Mahabharata [sanskrit]

699,462 words | ISBN-10: 812150094X | ISBN-13: 9788121500944

The Sanskrit edition of the Mahabharata, one of the largest epic poems ever written, consisting of 100,000 metrical verses. Consisting of 18 books, the Mahabharata details the history and legends concerning ancient India (Bharata), including a major battle campaign involving the Kauravas and the Pandavas, also known as the Kurukshetra War. This portion also contains the Bhagavad-Gita. Alternative titles: Mahābhārata (महाभारत).

vaiśaṃpāyana uvāca |
tasminneva tu dharmātmā vasati sma tapodhanaḥ |
gārhasthyaṃ dharmamāsthāya asito devalaḥ purā || 1 ||
[Analyze grammar]

dharmanityaḥ śucirdānto nyastadaṇḍo mahātapāḥ |
karmaṇā manasā vācā samaḥ sarveṣu jantuṣu || 2 ||
[Analyze grammar]

akrodhano mahārāja tulyanindāpriyāpriyaḥ |
kāñcane loṣṭake caiva samadarśī mahātapāḥ || 3 ||
[Analyze grammar]

devatāḥ pūjayannityamatithīṃśca dvijaiḥ saha |
brahmacaryarato nityaṃ sadā dharmaparāyaṇaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]

tato'bhyetya mahārāja yogamāsthāya bhikṣukaḥ |
jaigīṣavyo munirdhīmāṃstasmiṃstīrthe samāhitaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]

devalasyāśrame rājannyavasatsa mahādyutiḥ |
yoganityo mahārāja siddhiṃ prāpto mahātapāḥ || 6 ||
[Analyze grammar]

taṃ tatra vasamānaṃ tu jaigīṣavyaṃ mahāmunim |
devalo darśayanneva naivāyuñjata dharmataḥ || 7 ||
[Analyze grammar]

evaṃ tayormahārāja dīrghakālo vyatikramat |
jaigīṣavyaṃ muniṃ caiva na dadarśātha devalaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]

āhārakāle matimānparivrāḍjanamejaya |
upātiṣṭhata dharmajño bhaikṣakāle sa devalam || 9 ||
[Analyze grammar]

sa dṛṣṭvā bhikṣurūpeṇa prāptaṃ tatra mahāmunim |
gauravaṃ paramaṃ cakre prītiṃ ca vipulāṃ tathā || 10 ||
[Analyze grammar]

devalastu yathāśakti pūjayāmāsa bhārata |
ṛṣidṛṣṭena vidhinā samā bahvyaḥ samāhitaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]

kadācittasya nṛpate devalasya mahātmanaḥ |
cintā sumahatī jātā muniṃ dṛṣṭvā mahādyutim || 12 ||
[Analyze grammar]

samāstu samatikrāntā bahvyaḥ pūjayato mama |
na cāyamalaso bhikṣurabhyabhāṣata kiṃcana || 13 ||
[Analyze grammar]

evaṃ vigaṇayanneva sa jagāma mahodadhim |
antarikṣacaraḥ śrīmānkalaśaṃ gṛhya devalaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]

gacchanneva sa dharmātmā samudraṃ saritāṃ patim |
jaigīṣavyaṃ tato'paśyadgataṃ prāgeva bhārata || 15 ||
[Analyze grammar]

tataḥ savismayaścintāṃ jagāmāthāsitaḥ prabhuḥ |
kathaṃ bhikṣurayaṃ prāptaḥ samudre snāta eva ca || 16 ||
[Analyze grammar]

ityevaṃ cintayāmāsa maharṣirasitastadā |
snātvā samudre vidhivacchucirjapyaṃ jajāpa ha || 17 ||
[Analyze grammar]

kṛtajapyāhnikaḥ śrīmānāśramaṃ ca jagāma ha |
kalaśaṃ jalapūrṇaṃ vai gṛhītvā janamejaya || 18 ||
[Analyze grammar]

tataḥ sa praviśanneva svamāśramapadaṃ muniḥ |
āsīnamāśrame tatra jaigīṣavyamapaśyata || 19 ||
[Analyze grammar]

na vyāharati caivainaṃ jaigīṣavyaḥ kathaṃcana |
kāṣṭhabhūto''śramapade vasati sma mahātapāḥ || 20 ||
[Analyze grammar]

taṃ dṛṣṭvā cāplutaṃ toye sāgare sāgaropamam |
praviṣṭamāśramaṃ cāpi pūrvameva dadarśa saḥ || 21 ||
[Analyze grammar]

asito devalo rājaṃścintayāmāsa buddhimān |
dṛṣṭaḥ prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam || 22 ||
[Analyze grammar]

cintayāmāsa rājendra tadā sa munisattamaḥ |
mayā dṛṣṭaḥ samudre ca āśrame ca kathaṃ tvayam || 23 ||
[Analyze grammar]

evaṃ vigaṇayanneva sa munirmantrapāragaḥ |
utpapātāśramāttasmādantarikṣaṃ viśāṃ pate |
jijñāsārthaṃ tadā bhikṣorjaigīṣavyasya devalaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]

so'ntarikṣacarānsiddhānsamapaśyatsamāhitān |
jaigīṣavyaṃ ca taiḥ siddhaiḥ pūjyamānamapaśyata || 25 ||
[Analyze grammar]

tato'sitaḥ susaṃrabdho vyavasāyī dṛḍhavrataḥ |
apaśyadvai divaṃ yāntaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]

tasmācca pitṛlokaṃ taṃ vrajantaṃ so'nvapaśyata |
pitṛlokācca taṃ yāntaṃ yāmyaṃ lokamapaśyata || 27 ||
[Analyze grammar]

tasmādapi samutpatya somalokamabhiṣṭutam |
vrajantamanvapaśyatsa jaigīṣavyaṃ mahāmunim || 28 ||
[Analyze grammar]

lokānsamutpatantaṃ ca śubhānekāntayājinām |
tato'gnihotriṇāṃ lokāṃstebhyaścāpyutpapāta ha || 29 ||
[Analyze grammar]

darśaṃ ca paurṇamāsaṃ ca ye yajanti tapodhanāḥ |
tebhyaḥ sa dadṛśe dhīmāṃllokebhyaḥ paśuyājinām |
vrajantaṃ lokamamalamapaśyaddevapūjitam || 30 ||
[Analyze grammar]

cāturmāsyairbahuvidhairyajante ye tapodhanāḥ |
teṣāṃ sthānaṃ tathā yāntaṃ tathāgniṣṭomayājinām || 31 ||
[Analyze grammar]

agniṣṭutena ca tathā ye yajanti tapodhanāḥ |
tatsthānamanusaṃprāptamanvapaśyata devalaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]

vājapeyaṃ kratuvaraṃ tathā bahusuvarṇakam |
āharanti mahāprājñāsteṣāṃ lokeṣvapaśyata || 33 ||
[Analyze grammar]

yajante puṇḍarīkeṇa rājasūyena caiva ye |
teṣāṃ lokeṣvapaśyacca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]

aśvamedhaṃ kratuvaraṃ naramedhaṃ tathaiva ca |
āharanti naraśreṣṭhāsteṣāṃ lokeṣvapaśyata || 35 ||
[Analyze grammar]

sarvamedhaṃ ca duṣprāpaṃ tathā sautrāmaṇiṃ ca ye |
teṣāṃ lokeṣvapaśyacca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]

dvādaśāhaiśca satrairye yajante vividhairnṛpa |
teṣāṃ lokeṣvapaśyacca jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]

mitrāvaruṇayorlokānādityānāṃ tathaiva ca |
salokatāmanuprāptamapaśyata tato'sitaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]

rudrāṇāṃ ca vasūnāṃ ca sthānaṃ yacca bṛhaspateḥ |
tāni sarvāṇyatītaṃ ca samapaśyattato'sitaḥ || 39 ||
[Analyze grammar]

āruhya ca gavāṃ lokaṃ prayāntaṃ brahmasatriṇām |
lokānapaśyadgacchantaṃ jaigīṣavyaṃ tato'sitaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]

trīṃllokānaparānvipramutpatantaṃ svatejasā |
pativratānāṃ lokāṃśca vrajantaṃ so'nvapaśyata || 41 ||
[Analyze grammar]

tato munivaraṃ bhūyo jaigīṣavyamathāsitaḥ |
nānvapaśyata yogasthamantarhitamariṃdama || 42 ||
[Analyze grammar]

so'cintayanmahābhāgo jaigīṣavyasya devalaḥ |
prabhāvaṃ suvratatvaṃ ca siddhiṃ yogasya cātulām || 43 ||
[Analyze grammar]

asito'pṛcchata tadā siddhāṃllokeṣu sattamān |
prayataḥ prāñjalirbhūtvā dhīrastānbrahmasatriṇaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]

jaigīṣavyaṃ na paśyāmi taṃ śaṃsata mahaujasam |
etadicchāmyahaṃ śrotuṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me || 45 ||
[Analyze grammar]

siddhā ūcuḥ |
śṛṇu devala bhūtārthaṃ śaṃsatāṃ no dṛḍhavrata |
jaigīṣavyo gato lokaṃ śāśvataṃ brahmaṇo'vyayam || 46 ||
[Analyze grammar]

sa śrutvā vacanaṃ teṣāṃ siddhānāṃ brahmasatriṇām |
asito devalastūrṇamutpapāta papāta ca || 47 ||
[Analyze grammar]

tataḥ siddhāsta ūcurhi devalaṃ punareva ha |
na devala gatistatra tava gantuṃ tapodhana |
brahmaṇaḥ sadanaṃ vipra jaigīṣavyo yadāptavān || 48 ||
[Analyze grammar]

teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā siddhānāṃ devalaḥ punaḥ |
ānupūrvyeṇa lokāṃstānsarvānavatatāra ha || 49 ||
[Analyze grammar]

svamāśramapadaṃ puṇyamājagāma pataṃgavat |
praviśanneva cāpaśyajjaigīṣavyaṃ sa devalaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]

tato buddhyā vyagaṇayaddevalo dharmayuktayā |
dṛṣṭvā prabhāvaṃ tapaso jaigīṣavyasya yogajam || 51 ||
[Analyze grammar]

tato'bravīnmahātmānaṃ jaigīṣavyaṃ sa devalaḥ |
vinayāvanato rājannupasarpya mahāmunim |
mokṣadharmaṃ samāsthātumiccheyaṃ bhagavannaham || 52 ||
[Analyze grammar]

tasya tadvacanaṃ śrutvā upadeśaṃ cakāra saḥ |
vidhiṃ ca yogasya paraṃ kāryākāryaṃ ca śāstrataḥ || 53 ||
[Analyze grammar]

saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ tato dṛṣṭvā mahātapāḥ |
sarvāścāsya kriyāścakre vidhidṛṣṭena karmaṇā || 54 ||
[Analyze grammar]

saṃnyāsakṛtabuddhiṃ taṃ bhūtāni pitṛbhiḥ saha |
tato dṛṣṭvā praruruduḥ ko'smānsaṃvibhajiṣyati || 55 ||
[Analyze grammar]

devalastu vacaḥ śrutvā bhūtānāṃ karuṇaṃ tathā |
diśo daśa vyāharatāṃ mokṣaṃ tyaktuṃ mano dadhe || 56 ||
[Analyze grammar]

tatastu phalamūlāni pavitrāṇi ca bhārata |
puṣpāṇyoṣadhayaścaiva rorūyante sahasraśaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]

punarno devalaḥ kṣudro nūnaṃ chetsyati durmatiḥ |
abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dattvā nāvabudhyate || 58 ||
[Analyze grammar]

tato bhūyo vyagaṇayatsvabuddhyā munisattamaḥ |
mokṣe gārhasthyadharme vā kiṃ nu śreyaskaraṃ bhavet || 59 ||
[Analyze grammar]

iti niścitya manasā devalo rājasattama |
tyaktvā gārhasthyadharmaṃ sa mokṣadharmamarocayat || 60 ||
[Analyze grammar]

evamādīni saṃcintya devalo niścayāttataḥ |
prāptavānparamāṃ siddhiṃ paraṃ yogaṃ ca bhārata || 61 ||
[Analyze grammar]

tato devāḥ samāgamya bṛhaspatipurogamāḥ |
jaigīṣavyaṃ tapaścāsya praśaṃsanti tapasvinaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]

athābravīdṛṣivaro devānvai nāradastadā |
jaigīṣavye tapo nāsti vismāpayati yo'sitam || 63 ||
[Analyze grammar]

tamevaṃvādinaṃ dhīraṃ pratyūcuste divaukasaḥ |
maivamityeva śaṃsanto jaigīṣavyaṃ mahāmunim || 64 ||
[Analyze grammar]

tatrāpyupaspṛśya tato mahātmā dattvā ca vittaṃ halabhṛddvijebhyaḥ |
avāpya dharmaṃ paramāryakarmā jagāma somasya mahatsa tīrtham || 65 ||
[Analyze grammar]

Other editions:

Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Mahabharata Chapter 49

Cover of edition (2013)

The complete Mahabharata (12 Volumes)
by Kisari Mohan Ganguly (2013)

4900 pages; [Publisher: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd.] ISBN: ‎ 812150094X or 9788121500944;

Buy now!
Cover of edition (2003)

The Mahabharata in Kannada (Set of 32 Volumes)
by Bharatha Darshana Bangalore (2003)

ಶ್ರೇಮಹಭಾರತ [ಮಹಾಭಾರತ]; 13907 pages;

Buy now!
Cover of edition (2008)

The Complete Mahabharata (9 volumes)
by M. N. Dutt (2008)

6415 pages; Sanskrit Text with English Translation; [Edited By: Dr. Ishwar Chandra Sharma & Dr. O.N. Bimali] [Publisher: Parimal Publication Pvt. Ltd.]

Buy now!
Cover of edition (2017)

Mahabharata (Hindi Translation, Six Volumes)
by Sahityacharya Pandit Ramnarayandutt Shastri Pandey "Ram" (2017)

7350 pages; [महाभारत] [Publisher: Gita Press, Gorakhpur] 44 Color and Black/white illustrations.

Buy now!
Cover of Bengali edition

The Mahabharata in Bengali (Two Volumes)
by Akshay Library, Kolkata (2019)

3049 pages; [মহাভারত] [মহার্ষী বদভ্যাস (Maharishi Vedvyas)]

Buy now!
Cover of Gujarati edition

Mahabharat in Gujarati (20 Volumes)
by Dinkar Joshi (દિનકર જોશી) (2010)

14252 pages; [મહાભારત] [Publisher: Pravin Prakashan Pvt. Ltd, Rajkot]

Buy now!
Cover of edition (2018)

Shri Mahabharatam in Malayalam (2 volumes)
by Swami Mridananda (2018)

1681 pages; [Publisher: Ramakrishna Math, Thrissur]

Buy now!
Cover of edition (2018)

Mahabharata in Telugu (7 Volumes)
by Gita Press, Gorakhpur (2018)

7248pages

Buy now!
Like what you read? Consider supporting this website: