Chapter 190

vaiśaṃpāyana uvāca |
bhūya eva brāhmaṇamahābhāgyaṃ vaktumarhasītyabravītpāṇḍaveyo mārkaṇḍeyam || 1 ||
[Analyze grammar]

athācaṣṭa mārkaṇḍeyaḥ || 2 || ayodhyāyāmikṣvākukulotpannaḥ pārthivaḥ parikṣinnāma mṛgayāmagamat || 3 || tamekāśvena mṛgamanusarantaṃ mṛgo dūramapāharat || 4 || athādhvani jātaśramaḥ kṣuttṛṣṇābhibhūtaśca kasmiṃściduddeśe nīlaṃ vanaṣaṇḍamapaśyat |
tacca viveśa || 5 ||
[Analyze grammar]

tatastasya vanaṣaṇḍasya madhye'tīva ramaṇīyaṃ saro dṛṣṭvā sāśva eva vyagāhata || 6 || athāśvastaḥ sa bisamṛṇālamaśvasyāgre nikṣipya puṣkariṇītīre samāviśat || 7 || tataḥ śayāno madhuraṃ gītaśabdamaśṛṇot || 8 || sa śrutvācintayat |
neha manuṣyagatiṃ paśyāmi |
kasya khalvayaṃ gītaśabda iti || 9 ||
[Analyze grammar]

athāpaśyatkanyāṃ paramarūpadarśanīyāṃ puṣpāṇyavacinvatīṃ gāyantīṃ ca || 10 || atha sā rājñaḥ samīpe paryakrāmat || 11 || tāmabravīdrājā |
kasyāsi subhage tvamiti || 12 ||
[Analyze grammar]

sā pratyuvāca |
kanyāsmīti || 13 ||
[Analyze grammar]

tāṃ rājovāca |
arthī tvayāhamiti || 14 ||
[Analyze grammar]

athovāca kanyā |
samayenāhaṃ śakyā tvayā labdhum |
nānyatheti || 15 ||
[Analyze grammar]

tāṃ rājā samayamapṛcchat || 16 || tataḥ kanyedamuvāca |
udakaṃ me na darśayitavyamiti || 17 ||
[Analyze grammar]

sa rājā bāḍhamityuktvā tāṃ samāgamya tayā sahāste || 18 || tatraivāsīne rājani senānvagacchat |
padenānupadaṃ dṛṣṭvā rājānaṃ parivāryātiṣṭhat || 19 ||
[Analyze grammar]

paryāśvastaśca rājā tayaiva saha śibikayā prāyādavighāṭitayā |
svanagaramanuprāpya rahasi tayā saha ramannāste |
nānyatkiṃcanāpaśyat || 20 ||
[Analyze grammar]

atha pradhānāmātyastasyābhyāśacarāḥ striyo'pṛcchat |
kimatra prayojanaṃ vartata iti || 21 ||
[Analyze grammar]

athābruvaṃstāḥ striyaḥ |
apūrvamiva paśyāma udakaṃ nātra nīyateti || 22 ||
[Analyze grammar]

athāmātyo'nudakaṃ vanaṃ kārayitvodāravṛkṣaṃ bahumūlapuṣpaphalaṃ rahasyupagamya rājānamabravīt |
vanamidamudāramanudakam |
sādhvatra ramyatāmiti || 23 ||
[Analyze grammar]

sa tasya vacanāttayaiva saha devyā tadvanaṃ prāviśat |
sa kadācittasminvane ramye tayaiva saha vyavaharat |
atha kṣuttṛṣṇārditaḥ śrānto'timātramatimuktāgāramapaśyat || 24 ||
[Analyze grammar]

tatpraviśya rājā saha priyayā sudhātalasukṛtāṃ vimalasalilapūrṇāṃ vāpīmapaśyat || 25 || dṛṣṭvaiva ca tāṃ tasyā eva tīre sahaiva tayā devyā vyatiṣṭhat || 26 || atha tāṃ devīṃ sa rājābravīt |
sādhvavatara vāpīsalilamiti || 27 ||
[Analyze grammar]

sā tadvacaḥ śrutvāvatīrya vāpīṃ nyamajjat |
na punarudamajjat || 28 ||
[Analyze grammar]

tāṃ mṛgayamāṇo rājā nāpaśyat || 29 || vāpīmapi niḥsrāvya maṇḍūkaṃ śvabhramukhe dṛṣṭvā kruddha ājñāpayāmāsa |
sarvamaṇḍūkavadhaḥ kriyatāmiti |
yo mayārthī sa mṛtakairmaṇḍūkairupāyanairmāmupatiṣṭhediti || 30 ||
[Analyze grammar]

atha maṇḍūkavadhe ghore kriyamāṇe dikṣu sarvāsu maṇḍūkānbhayamāviśat |
te bhītā maṇḍūkarājñe yathāvṛttaṃ nyavedayan || 31 ||
[Analyze grammar]

tato maṇḍūkarāṭtāpasaveṣadhārī rājānamabhyagacchat || 32 || upetya cainamuvāca |
mā rājankrodhavaśaṃ gamaḥ |
prasādaṃ kuru |
nārhasi maṇḍūkānāmanaparādhināṃ vadhaṃ kartumiti || 33 ||
[Analyze grammar]

ślokau cātra bhavataḥ |
mā maṇḍūkāñjighāṃsa tvaṃ kopaṃ saṃdhārayācyuta |
prakṣīyate dhanodreko janānāmavijānatām || 34 ||
[Analyze grammar]

pratijānīhi naitāṃstvaṃ prāpya krodhaṃ vimokṣyase |
alaṃ kṛtvā tavādharmaṃ maṇḍūkaiḥ kiṃ hatairhi te || 35 ||
[Analyze grammar]

tamevaṃvādinamiṣṭajanaśokaparītātmā rājā provāca |
na hi kṣamyate tanmayā |
haniṣyāmyetān |
etairdurātmabhiḥ priyā me bhakṣitā |
sarvathaiva me vadhyā maṇḍūkāḥ |
nārhasi vidvanmāmuparoddhumiti || 36 ||
[Analyze grammar]

sa tadvākyamupalabhya vyathitendriyamanāḥ provāca |
prasīda rājan |
ahamāyurnāma maṇḍūkarājaḥ |
mama sā duhitā suśobhanā nāma |
tasyā dauḥśīlyametat |
bahavo hi rājānastayā vipralabdhapūrvā iti || 37 ||
[Analyze grammar]

tamabravīdrājā |
tayāsmyarthī |
sā me dīyatāmiti || 38 ||
[Analyze grammar]

athaināṃ rājñe pitādāt |
abravīccainām |
enaṃ rājānaṃ śuśrūṣasveti || 39 ||
[Analyze grammar]

sa uvāca duhitaram |
yasmāttvayā rājāno vipralabdhāstasmādabrahmaṇyāni tavāpatyāni bhaviṣyantyanṛtakatvāttaveti || 40 ||
[Analyze grammar]

sa ca rājā tāmupalabhya tasyāṃ surataguṇanibaddhahṛdayo lokatrayaiśvaryamivopalabhya harṣabāṣpakalayā vācā praṇipatyābhipūjya maṇḍūkarājānamabravīt |
anugṛhīto'smīti || 41 ||
[Analyze grammar]

sa ca maṇḍūkarājo jāmātaramanujñāpya yathāgatamagacchat || 42 || atha kasyacitkālasya tasyāṃ kumārāstrayastasya rājñaḥ saṃbabhūvuḥ śalo dalo balaśceti |
tatasteṣāṃ jyeṣṭhaṃ śalaṃ samaye pitā rājye'bhiṣicya tapasi dhṛtātmā vanaṃ jagāma || 43 ||
[Analyze grammar]

atha kadācicchalo mṛgayāmacarat |
mṛgaṃ cāsādya rathenānvadhāvat || 44 ||
[Analyze grammar]

sūtaṃ covāca |
śīghraṃ māṃ vahasveti || 45 ||
[Analyze grammar]

sa tathoktaḥ sūto rājānamabravīt |
mā kriyatāmanubandhaḥ |
naiṣa śakyastvayā mṛgo grahītuṃ yadyapi te rathe yuktau vāmyau syātāmiti || 46 ||
[Analyze grammar]

tato'bravīdrājā sūtam |
ācakṣva me vāmyau |
hanmi vā tvāmiti || 47 ||
[Analyze grammar]

sa evamukto rājabhayabhīto vāmadevaśāpabhītaśca sannācakhyau rājñe |
vāmadevasyāśvau vāmyau manojavāviti || 48 ||
[Analyze grammar]

athainamevaṃ bruvāṇamabravīdrājā |
vāmadevāśramaṃ yāhīti || 49 ||
[Analyze grammar]

sa gatvā vāmadevāśramaṃ tamṛṣimabravīt |
bhagavanmṛgo mayā viddhaḥ palāyate |
taṃ saṃbhāvayeyam |
arhasi me vāmyau dātumiti || 50 ||
[Analyze grammar]

tamabravīdṛṣiḥ |
dadāni te vāmyau |
kṛtakāryeṇa bhavatā mamaiva niryātyau kṣipramiti || 51 ||
[Analyze grammar]

sa ca tāvaśvau pratigṛhyānujñāpya carṣiṃ prāyādvāmyasaṃyuktena rathena mṛgaṃ prati |
gacchaṃścābravītsūtam |
aśvaratnāvimāvayogyau brāhmaṇānām |
naitau pratideyau vāmadevāyeti || 52 ||
[Analyze grammar]

evamuktvā mṛgamavāpya svanagarametyāśvāvantaḥpure'sthāpayat || 53 || atharṣiścintayāmāsa |
taruṇo rājaputraḥ kalyāṇaṃ patramāsādya ramate |
na me pratiniryātayati |
aho kaṣṭamiti || 54 ||
[Analyze grammar]

manasā niścitya māsi pūrṇe śiṣyamabravīt |
gacchātreya |
rājānaṃ brūhi |
yadi paryāptaṃ niryātayopādhyāyavāmyāviti || 55 ||
[Analyze grammar]

sa gatvaivaṃ taṃ rājānamabravīt || 56 || taṃ rājā pratyuvāca |
rājñāmetadvāhanam |
anarhā brāhmaṇā ratnānāmevaṃvidhānām |
kiṃ ca brāhmaṇānāmaśvaiḥ kāryam |
sādhu pratigamyatāmiti || 57 ||
[Analyze grammar]

sa gatvaivamupādhyāyāyācaṣṭa || 58 || tacchrutvā vacanamapriyaṃ vāmadevaḥ krodhaparītātmā svayameva rājānamabhigamyāśvārthamabhyacodayat |
na cādādrājā || 59 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
prayaccha vāmyau mama pārthiva tvaṃ kṛtaṃ hi te kāryamanyairaśakyam |
mā tvā vadhīdvaruṇo ghorapāśairbrahmakṣatrasyāntare vartamānaḥ || 60 ||
[Analyze grammar]

rājovāca |
anaḍvāhau suvratau sādhu dāntāvetadviprāṇāṃ vāhanaṃ vāmadeva |
tābhyāṃ yāhi tvaṃ yatra kāmo maharṣe chandāṃsi vai tvādṛśaṃ saṃvahanti || 61 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
chandāṃsi vai mādṛśaṃ saṃvahanti loke'muṣminpārthiva yāni santi |
asmiṃstu loke mama yānametadasmadvidhānāmapareṣāṃ ca rājan || 62 ||
[Analyze grammar]

rājovāca |
catvāro vā gardabhāstvāṃ vahantu śreṣṭhāśvataryo harayo vā turaṃgāḥ |
taistvaṃ yāhi kṣatriyasyaiṣa vāho mama vāmyau na tavaitau hi viddhi || 63 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
ghoraṃ vrataṃ brāhmaṇasyaitadāhuretadrājanyadihājīvamānaḥ |
ayasmayā ghorarūpā mahānto vahantu tvāṃ śitaśūlāścaturdhā || 64 ||
[Analyze grammar]

rājovāca |
ye tvā vidurbrāhmaṇaṃ vāmadeva vācā hantuṃ manasā karmaṇā vā |
te tvāṃ saśiṣyamiha pātayantu madvākyanunnāḥ śitaśūlāsihastāḥ || 65 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
nānuyogā brāhmaṇānāṃ bhavanti vācā rājanmanasā karmaṇā vā |
yastvevaṃ brahma tapasānveti vidvāṃstena śreṣṭho bhavati hi jīvamānaḥ || 66 ||
[Analyze grammar]

mārkaṇḍeya uvāca |
evamukte vāmadevena rājansamuttasthū rākṣasā ghorarūpāḥ |
taiḥ śūlahastairvadhyamānaḥ sa rājā provācedaṃ vākyamuccaistadānīm || 67 ||
[Analyze grammar]

ikṣvākavo yadi brahmandalo vā vidheyā me yadi vānye viśo'pi |
notsrakṣye'haṃ vāmadevasya vāmyau naivaṃvidhā dharmaśīlā bhavanti || 68 ||
[Analyze grammar]

evaṃ bruvanneva sa yātudhānairhato jagāmāśu mahīṃ kṣitīśaḥ |
tato viditvā nṛpatiṃ nipātitamikṣvākavo vai dalamabhyaṣiñcan || 69 ||
[Analyze grammar]

rājye tadā tatra gatvā sa vipraḥ provācedaṃ vacanaṃ vāmadevaḥ |
dalaṃ rājānaṃ brāhmaṇānāṃ hi deyamevaṃ rājansarvadharmeṣu dṛṣṭam || 70 ||
[Analyze grammar]

bibheṣi cettvamadharmānnarendra prayaccha me śīghramevādya vāmyau |
etacchrutvā vāmadevasya vākyaṃ sa pārthivaḥ sūtamuvāca roṣāt || 71 ||
[Analyze grammar]

ekaṃ hi me sāyakaṃ citrarūpaṃ digdhaṃ viṣeṇāhara saṃgṛhītam |
yena viddho vāmadevaḥ śayīta saṃdaśyamānaḥ śvabhirārtarūpaḥ || 72 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
jānāmi putraṃ daśavarṣaṃ tavāhaṃ jātaṃ mahiṣyāṃ śyenajitaṃ narendra |
taṃ jahi tvaṃ madvacanātpraṇunnastūrṇaṃ priyaṃ sāyakairghorarūpaiḥ || 73 ||
[Analyze grammar]

mārkaṇḍeya uvāca |
evamukto vāmadevena rājannantaḥpure rājaputraṃ jaghāna |
sa sāyakastigmatejā visṛṣṭaḥ śrutvā dalastacca vākyaṃ babhāṣe || 74 ||
[Analyze grammar]

ikṣvākavo hanta carāmi vaḥ priyaṃ nihanmīmaṃ vipramadya pramathya |
ānīyatāmaparastigmatejāḥ paśyadhvaṃ me vīryamadya kṣitīśāḥ || 75 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
yaṃ tvamenaṃ sāyakaṃ ghorarūpaṃ viṣeṇa digdhaṃ mama saṃdadhāsi |
na tvamenaṃ śaravaryaṃ vimoktuṃ saṃdhātuṃ vā śakṣyasi mānavendra || 76 ||
[Analyze grammar]

rājovāca |
ikṣvākavaḥ paśyata māṃ gṛhītaṃ na vai śaknomyeṣa śaraṃ vimoktum |
na cāsya kartuṃ nāśamabhyutsahāmi āyuṣmānvai jīvatu vāmadevaḥ || 77 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
saṃspṛśaināṃ mahiṣīṃ sāyakena tatastasmādenaso mokṣyase tvam || 78 ||
[Analyze grammar]

mārkaṇḍeya uvāca |
tatastathā kṛtavānpārthivastu tato muniṃ rājaputrī babhāṣe |
yathā yuktaṃ vāmadevāhamenaṃ dine dine saṃviśantī vyaśaṃsam |
brāhmaṇebhyo mṛgayantī sūnṛtāni tathā brahmanpuṇyalokaṃ labheyam || 79 ||
[Analyze grammar]

vāmadeva uvāca |
tvayā trātaṃ rājakulaṃ śubhekṣaṇe varaṃ vṛṇīṣvāpratimaṃ dadāni te |
praśādhīmaṃ svajanaṃ rājaputri ikṣvākurājyaṃ sumahaccāpyanindye || 80 ||
[Analyze grammar]

rājaputryuvāca |
varaṃ vṛṇe bhagavannekameva vimucyatāṃ kilbiṣādadya bhartā |
śivena cādhyāhi saputrabāndhavaṃ varo vṛto hyeṣa mayā dvijāgrya || 81 ||
[Analyze grammar]

mārkaṇḍeya uvāca |
śrutvā vacaḥ sa munī rājaputryāstathāstviti prāha kurupravīra |
tataḥ sa rājā mudito babhūva vāmyau cāsmai saṃpradadau praṇamya || 82 ||
[Analyze grammar]