine)
    [accusative single]
    bhūmi (noun, masculine)
    [accusative single]
  • avatīrṇo* -
  • avatīrṇa (noun, masculine)
    [nominative single]
  • bhavati -
  • bhavatī (noun, feminine)
    [adverb], [vocative single]
    bhavat (noun, masculine)
    [locative single]
    bhavat (noun, neuter)
    [locative single]
    bhavant (pronoun, masculine)
    [locative single]
    bhavant (pronoun, neuter)
    [locative single]
    bhū (verb class 1)
    [present active third single]
  • yadai -
  • yadā (indeclinable adverb)
    [indeclinable adverb]
    yadā (indeclinable relative)
    [indeclinable relative]
    yadā (indeclinable)
    [indeclinable]
    yad (noun, masculine)
    [instrumental single]
  • aiva -
  • i (verb class 2)
    [imperfect active first dual]
  • yoginaḥ -
  • yogin (noun, masculine)
    [nominative plural], [vocative plural], [accusative plural], [ablative single], [genitive single]
    yogin (noun, neuter)
    [ablative single], [genitive single]
    yogī (noun, neuter)
    [ablative single], [genitive single]
  • samyagjñāno -
  • samyagjñāna (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • udayas -
  • udaya (noun, masculine)
    [nominative single]
  • tadai -
  • tadā (indeclinable adverb)
    [indeclinable adverb]
    tadā (indeclinable correlative)
    [indeclinable correlative]
    tadā (indeclinable)
    [indeclinable]
    tada (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    tada (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
    tadā (noun, feminine)
    [nominative single]
  • aiva -
  • i (verb class 2)
    [imperfect active first dual]
  • sattvā -
  • sattva (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    sattva (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
    sad -> sattvā (absolutive)
    [absolutive from √sad]
    sad -> sattvā (absolutive)
    [absolutive from √sad]
  • āpattiḥ -
  • āpatti (noun, feminine)
    [nominative single]
  • Line 5: “tadvaśādvāsanā tanutāṃ gatā yadā tadaivāsāvasakta ityucyate | karmaphalena na badhyata iti
  • tadvaśād -
  • tadvaśa (noun, masculine)
    [adverb], [ablative single]
    tadvaśa (noun, neuter)
    [adverb], [ablative single]
  • vāsanā -
  • vāsanā (noun, feminine)
    [nominative single]
  • tanutām -
  • tanutā (noun, feminine)
    [accusative single]
    tan (verb class 8)
    [imperative active third dual], [imperative middle third single]
  • gatā* -
  • gata (noun, masculine)
    [nominative plural], [vocative plural]
    gatā (noun, feminine)
    [nominative plural], [vocative plural], [accusative plural]
  • yadā -
  • yadā (indeclinable adverb)
    [indeclinable adverb]
    yadā (indeclinable relative)
    [indeclinable relative]
    yadā (indeclinable)
    [indeclinable]
    yad (noun, masculine)
    [instrumental single]
  • tadai -
  • tadā (indeclinable adverb)
    [indeclinable adverb]
    tadā (indeclinable correlative)
    [indeclinable correlative]
    tadā (indeclinable)
    [indeclinable]
    tada (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    tada (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
    tadā (noun, feminine)
    [nominative single]
  • aivā -
  • sāva -
  • sāva (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    si (noun, feminine)
    [locative single]
  • asakta* -
  • asakta (noun, masculine)
    [nominative single]
  • ityu -
  • iti (indeclinable particle)
    [indeclinable particle]
    iti (noun, feminine)
    [compound], [adverb], [nominative dual], [vocative dual], [accusative dual]
  • ucyate -
  • uc -> ucyat (participle, masculine)
    [dative single from √uc class 4 verb]
    uc -> ucyat (participle, neuter)
    [dative single from √uc class 4 verb]
    vac (verb class 2)
    [present passive third single]
    vac (verb class 3)
    [present passive third single]
  • karmaphalena -
  • karmaphala (noun, neuter)
    [instrumental single]
  • na -
  • na (indeclinable particle)
    [indeclinable particle]
    na (noun, masculine)
    [compound], [vocative single]
    na (noun, neuter)
    [compound], [vocative single]
  • badhyata* -
  • badhyataḥ (indeclinable)
    [indeclinable]
  • iti -
  • iti (indeclinable particle)
    [indeclinable particle]
    iti (noun, feminine)
    [compound], [adverb]
Like what you read? Consider supporting this website: