Lakshminarayana Samhita [sanskrit]
by Shwetayan Vyas | 1,169,834 words | ISBN-10: 8170801818 | ISBN-13: 9788170801818
The Lakshminarayana Samhita Chapter 217 (Sanskrit text), including grammatical analysis, glossary and relevant print editions. The Lakshmi-narayana-samhita is an encyclopaedic work devoted to Narayana although it deals with various deities. The work is written in Puranic style and divided into four books according to the four Yugas. In total, the work consists of roughly 120,000 metrical verses.
Chapter 217
śrīpuruṣottama uvāca |
śṛṇu nārāyaṇīśri tvaṃ kathāṃ citrakṛtaḥ śubhām |
nāmnā saṃbharadevasya mama bhaktasya pāvanīm || 1 ||
[Analyze grammar]
nimbakāle mahāgrāme saurāṣṭre sakuṭumbakaḥ |
bhaktaḥ saṃbharadevākhyaścitrakalāviśāradaḥ || re |
abhavat sarvacitrāṇāṃ svatantro rūpadhāyakaḥ |
yathābhāvo mānavasya paśorvā pakṣiṇe'pi ca || 3 ||
[Analyze grammar]
kīṭānāṃ vṛkṣavallīnāṃ tattvānāṃ bhūjalādijaḥ |
rūpaṃ raṅgaḥ svabhāvaśca dṛśyatā ca kriyā yathā || 4 ||
[Analyze grammar]
yathā prabhā yathā hāsyaṃ ceṣṭā'vasthā yathā tathā |
sarva citreṣu sahasā lekhinyā darśayatyatha || 5 ||
[Analyze grammar]
paṭeṣu cāpi kuḍyeṣu nāṭakeṣu ca mūrtiṣu |
prāsādeṣu mandireṣu saudhakakṣāsu sarvathā || 6 ||
[Analyze grammar]
kāgadeṣu ca kāṣṭheṣu puttaleṣu samastataḥ |
prākṛtān guṇabhāvān sa prodbhāvayati citrakṛt || 7 ||
[Analyze grammar]
evaṃvidhakalāyukto bhajate māṃ nirantaram |
sarvacitreṣu vai sūkṣmaṃ mama rūpaṃ karoti ca || 8 ||
[Analyze grammar]
sūkṣmātisūkṣmaṃ kṛtvā svaṃ kṛtakṛtyaṃ sa vetti vai |
yatra citre harirnāsti taccitraṃ niṣphalakriyam || 9 ||
[Analyze grammar]
yatra citre harermūrtiścitra tat saphalakriyam |
evaṃ kriyā'pi tasyā'bhūt sadā śrīkṛṣṇamiśritā || 10 ||
[Analyze grammar]
vṛttiścitramayī kṛṣṇamayī tasyā'bhavat sadā |
svapne'pi citrakaraṇe bhāsate śrīpatiḥ prabhuḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
prātarutthāya me nāma gṛhṇāti he narāyaṇa |
rādhākṛṣṇa harikṛṣṇa śrīmatkṛṣṇanarāyaṇa || 12 ||
[Analyze grammar]
evaṃ smṛtvā raṭitvā'tha snātvā pūjayati prabhum |
sarvalabdhopacāraiśca dhūpaṃ dīpaṃ dadāti ca || 13 ||
[Analyze grammar]
naivedyaṃ daṇḍavad vāri nīrājanaṃ pradakṣiṇam |
samarpya ca kṣamāṃ prārthya bhuktvā prasādamuttamam || 14 ||
[Analyze grammar]
citraśālāṃ prayātyeva karoti citralekhanam |
anye'pi bahavastatra citrakṛto bhavanti ca || 15 ||
[Analyze grammar]
karmacārāsta evā'pi bhajanti bhaktasaṃgataḥ |
māmeva paramātmānaṃ śrīnāthaṃ kambharātmajam || 16 ||
[Analyze grammar]
gopālabālakaṃ brahmapriyeśaṃ māṇikīpatim |
avatārapatiṃ muktapatiṃ duḥkhavināśakam || 17 ||
[Analyze grammar]
rātrau militvā sarve te kīrtayanti ramāpatim |
nṛtyanti purato mūrtergāyanti gītikāstathā || 18 ||
[Analyze grammar]
tadā saṃbharadevo'pi bhaktamaṇḍalanoditaḥ |
karoti varṇanaṃ mūrteḥ śrīkṛṣṇadhyānalabdhaye || 19 ||
[Analyze grammar]
śṛṇvantu citrakārā me bhāsate hṛdaye hariḥ |
yathādṛṣṭaṃ varṇayāmi kṛṣṇanārāyaṇaṃ harim || 20 ||
[Analyze grammar]
akṣareśaṃ brahmapriyāpatiṃ divyanarākṛtim |
tejaḥparidhisaṃvyāptaṃ koṭikoṭyarkatejasam || 21 ||
[Analyze grammar]
sudhāsrāvisamastasatkaraṇairabhikāśitam |
sapādapañcaṣaṣṭyaṃgulordhvaṃ suvarṇakeśinam || 22 ||
[Analyze grammar]
hiraṇyaśmaśruhiraṇyamūrtisarvasuvarṇakam |
prasannahāsyavadanaṃ lambagolānanaṃ prabhum || 23 ||
[Analyze grammar]
ākarṇāyatanetraṃ ca koṭikāmabhraśobhanam |
premasaṃbhṛtacakṣuṣkaṃ divyā'parokṣadarśanam || 24 ||
[Analyze grammar]
viśālonnatabhālaṃ ca madhyoparitilānvitam |
dakṣalalāṭaromordhvasīmasthitatilānvitam || 25 ||
[Analyze grammar]
dakṣabhālordhvakoṇe ca vāmabhālordhvakoṇake |
samakṛṣṇatilaśobhilalāṭakojjvalam || 26 ||
[Analyze grammar]
vāmabhālordhvakeśāptasīmasūkṣmatiladvayam |
vāmanetrāntanimnaśrīkapole tiladhāriṇam || 27 ||
[Analyze grammar]
dakṣakapolake sūkṣmatilacatuṣṭayānvitam |
dvayośca karṇayorūrdhve sūkṣmaikaikatilānvitam || 28 ||
[Analyze grammar]
tilapuṣpasamanāsaṃ divyanetraṃ manoharam |
lambaśaṣkulikātulyakarṇadvayavirājitam || 29 ||
[Analyze grammar]
sūkṣmadhavalakāntyāḍhyakundavaddantaśobhitam |
pakvaraktabimbaphalabhāsauṣṭhadvayarājitam || 30 ||
[Analyze grammar]
puṣṭamukhaṃ sucibukaṃ sūkṣmapiṃgalakeśinam |
bhāle kaisaratilakam madhyakuṃkumacandrakam || 31 ||
[Analyze grammar]
ubhaprāntāntasaṃvyāptadīrgharekhāḍhyabhālakam |
ardhacandrasamarekhāmadhyabhālavirājitam || 32 ||
[Analyze grammar]
vāmagale sūkṣmatilo jatrūpari virājate |
kaṇṭhakūpe kṛṣṇatilaḥ subhagaḥ saṃvirājate || 33 ||
[Analyze grammar]
jihvā raktasthalapadmanibhā sarasvatīśritā |
kaṇṭhakūpādadhobhāgeṃ'gulanimne tilo'sti ca || 34 ||
[Analyze grammar]
dakṣaskandhe svalpatilastadadhaścā'parastilaḥ |
tadadhaśca bhujāyāṃ vai tilastṛtīya ityapi || 35 ||
[Analyze grammar]
tadadhaśca caturtho'pi vartate ca śubhastilaḥ |
bhujāyāṃ sannidhau cāpi pañcamo vartate tilaḥ |
kaphoṇikoparibhāge bhujāyāṃ ṣaṣṭhakastilaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
kaphoṇikāyāḥ sandhau ca sūkṣmasattilapañcakam |
kaphoṇikopari pṛṣṭhabhāge tilaśca vartate |
karanālyāṃ tilaḥ sūkṣmaḥ karabhe sutilo'sti ca || 37 ||
[Analyze grammar]
laḍḍukaṣaṭkguccho'sti karapṛṣṭhe tu śobhanaḥ |
karatalematsyadhanurdhvajaśūlaśarāstathā || 38 ||
[Analyze grammar]
svasticakrarekhikāśca santi raktāḥ śaśiprabhe |
aṃgulyaḥ komalāḥ santi raktonnatanakhānvitāḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
romāvalyaḥ subhagāśca svarṇavarṇāḥ prabhānti tāḥ |
madhyāṃgulyagre śaṃkho'sti cakrāṇi tu catusvapi || 40 ||
[Analyze grammar]
tarjanyāṃ yavarekhā'sti hastaścandrojjvalo'sti ca |
vāmaskandhe jatrumūle śyāmacihnaṃ suśobhate || 41 ||
[Analyze grammar]
tadadho vartate sūkṣmatilatrayaṃ bhujāntike |
skandhapṛṣṭhe tilaścāste raktavarṇaḥ susūkṣmakaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
vāmodare nalapārśve tilaścaikaḥ praśobhate |
nābhirnimnā gabhīrā codaramujjvalamityapi || 43 ||
[Analyze grammar]
nābhau trivallyo dyotante samodaraṃ praśobhate |
udarasya dakṣapārśve tilatrayaṃ praśobhate || 44 ||
[Analyze grammar]
dakṣapṛṣṭhe tilaikaśca dakṣakukṣau tiladvayam |
stanacihne śyāmavarṇe saromṇiśobhayā yute || 45 ||
[Analyze grammar]
śrīvatsacihnasahitaṃ vakṣo viśālamunnatam |
vakṣo'dho vartate sūkṣmatilaḥ va samodaropari || 46 ||
[Analyze grammar]
vāmabhuje kukṣipārśve tilo ramyo hi vartate |
vāmabhujāyāṃ tilakaḥ suśobhaścāpi vartate || 47 ||
[Analyze grammar]
vāmakaphoṇikāsandhau sūkṣmatiladvayaṃ tathā |
prakoṣṭhe sutilaścāste karāṃgulinakhāḥ śubhāḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
madhyāṃgulau śaṃkharekhā cakrāṇi tu catussvapi |
sthalapadmanibhaṃ raktaṃ hastatalaṃ nakhāstathā || 49 ||
[Analyze grammar]
kāntimatī samaniryatprabhā''kṛtiḥ sumohikā |
dhairyatyāgakarī strīṇāṃ koṭikandarpasundarā || 50 ||
[Analyze grammar]
bharayauvanapūrṇā ca divyā mūrtirvirājate |
yajñopavītayuktā ca kaṇṭhe kaṇṭhī virājitā || 51 ||
[Analyze grammar]
kare tu mālikāyuktā kvacittu lekhinīyutā |
sacakrādyāyudhā mūrtirvirājate kathānvitā || 52 ||
[Analyze grammar]
jaghane bālakṛṣṇasya lakṣmīmūrtirvirājate |
liṅge madhye hyuparyadhastiladvayaṃ virājate || 53 ||
[Analyze grammar]
dakṣe nitambe cāste ca tiladvayaṃ suśobhanam |
dakṣasakthi hyadhobhāge tiladvayaṃ virājate || 54 ||
[Analyze grammar]
jānudvayaṃ suśobhaṃ ca vartulaṃ rājate tathā |
jaṅghāyāṃ dakṣapādasya jānoradhastilo'sti ca || 55 ||
[Analyze grammar]
tathā madhye'ntaḥsupārśve kṛṣṇatilaḥ suśobhate |
vāmasakthisandhibhāge tilaḥ śreṣṭhaḥ suśobhate || 56 ||
[Analyze grammar]
tatpārśve sakthibhāge tu mahaccihaṃ kṣatatya vai |
vartate'tha vāmanitambake tilaḥ susūkṣmakaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
vāmasakthna uparyāste śrīḥ pūrṇacandrasannibhā |
adṛśyā hyujjvalā divyā sarvakāmaprapūrikā || 58 ||
[Analyze grammar]
hastikaranibhe puṣṭe jaṃghe staḥ paramātmanaḥ |
ājānulambahastau ca vartete śrīramāpateḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
vāmapādaprakoṣṭhe'dhastilaścaiko hi vartate |
ghaṭikāyāḥ sannidhau vai pādaphaṇāntike śubhaḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
dvitīyaḥ sūkṣmatilako rekhāyāṃ vartate śubhaḥ |
ghūṭītrayaṃ ca pratyeke pāde bāhye hi vartate || 61 ||
[Analyze grammar]
kammānikānibhe pādatale śirīṣakomale |
raktābhe copari romāvalirājitapuṣṭake || 62 ||
[Analyze grammar]
agulyaṃguṣṭhaparvordhve romāṇi kānakāni vai |
vidyotante tathā sarve nakhāścandranibhonnatāḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
pādayostalayoḥ santi divyacihnāni śārṅgiṇaḥ |
mūrtau sūkṣmāṇi cihnāni samudroktāni santi ca || 64 ||
[Analyze grammar]
navāṃgulaṃ phullaliṃgaṃ vartate paramātmanaḥ |
pādayoścordhvarekhe ca vartete brahmage śubhe || 65 ||
[Analyze grammar]
kaṇṭhasvarastu madhuro'mṛtasrāvī hareḥ sadā |
vartate bālakṛṣṇasyaudārya saundaryamuttamam |
dayālutvaṃ ca lāvaṇyaṃ kalyāṇaguṇayogitā || 66 ||
[Analyze grammar]
vartate śrīkṛṣṇanārāyaṇasyā'vyayavīryatā |
sarvaiśvaryāṇi santyeva samastaśaktayastathā || 67 ||
[Analyze grammar]
sarvaśṛṃgāraśobhāśca camatkārā bhavanti ca |
sarvāścaryāṇi vidyante rājādhirājasampadaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
sarvā ākarṣaṇadharmiṇyaśca śriyo'sya santi hi |
sarvamādhuryabhāvāśca sarvānandābdhayo'tra vai || 69 ||
[Analyze grammar]
sarvotsavapramodāśca vidyante paramātmani |
sarvakāmaprapūrṇatvaṃ sarvāntaryāmitā'sya ca || 70 ||
[Analyze grammar]
sarvakāntā'tikāntatvaṃ sarvadatvaṃ harāviva |
sarvajñatvaṃ sarvarūpadhārakatvaṃ hareḥ sadā || 71 ||
[Analyze grammar]
pārśvasthāḥ śrīrādhikāpadmāvatīmāṇikīramāḥ |
nārāyaṇīsukhadālakṣmīsatīkamalādikāḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
brahmapriyāśca muktānyaḥ sāṃkhyayoginya ityamum |
prasevante kumāryaśca gopyaścāpi haripriyāḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
muktāśca pārṣadāścāpi vāhanāni ca hetayaḥ |
aiśvaryāṇi prasevante vibhūtayaśca tatsamā || 74 ||
[Analyze grammar]
mokṣārthe sarvajīvānāṃ vartate mānave bhave |
sa eva divyarūpo'sti mānavo vāpyamānavaḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
sākṣāt sa bhagavānatra narākāro'pi vartate |
dhāmnā svena tathā muktaiḥ pārṣadādyaiḥ samanvitaḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
parivāreṇa sarveṇa vartate janagocaraḥ |
nṛtvadivyatvayorbhedo naivā'sti parameśvare || 77 ||
[Analyze grammar]
yatra kṛṣṇastatra dhāma santi muktāśca śaktayaḥ |
sarve divyā mūrtimantaḥ sākārāḥ kṛṣṇasadṛśāḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
narā nāryo divyarūpā divyamuktā bhavanti te |
bhavantaḥ sarva evāpi divyāḥ śrīkṛṣṇayoginaḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
tamanādikṛṣṇanārāyaṇaṃ śrīkāntavallabham |
gopālakambharāputraṃ vaṃśīhastaṃ bhajantviha || 80 ||
[Analyze grammar]
raṭantu śrīpatiṃ nityaṃ dhyāyantu kamalāpatim |
sevantāṃ māṇikīkāntaṃ prāpnuvantu paraṃ sukham || 81 ||
[Analyze grammar]
ityevaṃ mama bhaktaḥ sa bhaktamaṇḍalamadhyagaḥ |
bhaktānupadiśatyeva nityaṃ kalyāṇadaṃ vacaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
bhaktāḥ saṃbharadevaṃ ca citrakāraṃ guruṃ nijam |
manyante pūjayantyeva bhaktiṃ kurvanti sevanam || 83 ||
[Analyze grammar]
athaikadā prasanno'hamāṣāḍhapūrṇimādine |
guroḥ pūjāṃ devapūjāṃ taiḥ kṛtāṃ vīkṣya tadgṛhe || 84 ||
[Analyze grammar]
drutaṃ saṃbharadevasya rūpamaghārayaṃ śubham |
gṛhe saṃbharadevo'sti dvitīyo'haṃ tu catvare || 85 ||
[Analyze grammar]
tau dvau saṃbharadevau saṃvīkṣya prapūjakā janāḥ |
citrakṛtaḥ samastā vai bhrāntimāścaryamiśritām || 86 ||
[Analyze grammar]
avāpuśca muhurgatvā paśyanti catvare gṛhe |
kathaṃ rūpadvayaṃ cāste guroḥ satyaṃ pṛthak pṛthak || 87 ||
[Analyze grammar]
atha cakruḥ parīkṣāṃ te gṛhe satyo'tha catvare |
ārārtrikaṃ pracakruste samakāle tadobhayoḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
gṛhasthasya śarīrāntaḥprabhā sāvaraṇā'bhavat |
catvarasthasya dīpānāṃ jyotirnirāvaraṇakam || 89 ||
[Analyze grammar]
vyapaśyaṃste dehamadhye niścikyuścātvaraṃ harim |
gṛhe tu gururūpaṃ taṃ prāhuḥ śrīguruve tataḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
gṛhāt tūrṇaṃ bahirvedyāmāyayau saṃbharo harim |
haristūrṇaṃ saṃbhare vai līno babhūva paśyatām || 91 ||
[Analyze grammar]
āścaryaṃ sumahaccaitanmatvā tuṣṭuvurutsukāḥ |
hare kṛṣṇa hare viṣṇo nātha nārāyaṇa prabho || 62 ||
[Analyze grammar]
punastau darśanaṃ sākṣād yathā syāt satkṛpāṃ kuru |
nanṛtuste guroragre kīrtanāni pracakrire || 93 ||
[Analyze grammar]
pūjanāni vividhāni gurau mūrtau ca cakrire |
atha madhyāhnavelāyāṃ naivedyārpaṇasatkṣaṇe || 94 ||
[Analyze grammar]
prāvirāsaṃ punastatra gururūpaḥ svayaṃ rame |
atha te māṃ vyapaśyaṃśca divyarūpaṃ guruṃ harim || 95 ||
[Analyze grammar]
tataścakrādicihnāḍhyaṃ caturbhujaṃ śriyaḥpatim |
ujjvalaṃ sakirīṭaṃ ca guruvarṇitacihnakam || 96 ||
[Analyze grammar]
hārakuṇḍalakeyūrāpīḍormikādiśobhitam |
śṛṃkhalāmaṇiratnāḍhyabhūṣā'mbaraviśeṣṭi tam || 97 ||
[Analyze grammar]
āharād bhojayāmāsurārārtrikaṃ vyadhustathā |
jalaṃ tāmbūlakaṃ śreṣṭhasugandhaṃ ca dadurhi me || 98 ||
[Analyze grammar]
pādasaṃvāhanaṃ cakrurnarā nāryo'pi sarvaśaḥ |
vavruścāśīrvacanaṃ me mokṣadaṃ pradadāvaham || 99 ||
[Analyze grammar]
proce pūjāṃ drutaṃ citrakṛto mūrtau tirobhavam |
te sarve hṛṣṭamanaso bhejurmāṃ gururūpiṇam || 100 ||
[Analyze grammar]
anādiśrīkṛṣṇanārāyaṇaśrīvallabhaṃ harim |
atha kālāntare prāpte saṃbharā''yuḥprasaṃkṣaye || 101 ||
[Analyze grammar]
gajena sākaṃ cānetumāyayau divyavigrahaḥ |
patnīṃ saṃbharadevasya darśayāmāsa madgajam || 102 ||
[Analyze grammar]
tato mama svarūpaṃ ca darśayāmāsa caiśvaram |
tataḥ saṃbharadevāya pradadau darśana mama || 103 ||
[Analyze grammar]
divyadehaṃ vidhāyaiva bhaktaṃ taṃ saṃbharaṃ tathā |
tappatnīṃ citrasaritābhidhāṃ ca divyavigrahām || 104 ||
[Analyze grammar]
vidhāyā''dāya sauvarṇā'mbālikāyāṃ gajopari |
ninye dhāmā'kṣaraṃ śreṣṭhaṃ tathā'nyān bhaktipākinaḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
evaṃ lakṣmi mayā citrakāraḥ samuddhṛto'nugaḥ |
paṭhanācchravaṇādasya bhuktirmuktirbhaved dhruvā || 106 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Lakshminarayana Samhita Chapter 217
Shri Lakshmi Narayana Samhita
by Chowkhamba Sanskrit Series Office (2011)
शेतायनव्यास (Shwetayan Vyas)
Buy now!