Lakshminarayana Samhita [sanskrit]
by Shwetayan Vyas | 1,169,834 words | ISBN-10: 8170801818 | ISBN-13: 9788170801818
The Lakshminarayana Samhita Chapter 394 (Sanskrit text), including grammatical analysis, glossary and relevant print editions. The Lakshmi-narayana-samhita is an encyclopaedic work devoted to Narayana although it deals with various deities. The work is written in Puranic style and divided into four books according to the four Yugas. In total, the work consists of roughly 120,000 metrical verses.
Chapter 394
śrīnārāyaṇa uvāca |
atha lakṣmi dvitīyaṃ suṣuve putraṃ madālasā |
abhidhānaṃ pitā tasyā'karot subāhurityataḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
madālasā jahāsāpi nāmarūpavivarjite |
nāmarūpaṃ prasahyaiva svārthalokena ropyate || 2 ||
[Analyze grammar]
iyaṃ tu brahmavijñā taṃ bālamullāpanādibhiḥ |
upādideśa nityaṃ vai yathāpūrvaṃ nirañjane || 3 ||
[Analyze grammar]
śṛṇu putra śarīraṃ te bālarūpaṃ vyajāyata |
pūrvaṃ nāsīt tvadīyaṃ vai kathaṃ svīyaṃ pramanyase || 4 ||
[Analyze grammar]
śīryate taccharīraṃ hi muhuḥ śītoṣṇasaṃbhṛtam |
parādhīnakaraṃ nityaṃ sadā viśvāsaghātakam || 5 ||
[Analyze grammar]
pitā pūrvasthitaiḥ klṛptastasya dhātuḥ śarīragaḥ |
vinirgataḥ sa janmā'bhūd jalātmakasutasya vai || 6 ||
[Analyze grammar]
garbhavāse syitastasyāyuṣyaṃ tu daśamāsikam |
yadi tatra na tiṣṭhedvai tadā''yuṣyaṃ kṣaṇaṃ matam || 7 ||
[Analyze grammar]
māsikaṃ ṣāṇmāsikaṃ vā srāve nyūnā'ṣṭamāsikam |
janmani labdhavatyeva cāyuṣyaṃ daśamāsikam || 8 ||
[Analyze grammar]
tato'syā'jñānasaṃyuktaṃ cāyuṣyaṃ mūrchanāmayam |
tato daśadināntaṃ ca sūtakātmakamucyate || 9 ||
[Analyze grammar]
māsānte varṣataḥ pūrvamāyuṣyaṃ pāravaśyagam |
varṣānte trivarṣapūrvamāyuṣyaṃ mātṛśikṣaṇam || 10 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śiśuḥ kumāraścā''dvādaśābdaṃ sa kīrtyate |
tataḥ saumyastataḥ prauḍho yuvā cintāpradhānakaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
vidhuro vā sadhuro bā caikalo dvau tato'dhikaḥ |
śṛgālavat maṇḍalito'haṃmamatvasamāvṛtaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
śatrumitrakuṭumbādiyaśolābhādisaṃbhṛtaḥ |
atasmiṃstadvimantā'bhūddharṣaśokaparāyaṇaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
putrapautrādisambaddhaḥ paśukṣetrādicintanaḥ |
vaṃśavistārapāśena vāsanāmūlaropitaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
jarjaritena dehena vārdhakyaṃ samanuṣṭhitaḥ |
rogā'śaktyādisampannaḥ śārīrājñāvivarjitaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
vātarogādibandhuścā'pathyā'vamānasevakaḥ |
tiraskārādisammāno gantukāmo'pi rodhitaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
mṛtaḥ prajvālitaḥ pretaḥ kvā''sītkutra gataḥ sa vai |
tasmāt svapnaṃ yathā tadvad dehāyuṣyaṃ vivartate || 17 ||
[Analyze grammar]
matvaivaṃ tvaṃ sadā putra nāmarūpavivarjitaḥ |
saccidānandasaṃjño'si nityatṛpto nirāśayaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
vartasvānandamātrāyāṃ mā vartasva vivartane |
asāre nityaśuddhastvaṃ mā'śuddhiṃ mastake vaha || 19 ||
[Analyze grammar]
śuklo'si sarvadā putra mā kṛṣṇatvaṃ vahātmani |
śuddhadarpaṇatulyo'si kalmaṣaṃ mā niveśaya || 20 ||
[Analyze grammar]
ambeti kṛṣṇo janaketi kṛṣṇo |
'grajeti kṛṣṇo'hamameti kṛṣṇaḥ |
bāleti kṛṣṇaḥ svapareti kṛṣṇaḥ |
sarvasvakṛṣṇaṃ bhaja muktimehi || 261 ||
[Analyze grammar]
tejaḥ paraṃbrahma tamaḥ parabrahma |
jñāna parabrahma cidambare'rpitam |
duḥkha parabrahma sukha parabrahma |
svaya parebrahmaṇi vartase'rbhaka || 22 ||
[Analyze grammar]
na me'sti kiñcinna ca testi kiñci |
janūttaraṃ mānavakalpitaṃ hi tat |
asaṃgabālasya na saṃgamāha |
tīrṇo'si nityaṃ kuru cātmani śramam || 23 ||
[Analyze grammar]
śārīrayātrā ca yathā vinirvahet |
tāvatparigrāhaka eva saṃbhava |
tatrāpyasaṃgo bhava miṣṭayojanai |
rhareḥ prasādāmṛtamiṣṭamāvaha || 24 ||
[Analyze grammar]
śuddhe nije saccidi saukhyasaṃbhṛte |
mā duḥkhayogān viniyuṃkṣva bandhadān |
yathāsvarūpo viharasva vṛkṣake |
samānake tricchidi yāvadastike || 25 ||
[Analyze grammar]
na te'sti bhāryā na ca te'sti saudho |
na cāsti te hastisubhṛtyavāṭyaḥ |
na cāsti sainyaṃ na ca rakṣako'nyo |
vinā hariṃ kṛṣṇanarāyaṇaṃ vai || 26 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ dehasaṃge'va satāṃ prasaṃgaṃ |
tathā''tmasaṃge'va hareḥ prasaṃgam |
iṣṭe'tisaṃge'pi prabhuṃ vidhehi |
śrīkṛṣṇanārāyaṇamābhajasva || 27 ||
[Analyze grammar]
ityevaṃ sā mahārājñī bālamullāpanādibhiḥ |
aśikṣayaccātmavidyāṃ so'pi mukto babhūva ha || 28 ||
[Analyze grammar]
so'pyamanyata govindaṃ rakṣakaṃ bāhumeva ha |
kṛṣṇanārāyaṇalabdhyā subāhu sva hi manyate || 29 ||
[Analyze grammar]
natu dehasthabāhubhyāṃ subāhuḥ sa viniścitaḥ |
mātā'pi taṃ mahāmuktaṃ dṛṣṭvā tutoṣa vai hṛdi || 30 ||
[Analyze grammar]
amanyata mahāsādhvī mātṛtvaṃ sārthakaṃ svakam |
ātmapramāṇaṃ vijñānaṃ dadau yataḥ sutāya sā || 31 ||
[Analyze grammar]
pāpāt pāti pitā bodhyo mātā pramāṃ dadāsi yā |
tatsarvaṃ vartate rājñyāṃ madālasāyāṃ tṛptikṛt || 32 ||
[Analyze grammar]
atha kālāntare tasyā jajñe putrastṛtīyakaḥ |
rājā prāha ca taṃ putraṃ śatrumardanameva ha || 33 ||
[Analyze grammar]
tadā cātiprajāhāsa nāma smṛtvā punaḥ punaḥ |
taṃ cāpi sa satī mātā śikṣayāmāsa ciddhanam || 34 ||
[Analyze grammar]
pālane ca yadā taṃ sā hyāndolayati sādaram |
dugdhaṃ stanyaṃ tathā bhakṣyaṃ cośyaṃ lehyaṃ dadāti sā || 35 ||
[Analyze grammar]
tadā tadā prasaṃgena śikṣayati sma prokṣaṇam |
śṛṇu karṇena putra tvaṃ nahi karṇo'sti cetanaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
gṛhāṇedaṃ supeyaṃ tvaṃ mukhena jihvayā tathā |
na jihvā na mukhaṃ cāsi tvaṃ sadā'si pracetanaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
vada śabdaṃ paśya rūpaṃ kuru hāsyaṃ manoramam |
na tvaṃ śabdo na vai cakṣurna cā'ntaḥkaraṇaṃ hyasi || 38 ||
[Analyze grammar]
paśyedaṃ makṣikādaṃśakṛtaṃ daṃśādikaṃ tu yat |
tad dehe'sti na tvayyasti dehastyadāśrito'sti vai || 39 ||
[Analyze grammar]
tatroṣṇaṃ vā paraṃ śītaṃ kharjanaṃ viddhi raktakṛt |
tvaṃ na raktaṃ na vā dadrurna ca carmā'sthikharjanam || 40 ||
[Analyze grammar]
tvayā sthitena tatsarvaṃ jāyate ca vilīyate |
na hrāsastena jātena na vā vṛddhirbhavet tvayi || 41 ||
[Analyze grammar]
pānaṃ peyaṃ kṣudhā tṛṭ ca bhojyaṃ cośyaṃ na vai tvayi |
tvayā sthitena tatsarvaṃ deho'yaṃ samapekṣate || 42 ||
[Analyze grammar]
vinā tvāṃ na tanūrnaiva kṣuttṛḍvyāpta pravartanam |
sarvaṃ layaṃ sameyādvai tasmāt tvaṃ sarvataḥ paraḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
parārthaṃ gṛhavāṭyādi parārthaṃ jaladhānyakam |
parārthaṃ cākṣuṣaṃ sarvaṃ yaḥ paraḥ sa tvadātmakaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
jananaṃ maraṇaṃ nityaṃ vyavasthaṃ dehavāsitam |
avasthābhyaḥ parastvaṃ vai paramātmasamāśritaḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
dehe tvaṃ ca tvayi kaścid yaḥ sa bodhyaḥ pareśvaraḥ |
pareśvarasamastvaṃ vai nityabuddho nirañjanaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
nityaśuddho nityasiddho nityavijño bhavātigaḥ |
idaṃ tu pālanaṃ svapnaṃ lālanaṃ svapnamityapi || 47 ||
[Analyze grammar]
hasanaṃ tarpaṇaṃ svapnaṃ jāgrato bhava sarvathā |
yoganidrā hareryoge sadā śāntipradā tava || 48 ||
[Analyze grammar]
bhoganindātmikā nidrā māyājālaṃ na sā tvayi |
aviśuddhiḥ kṣayaścāpi smṛddhāvatiśayaśca yaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
asūyāmatsarerṣyādikalmaṣāḍhyā na vai tvayi |
mukto nityaścātmasattaḥ pūrṇānando'si putraka || 50 ||
[Analyze grammar]
yathā vastraṃ navaṃ prāptaṃ tyaktaṃ jīrṇaṃ prasahya vai |
dinaṃ ca nūtanaṃ prāptaṃ gataṃ pūrvaṃ prasahya vai || 51 ||
[Analyze grammar]
prātargataṃ gataṃ sāyaṃ gatā cāndramasī niśā |
amāvasyāniśā māyā tāmasī cāpi te gatā || 52 ||
[Analyze grammar]
ghaṭamālānusāreṇa yadi sā te'ntikaṃ bhavet |
ātmavidyunmaye divyaprakāśe'vatarā''tmavit || 53 ||
[Analyze grammar]
kāmaḥ krodhastathā lobho moho mado'bhimānakam |
śatravaste nijabodhe tānpramardaya sarvathā || 54 ||
[Analyze grammar]
gatān vai mā'nvaśocastvaṃ vartamānān nivartaya |
anāgatāṃśca mā dehyātithyasatkaraṇaṃ manāk || 55 ||
[Analyze grammar]
ātmajñānātikhaḍgena chinnāste cāntarārayaḥ |
anudbhavāśca vā'puṣṭāḥ śuṣkāyante vinā jalam || 56 ||
[Analyze grammar]
dehasya śatravo loke na vai cātmani śatravaḥ |
ātmano mokṣaṇe vighnāḥ śatravaste prakīrtitāḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tvaṃ cātmaśatrūṇāṃ bhūtvā sammardakaḥ pure |
navadvāre praprākāre vartasva śubhavarjitaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
tataste sārthakaṃ nāma pitroktaṃ śatrumardanam |
ityevaṃ bodhitaḥ so'pi mātrā putrastṛtīyakaḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
bālyādeva sumukto'bhūd dvandvabhītivivarjitaḥ |
yāne ca bhojane ramye bhogye bhoge'pyanātaraḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
niṣtṛṣṇo nityatṛptaśca vartate sma nirantaram |
gataṃ vighnaṃ gatā dvandvāḥ saṃsāro nāgataśca ke || 61 ||
[Analyze grammar]
hṛdye na samāviṣṭaṃ māyājālaṃ ca gatvaram |
udayāstamayau nāsya bādhete muktivartini || 62 ||
[Analyze grammar]
svaprakāśe svakānande svātmatṛptau hi vartate |
sanandanasamāno'yaṃ dṛśyate yogirāḍiva || 63 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā mātā prasannā'bhūnmātṛtvaṃ sārthakaṃ kṛtam |
jalena rañjanāṃ naiti nodvegaṃ yāti vahninā || 64 ||
[Analyze grammar]
utsavena śamaṃ naiti viṣeṇa viṣamo na vā |
sukhaduḥkhasamaḥ putraścāhaṃ dhanyā hi putriṇī || 65 ||
[Analyze grammar]
ityānandamayī nityā hariṃ bhajati sā satī |
muktaṃ putraṃ samālokya muktimārgasthitā'bhavat || 66 ||
[Analyze grammar]
evaṃ putratrayaṃ lebhe jīvanmuktaṃ madālasā |
brahmamadena jagati sālasā'bhūnmadālasā || 67 ||
[Analyze grammar]
evaṃ putratrayaṃ tvātmasattayā brahmatanmayam |
kriyāścakāra niṣkāmaṃ na rājārthopakārakam || 68 ||
[Analyze grammar]
rājāpi bhaktarāṭ dṛṣṭvā putrān kṛṣṇāśritān śubhān |
muktān brahmasvarūpāṃśca teṣu tutoṣa sarvathā || 69 ||
[Analyze grammar]
pativratāyāṃ bhāryāyāṃ tutoṣātyantameva ca |
janmanā kiṃ yadi bandhāḥ putre'pi nihitāstadā || 70 ||
[Analyze grammar]
yastu bandhairāvṛtaśca kathaṃ pitṝn sa tārayet |
patnī bandhanakartrī yā tayā kiṃ janmanaḥ phalam || 71 ||
[Analyze grammar]
uddhārayitrī yā bhāryā sā patnī satyatāriṇī |
kuṭumbatāriṇī saiva tayā gārhasthyamuttamam || 72 ||
[Analyze grammar]
putro'pi tārakaḥ proktaḥ patnī tathaiva tārikā |
satī patnī sutaḥ sādhustau matau bhavatārakau || 73 ||
[Analyze grammar]
dhanyo'haṃ dhanyarājyaṃ me dhanyā cāpi prajā mama |
satsaṃgācca satīsaṃgāt tariṣyāmaḥ prajādayaḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
yatra rājye bhaveyuśca sādhvyaḥ satyaḥ pativratāḥ |
sutāśca sādhavo muktā vaikuṇṭhaṃ tatra vidyate || 75 ||
[Analyze grammar]
dhigjanaṃ dhūrtabhāryāyāḥ patiṃ tātaṃ śaṭhasya ca |
dhigrājānaṃ vañcayitryāḥ prajāyāḥ pālakaṃ tathā || 76 ||
[Analyze grammar]
jayastasya satībhāryāsvāminaḥ sarvadā bhuvi |
madālasāyāḥ puṇyena vijayo me'sti sarvathā || 77 ||
[Analyze grammar]
svargaṃ svargasamaṃ rājyaṃ putrā devasamā mama |
divyā lakṣmīsamā patnī vaikuṇṭhaṃ me'sti sarvathā || 78 ||
[Analyze grammar]
śrīkṛṣṇaḥ sarvadā tvāste matputreṣu virāgiṣu |
śrīrādhā ca sadā madālasāyāṃ vartate nanu || 79 ||
[Analyze grammar]
lakṣmīḥ sadā gṛhe cāste mama cāndhasikeṣu vai |
nārāyaṇaḥ svayaṃ mayi nāsti nyūnaṃ ca me manāk || 80 ||
[Analyze grammar]
yasya pativratā bhāryā yasya putraśca bhaktarāṭ |
tasya vaiṣṇavayajñānāṃ sahasraṃ nityameva hi || 81 ||
[Analyze grammar]
yatra nāsti satī bhāryā yatra putro na bhaktarāṭ |
tasya gṛhaṃ piśācānāṃ pherurājagṛhopamam || 82 ||
[Analyze grammar]
ityevaṃ ṛtamevā'sya dhvajavad dṛśyate sadā |
tenārthavānnabhavat sa ṛtadhvajo'pi pārthivaḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
athā'yaṃ svasutānāha rājyapālanahetave |
putrāḥ prāhuśca pitaraṃ kurmo brāhmaṃ hi rājyakam || 84 ||
[Analyze grammar]
mātuḥ pituḥ kṛpayaiva vayaṃ samuddhṛtā bhavāt |
rājyaṃ tu pārthivaṃ sarvaṃ magnabhāvaṃ karoti vai || 85 ||
[Analyze grammar]
ātmarājyasamaṃ rājyaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati |
brahmānandasamaṃ saukhyaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati || 86 ||
[Analyze grammar]
nityatṛptiṃ gatasyā'tra rājyānando viṣopamaḥ |
vitṛṣṇasyā''tmanaḥ saukhyātparaṃ saukhyaṃ na vidyate || 87 ||
[Analyze grammar]
ātmani paramātmānaṃ dhyāyante yogino janāḥ |
santastathā prapaśyanti śrīhariṃ hṛdayāntare || 88 ||
[Analyze grammar]
tadyogaṃ tu vayaṃ prāptāḥ pitarmāturdayālavāt |
tato rājyaṃ na cecchāmo bahiṣṭhaṃ naśvaraṃ kṣayam || 89 ||
[Analyze grammar]
śrutvā piteti putrāṇāṃ mumude vai muhurmuhuḥ |
tārito'smi suputraiśca kartavyaṃ nāvaśiṣyate || 90 ||
[Analyze grammar]
ititṛptasya rājñastu kālāntare sutaḥ śubhaḥ |
caturtho'pi madālasārājñyāṃ jajñe guṇālayaḥ || 91 ||
[Analyze grammar]
athā'smai sā mahārājñī provāca suśubhaṃ vacaḥ |
putra puṇyena bahunā tava janmātra saṃgatam || 92 ||
[Analyze grammar]
ajanmāsi sajanmā tvaṃ jāto'si rājyakāraṇāt |
arājā'si purupuṇyād rājā bhavasi putraka || 93 ||
[Analyze grammar]
aprajo'si prajāyukto bhavasi rājyakāraṇāt |
nityamukto'si tadapi baddho'si pitṛtoṣaṇāt || 94 ||
[Analyze grammar]
mā sma kleśaṃ prajākārye manyethāḥ mātṛdeśanāt |
mā sma glānimasatyārthe kālakṣepe'pi savraja || 95 ||
[Analyze grammar]
pitroḥ sevā tvayā kāryā jñānaṃ saṃrakṣya vai hṛdi |
vartasvā''jñākaro bhūtvā nirlepo lepavāniva || 96 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā virarāmā'tha cikīrṣurnāma bhūpatiḥ |
dadarśa tāṃ satīṃ bhāryāmīṣaddhāsāṃ madālasām || 97 ||
[Analyze grammar]
tāmāha rājā hasatīṃ kiñcitkautuhalānvitaḥ |
kriyamāṇe mayā nāmni pratyeke nāmakarmaṇi || 98 ||
[Analyze grammar]
tava saṃjāyate hāsyaṃ vadātra kāraṇaṃ nu kim |
vikrāntaśca subāhuśca tṛtīyaḥ śatrumardanaḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
kṛtānyetāni nāmāni manye tāni śubhāni vai |
yadvā te'tra navaṃ kiñcidūhamānaṃ prakāśate || 100 ||
[Analyze grammar]
vad sādhvi santyasanti nāmāni kīdṛśāni hi |
asya caturthaputrasya nāma tvaṃ kuru bhāmini || 101 ||
[Analyze grammar]
madālasā patiṃ prāha karomyākhyāṃ sutasya te |
alarka iti dharmajñaḥ khyātaḥ suto bhaviṣyati || 102 ||
[Analyze grammar]
laḥ layo raśca vivṛddhiḥ ka utpattirna yatra vai |
alarkaḥ sa tu vijñeyastava putraścaturthakaḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
ātmā na jāyate kaścinna vardhate na naśyati |
ajanmavṛddhivilayo'larko'yaṃ tava putrakaḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
ātmano nāsti śatrurvai yena mardanamācaret |
evaṃ śatrumardanaṃ tu nāma nirarthakaṃ bhavet || 105 ||
[Analyze grammar]
kāmakrodhādiśatrūṇāṃ mardane sārthakaṃ tataḥ |
bāhurbhujā nātmano'sti subāhuḥ syānnirarthakam || 106 ||
[Analyze grammar]
bahuṣu vartate yo'sau bāhuḥ kṛṣṇa udīryate |
su sammato yasyā'sti subāhuḥ sārthakaṃ tataḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
krāntiḥ kriyā gatiryatra viśeṣeti nirarthakam |
vyāpakasyātmano naiva gatistvasti kadācana || 108 ||
[Analyze grammar]
athāpi bhagavalloke gatirvidyata ityapi |
vikrāntaḥ sārthakaṃ nāma bhavatyeva sutasya te || 109 ||
[Analyze grammar]
evaṃ putrāstava rājan tārakā mokṣadāyakāḥ |
jātā bhāgyavaśānmuktā jīvantu śāśvatīḥ samāḥ || 110 ||
[Analyze grammar]
iti śrīlakṣmīnārāyaṇīyasaṃhitāyāṃ prathame kṛtayugasantāne pativratāmāhātmye dvitīyasutasubāhutṛtīyaśatrumardanacaturthā'larkākhyaputrebhyo madālasākṛtopadeśanirūpaṇanāmā caturnavatyadhikatriśatatamo'dhyāyaḥ || 394 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Lakshminarayana Samhita Chapter 394
Shri Lakshmi Narayana Samhita
by Chowkhamba Sanskrit Series Office (2011)
शेतायनव्यास (Shwetayan Vyas)
Buy now!