Chapter 18

aṣṭādaśo'dhyāyaḥ - 18
śakraḥ---
{1}namaste padmanilaye namaste padmasaṃbhave|
viditaṃ veditavyaṃ me vedānteṣvapi durlabham || 1 ||
1. - - - - - - - - - - - -
{1. F. omits this verse. }
brūhi mantramayaṃ mārgamidānīṃ viṣṇuvallabhe|
yaṃ vijñāyārcayeyaṃ te divyāṃ mantramayīṃ tanum || 2 ||
2. - - - - - - - - - - - - -
kuto mantrasamutpattiḥ vka ca mantraḥ {2}pralīyate|
mantrasya kiṃ phalaṃ padme kena madhye prapūryate || 3 ||
3. - - - - - - - - - - - - -
{2. vilīyate B. }
kiyatyaśca {3}vidhā asya parimāṇaṃ kiyat kila|
kṣetrakṣetrajñabhāvaśca kīdṛśaḥ paramo'mbuje || 4 ||
4. - - - - - - - - - - -
{3. vidhāstasya B. G. I. }
mantraśca kena saṃgrāhya upadeṣṭā ca kīdṛśaḥ|
upāsanaprakāraśca kathamasyābjasaṃbhave || 5 ||
5. - - - - - - - - - - -
upāsanopayogī ca yāvānartho'mbujāsane|
siddhisādhanayogaśca pratyayāśca tathā tathā || 6 ||
6. - - - - - - - - - - - -
yogaḥ svādhyāyayogaśca rakṣāyogastathaiva ca|
{4}prāyaścittavidhiścaiva {5}śrāddhakalpastathaiva ca || 7 ||
7. - - - - - - - - - - - - - -
{4. prāyaścitti A. F. G. }
{5. śraddhākalpaḥ A. }
dīkṣāpratiṣṭhayoḥ kalpo yantrakalpastathaiva ca|
etacca nikhilaṃ yaccāpyadṛṣṭamupayujyate{6} || 8 ||
8. - - - - - - - - - - - - -
{6. upapadyate B. }
prabrūhi tadaśeṣeṇa namaste padmasaṃbhave|
tavaiṣa śirasā pādau nato'smi kamalārūṇau || 9 ||
9. - - - - - - - - - - - -
śaraṇaṃ ca prapanno'smi paṅkaje tvamadhīhi bho|
śrīḥ{7}---
praśabhāro'yamatulastvayoddiṣṭaḥ puraṃdara || 10 ||
10. - - - - - - - - - - -
{7. śrīruvāca I. }
vācyaste prītisaṃyogācchṛṇu vakṣyāmyaśeṣataḥ|
ahamityeva yaḥ {8}pūrṇaḥ puruṣaḥ puṣkarekṣaṇaḥ || 11 ||
11. - - - - - - - - - - - - -
{8. pūrṇa B. G. I. }
svabhāvaḥ sarvabhāvānāmabhāvānāṃ ca vāsava|
idaṃtayāvalīḍhaṃ yat sadasajjagati sthitam || 12 ||
12. idaṃtayeti| idamiti pratītiviṣayatayetyarthaḥ| parāktveneti yāvat| yuṣmadasmatpratyayagocaratvaṃ hi krameṇa parāktvapratyaktvayorlakṣaṇamāmananti|
tattallakṣaṇavanto ye tadahaṃtve vilīyate|
vilīnedaṃpadadvīpaḥ prāptaikadhyaścidambudhiḥ || 13 ||
13. vilīnetyādi; idaṃpadārthabhūtāḥ sarve'pi acitpadārthāḥ; ta eva dvīpāḥ cidambudhau vāsudeve vilīya tena sahaikatvaṃ prāptā ityarthaḥ|
nistaraṅgodayo'nanto vāsudevaḥ prakāśate|
pūrṇāhaṃtāsmi tasyaikā śaktirīśvaratāmayī || 14 ||
14. - - - - - - - - - - - -
nityoditā sadānandā sarvataḥ samatāṃ gatā|
sarvabhāvasamudbhūtiḥ sarvapratyakṣasaṃmatā || 15 ||
15. nityoditeti| udayo dvividhaḥ---śāntodayaḥ nityodayaśceti| avatārāvasthāyāmādyaḥ| parāvasthāyāṃ dvitīyaḥ|
yā hyeṣā pratibhā tattatpadārthakramarūṣitā{9}|
uddhṛteṣu padārtheṣu sāhamakramaśālinī || 16 ||
16. - - - - - - - - - - -
{9. rūpiṇī G. }
avabodhātmikāyā me yā pratyagavamarśitā{10}|
sā sphurattā mahānandā śabdabrahmeti gīyate || 17 ||
17. pratyagavamarśitā; ahaṃpratyayagamyatā|
{10. avamarśinī C. }
prakāśānandasārāhaṃ sarvamantraprasūḥ parā|
śabdānāṃ jananī śaktirudayāstamayojjhitā || 18 ||
18. - - - - - - - - - - - -
vyāpakaṃ yatparaṃ brahma nārāyaṇamanāmayam|
śāntatā nāma yāvasthā sāhaṃ śāntākhilaprasūḥ || 19 ||
19. - - - - - - - - - - - - -
tasyā me ya udeti sma sisṛkṣākyo'lpa{11} udyamaḥ|
sa śabdārthavibhedena śānta unmeṣa ucyate || 20 ||
20. - - - - - - - - - - - -
{11. ayam B. }
śabdodayapuraskāraḥ sarvatrārthodaya smṛtaḥ|
arthaśabdapravṛttyātmā śabdasya sthūlatā hi sā || 21 ||
21. śabdasyodayaḥ prathamam; anantaramarthasyeti tāntrikasiddhāntaḥ| śrutāvapi "nāmarūpe vyākaravāṇi" iti nāmavyākaraṇaṃ pūrvaṃ, tato rūpavyākaraṇamuktaṃ veditavyam|
bodhonmeṣaḥ smṛtaḥ śabdaḥ śabdonmeṣo'rtha ucyate|
udyacchabdodayaḥ śaktoḥ prathamaḥ śāntatātmanaḥ || 22 ||
22. - - - - - - - - - - - - -
sa nāda iti vikhyāto vācyatāmasṛṇastadā|
nādena saha śaktiḥ sā sūkṣmeti parigīyate || 23 ||
23. evaṃ ca śabdabrahma, parā vāk, nāda iti paryāyāḥ
nādāt paro ya unmoṣo dvitīyaḥ śaktisaṃbhavaḥ|
bindurityucyate so'tra vācyo'pi masṛṇaḥ sthitaḥ || 24 ||
24. - - - - - - - - - - - - - -
paśyantī nāma sāvasthā mama divyā mahodayā|
tataḥ paro ya unmeṣastṛtīyaḥ śaktisaṃbhavaḥ || 25 ||
25. bindoranantaraṃ śaktyunmeṣasya madhyameti nāma|
madhyamā sā daśā tatra saṃskārayati saṃgatim|
vācyavācakabhedastu tadā saṃskāratāmayaḥ || 26 ||
26. - - - - - - - - - - - -
caturthastu ya unmeṣaḥ śaktermādhyamikāt paraḥ|
vaikharī nāma sāvasthā varṇavākyasphuṭodayā || 27 ||
27. - - - - - - - - - - - - -
asti śaktiḥ kriyātmā me bodharūpānuyāyinī{12}|
sā prāṇayati nādādiṃ śaktyunmeṣaparaṃparām || 28 ||
28. - - - - - - - - - - - -
{12. anapāyinī F. }
śāntarūpātha paśyantī madhyamā vaikharī tathā|
catūrūpā catūrūpaṃ vacmi vācyaṃ svanirmitam || 29 ||
29. - - - - - - - - - - - - -
vāsudevādayaḥ sūkṣmā vācyāḥ śāntādayaḥ kramāt|
ahamekapadī jñeyā prakāśānandarūpiṇī || 30 ||
30. - - - - - - - - - - -
vācyavācakabhedena{13} punaḥ sā dvipadī smṛtā|
{14}ūṣmāntaḥsthasvarasparśabhedāccāhaṃ catuṣpadī || 31 ||
31. śaṣasahā ūṣmāṇaḥ| yaralavā antaḥsthāḥ| acaḥ svarāḥ| kādayo māvasānāḥ sparśāḥ|
{13. bhāvena B. }
{14. B. and F. omit nine lines from here. }
aṣṭavargavibhedācca sāhamaṣṭapadī smṛtā|
aghoṣarūpeṇānyena yuktā navapadī smṛtā || 32 ||
32. aṣṭa vargāḥ---svaravargaḥ, kādipāntavargāḥ pañca, ūṣmavargaḥ, antaḥsthavargaśceti| aghoṣāśca---yamāḥ, jihvāmūlīyopadhmānīyau visargaśceti|
ahamekapadī divyā śabdabrahmamayī parā|
ghoṣavarṇasvarūpeṇa varte'haṃ dvipadī punaḥ || 33 ||
33. prakārāntareṇaikadhyādikamucyate| śabdabrahmarūpeṇaikarūpā| dhvanivarṇātmanā dvirūpā|
takṣatī salilaṃ sarvaṃ dravyajātiguṇakriyāḥ|
caturdhābhidadhānāhaṃ catuṣpadyuditā budhaiḥ || 34 ||
34. takṣatī; takṣantī tanūkurvatī| sarvaṃ salilaṃ saṃsaraṇahetuṃ prākṛtatuṣṭim| salilākyastuṣṭiviśeṣaḥ sāṃkhyasamayaprasiddhaḥ| atra "gaurīrmimāya salilāni takṣatyekapadī dvipadī sā catuṣpadī| aṣṭāpadī navapadī babhūvuṣī sahasrākṣarā parame vyoman||" (ṛ. 1-164-41) iti śrutiranukriyate| catuṣpadī; dravyajātiguṇakriyāśabdātmanā catūrūpā|
nāmabhāvadvayopetā sāhamaṣṭapadī smṛtā|
avikalpavikalpasthā sāhaṃ navapadī smṛtā || 35 ||
35. teṣāmeva śabdārthātmanā pratyekaṃ dvaividhye saṃkalayyāṣṭarūpā|
vyomnyahaṃ parame divyā hyanantākṣaramālinī|
iyadvitativistīrṇā pūrṇāhaṃtāhamādimā || 36 ||
36. eṣā ca vyavasthā prākṛtaloka eva| aprākṛtaloke tu anantākṣararūpā|
mantrāṇāṃ jananī jñeyā bhuktimuktipradāyinī|
udyanti mantrakallolā matta eva cidambudheḥ || 37 ||
37. - - - - - - - - - - - - -
{15}māmāśritya vivartante yānti cāstaṃ muhurmayi|
saṃvidānandasaṃdohasundarāḥ śabdadehakāḥ || 38 ||
38. vivartante; pariṇamanti| nātrānyaparibhāṣito vivarto vivakṣitaḥ, `traiguṇyaṃ pariṇāmi tat' ityuktatvena triguṇapariṇāmatvāt śabdasya|
{15. māmevāśritya vartante F. }
sāmarthyapūrṇāḥ phaladā mantrātmāno hi manmayāḥ|
varṇāḥ padāni vākyāni sahaprakaraṇāhnikaiḥ || 39 ||
39. - - - - - - - - - - - - -
adhyāyāśca paricchedāḥ sargā uchvāsakāstathā|
paṭalādyā {16}avacchedāḥ {17}praśravākānuvākakāḥ || 40 ||
40. - - - - - - - - - - - - - -
{16. vyavacchedāḥ D. }
{17. praśnā C. }
maṇḍalāni ca kāṇḍāni saṃhitā vividhātmikāḥ|
ṛco yajūṃṣi sāmāni sūktāni ca khilaiḥ samam || 41 ||
41. - - - - - - - - - - - - - -
śāsratantrātmakāḥ śabdā bāhyābāhyāgamāstathā|
bhāṣāśca vividhāstāstā vyaktāvyaktagiraḥ smṛtāḥ || 42 ||
42. - - - - - - - - - - - - -
mantrarūpabhidaṃ śakra viddhi madrūpavedinām|
bhāvanātāratamyena mantramantrivyavasthitiḥ || 43 ||
43. - - - - - - - - - - - -
māṃ trāyate'yamityevaṃ yogena svīkṛto dhvanīḥ|
guptāśayaḥ sadā yaśca mantrajñaṃ trāyate bhayāt || 44 ||
44. - - - - - - - - - - - - -
sa mantraḥ saṃsmṛto'haṃtāvikāsaḥ śabdajaiḥ kramaiḥ|
pūrṇāhaṃtāsamudbhūtaiḥ śuddhabodhānvayo yataḥ || 45 ||
45. - - - - - - - - - - - -
sarve mantrā madīyāḥ syuḥ prabhavāpyayavedinām|
madīyāścānyadīyāśca bhāvanātāratamyataḥ || 46 ||
46. - - - - - - - - - - - -
prakṛtyanvayino mantrā madīyāḥ syuḥ pradhānataḥ|
bhavadbhāvātmakaṃ brahma svārasyena viśanti ye || 47 ||
47. - - - - - - - - - - - - -
prakṛtyanvayino mantrāstārikottārikādayaḥ|
mantrāḥ svarasato yānti ye bhāvaṃ bhavaduttaram || 48 ||
47. - - - - - - - - - - - - -
te'pavargapradā jñeyāstāraprāsādakādayaḥ|
bhāvottarāṃ samāṃ vāpi ye bhajanti bhavatsthitim || 49 ||
49. - - - - - - - - - - - - -
bhogāpavargadā mantrā jñeyāste tārikādayaḥ|
viśanti bhāvamevaike yāntyeke bhavadeva ca || 50 ||
50. - - - - - - - - - - - -
bhuktidā muktidāścaiva dvitaye te vyavasthayā|
prakṛtyanvayināmevaṃ svabhāvaḥ parikīrtitaḥ|
abhisaṃdhibalāt sarvaṃ dvitaye te vitanvate || 51 ||
51. - - - - - - - - - - - -
iti {18}śrīpāñcarātrasāre lakṣmītantre {19}mantrasvarūpakathanaṃ nāma aṣṭādaśo'dhyāyaḥ
{18. śrīpañcarātra A. }
{19. I. omits the title. }
********ityaṣṭādaśo'dhyāyaḥ********