Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 3
tataḥ sa vikramādityo jayasainyamavāpa tat |
adhiṣṭhitaṃ svasenānyā tena vikramaśaktinā || 1 ||
[Analyze grammar]
agrāgatena tenaiva sotkena praṇatātmanā |
sarājakena sahitaḥ svabalaṃ sa viveśa ca || 2 ||
[Analyze grammar]
gauḍaḥ śaktikumāro 'yaṃ karṇāṭo 'yaṃ jayadhvajaḥ |
lāṭo vijayavarmāyaṃ kāśmīro 'yaṃ sunandanaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
gopālaḥ sindhurājo 'yaṃ bhillo vindhyabalo 'py ayam |
nirmūkaḥ parasīko 'yaṃ nṛpaḥ praṇamati prabho || 4 ||
[Analyze grammar]
ityāsthāne nṛpānso 'tra pratīhāraniveditān |
samrāṭ saṃmānayām āsa sāmantānsainikānapi || 5 ||
[Analyze grammar]
siṃhalenrasutādivyakanyāhemamṛgāṃś ca tān |
yathārhaṃ satkaroti sma sa savikramaśaktikān || 6 ||
[Analyze grammar]
taiḥ samaṃ sabalo 'nyedyuḥ pratasthe ca tataḥ kṛtī |
sa rājā vikramādityaḥ prāpa cojjayinīṃ purīm || 7 ||
[Analyze grammar]
saṃmānitavisṛṣṭeṣu svadeśānatha rājasu |
jagadānandini prāpte vasantasamayotsave || 8 ||
[Analyze grammar]
latāsu puṣpābharaṇair maṇḍanaṃ kurvatīṣviva |
tanvatīṣviva saṃgītaṃ bhṛṅgayoṣitsu guñjitaiḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
nṛtyantīṣviva cāśliṣṭamarutsu vanarājiṣu |
pikeṣu kalaśabdeṣu maṅgalāni paṭhatsviva || 10 ||
[Analyze grammar]
so 'tra tā vikramādityaḥ pariṇinye śubhe 'hani |
siṃhaleśvarakanyāṃ tāṃ te ca dve divyakanyake || 11 ||
[Analyze grammar]
siṃhaleśvarakanyāyā jyeṣṭho bhrātā sahāgataḥ |
siṃhavarmā dadau vedyāṃ mahāntaṃ ratnasaṃcayam || 12 ||
[Analyze grammar]
tatkālametya ca tayor yakṣiṇī divyakanyayoḥ |
asaṃkhyānratnarāśīnsā dadau madanamañjarī || 13 ||
[Analyze grammar]
śaktāhaṃ gantumānṛṇyaṃ deva tvatsukṛtasya kim |
kiṃ tu darśayituṃ bhaktiṃ naitatkiṃcitkṛtaṃ mayā || 14 ||
[Analyze grammar]
tatprasādo 'nayoḥ kāryaḥ kanyayor hariṇasya ca |
ity uktvā ca tiro 'bhūtsā yakṣī rājñābhipūjitā || 15 ||
[Analyze grammar]
tataḥ saṃprāpya bhāryāstāḥ sadvīpāṃ ca mahīṃ kṛtī |
śaśāsa vikramādityo rājā rājyamakaṇṭakam || 16 ||
[Analyze grammar]
sukhitaścāsta viharaṃstadā codyānabhūmiṣu |
grīṣme jaleṣu sarasāṃ dhārāyantragṛheṣu ca || 17 ||
[Analyze grammar]
varṣāsvantaḥpureṣūdyanmṛdaṅgaravahāriṣu |
śaradīndūdayāpānahṛdyaharmyataleṣv api || 18 ||
[Analyze grammar]
āstīrṇasukhaśayyeṣu kālāgurusugandhiṣu |
vāsaveśmasu hemante ca nṛpo 'ntaḥpurair vṛtaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tasyedṛśasya rājñaś ca nagarasvāmisaṃjñakaḥ |
babhūva grāmaśatabhuk citrakṛjjitaviśvakṛt || 20 ||
[Analyze grammar]
sa dvyahena dvyahenāsmai rājñe prābhṛtaputrikām |
likhitvānyānyayā rūpabhaṅgyā citrakaro dadau || 21 ||
[Analyze grammar]
ekadā cotsavavaśādvismṛtya likhitā na sā |
tena citrakṛtā daivātputrikā nṛpateḥ kṛte || 22 ||
[Analyze grammar]
prāpte ca prābhṛtadine smṛtvā yāvat samākulaḥ |
āste citrakaro hā kiṃ ḍhaukayeyaṃ prabhoriti || 23 ||
[Analyze grammar]
tāvaddūrāgataḥ ko'pi pāntho 'kasmāttam abhyadhāt |
sa cāsya pustikāṃ has te nyasyaiva kvāpy agāllaghu || 24 ||
[Analyze grammar]
kautukāc ca sa yāvattāmudghāṭayati citrakṛt |
tāvaddadarśa tatrāntaścitrasthāṃ putrikāṃ paṭe || 25 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvaivādbhutarūpāṃ tāṃ nītvā nṛpataye dadau |
prābhṛtaṃ pratyutedṛṅme siddhamadyeti harṣulaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
nṛpatistāṃ tu dṛṣṭvaiva sāścaryaḥ sa jagāda tam |
na bhadra tava rekheyaṃ rekheyaṃ viśvakarmaṇaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
mānuṣo hi kuto vetti likhituṃ rūpamīdṛśam |
tac chrutvā citrakṛdrājñe yathāvṛttaṃ śaśaṃsa saḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
tataḥ so 'nanyadṛgrājā tāṃ paśyan putrikāṃ sadā |
svapne dvīpāntare 'drākṣīttadrūpām eva kanyakām || 29 ||
[Analyze grammar]
saṃgamaṃ bhajate yāvat sokaḥ sotsukayā tayā |
tāvat prabodhitaḥ so 'bhūdyāmikena niśākṣaye || 30 ||
[Analyze grammar]
prabuddho bhagnatatsvapnasamāgamasukhaś ca saḥ |
yāmikaṃ taṃ krudhā rājā nagaryā nirakālayat || 31 ||
[Analyze grammar]
kva pānthaḥ pustikā kvāsya kva tasyāṃ citraputrikā |
tasyā eva sajīvāyāḥ svapne saṃdarśanaṃ kva ca || 32 ||
[Analyze grammar]
tadeṣā daivaghaṭanā kanyā sāstīti vakti me |
na ca jānāmi taddvīpaṃ prāpnuyāṃ tatkathaṃ nu tām || 33 ||
[Analyze grammar]
ityādi cintayanso 'tha sarvatrāratimānnṛpaḥ |
smarajvareṇa jajvāla paryākulaparicchadaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
sasaṃtāpaś ca vijaye kṣatrā bhadrāyudhena saḥ |
śanaistatkāraṇaṃ pṛṣṭo jagādaivaṃ mahīpatiḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
śṛṇu tadvacmi te mittraṃ jñātaṃ tāvadadastvayā |
yaccitraputrikā tena dattā citrakareṇa me || 36 ||
[Analyze grammar]
tāṃ cintayaṃś ca supto 'haṃ svapne jānāmi vāridhim |
uttīrya prāpya nagaraṃ praviṣṭo 'smy atisundaram || 37 ||
[Analyze grammar]
tatrāpaśyamahaṃ bahvīḥ sāyudhāḥ kanyakāḥ puraḥ |
tā māṃ dṛṣṭvā jahi jahītyuccaiḥ kalakalaṃ vyadhuḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sasaṃbhramā kāpi jāne māmetya tāpasī |
praveśyaiva nijaṃ gehaṃ saṃkṣepādidam abravīt || 39 ||
[Analyze grammar]
puruṣadveṣiṇī putra rājaputrīyamāgatā |
ito malayavatyākhyā viharantī yadṛcchayā || 40 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭamātraṃ ca puruṣaṃ kanyābhir ghātayaty asau |
etābhistena rakṣārthaṃ mayeha tvaṃ praveśitaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tāpasī sadyaḥ strīveṣaṃ sā vyadhānmama |
avadhyāḥ kanyakāstāstu matvā soḍhaṃ mayāpi tat || 42 ||
[Analyze grammar]
yāvat praviṣṭām atraiva sakanyāṃ tāṃ nṛpātmajām |
paśyāmi tāvac citrasthā yā mayādarśi saiva sā || 43 ||
[Analyze grammar]
acintayaṃ ca dhanyo 'haṃ yaccitralikhitāmimām |
dṛṣṭvā punaś ca paśyāmi sākṣātprāṇasamāmiti || 44 ||
[Analyze grammar]
rājaputrī ca sā tāvat tāpasīṃ tāṃ sakanyakā |
dṛṣṭo 'smābhiḥ praviṣṭo 'tra pumān ko 'pīty abhāṣata || 45 ||
[Analyze grammar]
pumān kutaḥ prāghuṇikā sthitaiṣā me svasuḥ sutā |
iti tāṃ tāpasī sāpi pratyavocat pradarśya mām || 46 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sā rājatanayā strīrūpam apivīkṣya mām |
vismṛtya puruṣadveṣaṃ sadyaḥ smaravaśābhavat || 47 ||
[Analyze grammar]
āsītkaṇṭakitā kiṃciccintayantīva niścalā |
labdhacchidreṇa kāmena kīliteva samaṃ śaraiḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāc ca tāpasīṃ tāṃ sā vyāharadrajakanyakā |
tarhyāryetvatsvasṛsutā mamāpi prāghuṇī na kim || 49 ||
[Analyze grammar]
āyātu madguhamiyaṃ praheṣyāmyarcitāmimām |
ity uktvādāya pāṇau māmanaiṣītsā svamandiram || 50 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ ca labdhacitto 'syā jāne tatra tathetyagām |
anvamanyata māṃ sāpi vidagdhā vṛddhatāpasī || 51 ||
[Analyze grammar]
tato 'haṃ sthitavāṃs tatra rājaputryā tayā saha |
krīḍantyā kanyakānyonyavivāhādivinodanaiḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
na ca māmamucatpārśvātkṣaṇaṃ sā madgatekṣaṇā |
yatra nāhaṃ na sā tasyai kācanārocata kriyā || 53 ||
[Analyze grammar]
atha tāḥ kanyakāḥ kṛtvā vadhūṃ tāṃ rājakanyakām |
māṃ varaṃ cāvayor jāne vivāhaṃ krīḍayā vyadhuḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
kṛtodvāhau tataścāvāṃ praviṣṭau vāsakaṃ niśi |
niḥśaṅkā tatra māṃ sā ca kaṇṭhe rājasutāgrahīt || 55 ||
[Analyze grammar]
tatkālaṃ ca mayātmānaṃ prakāśyāliṅgitaiva sā |
siddheṣṭahṛṣṭā dṛṣṭvā māmāsīllajjānatā kṣaṇam || 56 ||
[Analyze grammar]
pravartayāmi surate yāvac caitāṃ hṛtatrapām |
tāvat prabodhito 'smīha yāmikena durātmanā || 57 ||
[Analyze grammar]
tadbhadrāyudha nedānīṃ citre svapne ca dṛṣṭayā |
tayā malayavatyāhaṃ vinā jīvitumutsahe || 58 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ rājānaṃ sayasvapnamavetya saḥ |
bhadrāyudhaḥ pratīhārastamāśvāsyaivamuktavān || 59 ||
[Analyze grammar]
kṛtsnaṃ cetsmaryate samyaktattadālikhatāṃ paṭe |
devena nagaraṃ yāvadupāyo 'tra nirūpyate || 60 ||
[Analyze grammar]
iti bhadrāyudhenoktaḥ sa rājā likhati sma tat |
paṭe puravaraṃ sarvaṃ tadvṛttāntaṃ ca tatkṣaṇam || 61 ||
[Analyze grammar]
taṃ citrapaṭamādāya pratīhārastadaiva saḥ |
maṭhaṃ navaṃ kārayitvā tatra bhittāvalambayat || 62 ||
[Analyze grammar]
maṭhe cātrākarod dūradeśād āgatabandinām |
sattre saḍrasam āhāraṃ savastrayugakāñcanam || 63 ||
[Analyze grammar]
yaścitrasthamidaṃ vetti puraṃ ko'pi sa eti cet |
mamāvedya iti prādādajñāṃ ca maṭhavartinām || 64 ||
[Analyze grammar]
atrāntare grīṣmavanaṃ mallikāmodimārutam |
chāyāniṣaṇṇapathikaṃ dṛṣṭvā puṣpitapāṭalam || 65 ||
[Analyze grammar]
ājagāmāmbudaśyāmo gurugambhīragarjitaḥ |
ketakodāmadaśanaḥ prāvṛṭkālamadadvipaḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
tatkālaṃ tasya paurastyapavaneddha ivāyayau |
vṛddhiṃ virahadāvāgnirvikramādityabhūpateḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
himaṃ hāralate dehi siñca citrāṅgi candanaiḥ |
pattralekhe 'bjinīpattraśayanaṃ śiśiraṃ kuru || 68 ||
[Analyze grammar]
kaṃdarpasene kadalīdalair vitara mārutam |
iti tadvāranārīṇāṃ tadā śuśruvire giraḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
kramāc ca vidyudviṣamaḥ śaśāmāsya ghanāgamaḥ |
rājñaḥ savirahajvālo na punarmadanajvaraḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
pānthāḥ pathi pravartantāṃ dūrasthānāṃ pravṛttayaḥ |
priyāḥ priyāṇāṃ grathyantāṃ jāyantāṃ tatsamāgamāḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
ityādiśantīva tataḥ kalahaṃsaravaiḥ śarat |
āgātphullāmbujamukhī sakāśakusumasmitā || 72 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ dūrāgato bandī tatra kṣattṛkṛte maṭhe |
bhojanārthī viveśaiko niśamya khyātimekadā || 73 ||
[Analyze grammar]
nāmnā śambarasiddhiḥ sa maṭhe 'tra kṛtabhojanaḥ |
āttavastrayugaścitrapaṭaṃ bhittau dadarśa tam || 74 ||
[Analyze grammar]
vibhāvya tatra citrasthaṃ nagaraṃ tatsa vismitaḥ |
jagāda bandī kenedamaho ālikhitaṃ puram || 75 ||
[Analyze grammar]
yadekena mayā dṛṣṭaṃ likhitaṃ yena tena ca |
dvitīyeneti jāne 'haṃ nāpareṇeti kenacit || 76 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā maṭhajanenoktaṃ bhadrāyudhasya tat |
tattena svayametyāsau bandī ninye nṛpāntikam || 77 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tvayā nagaram satyaṃ taddṛṣṭam iti bhūbhṛtā |
tatra śambarasiddhiḥ sa paripṛṣṭo 'bravīd idam || 78 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭaṃ mayā tanmalayapuraṃ nāma mahāpuram |
bhramatā bhuvamuttīrya vāridhiṃ dvīpamadhyagam || 79 ||
[Analyze grammar]
tasminmalayasiṃhākhyo nagare 'sti mahīpatiḥ |
tasyāsti nāmnā malayavatītyanupamā sutā || 80 ||
[Analyze grammar]
puruṣadveṣiṇī sā ca svapne jātu kathaṃcana |
vihāranirgatā kaṃcinmahāpuruṣamaikṣata || 81 ||
[Analyze grammar]
tenālokitamātreṇa sa bhīta iva tatkṣaṇam |
niryayau manasastasyāḥ puruṣadveṣadurgrahaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
nītvātha taṃ svabhavanaṃ svapna eva vidhāya ca |
vivāhaṃ tena sahitā vāsaveśma viveśa sā || 83 ||
[Analyze grammar]
tatra tena sama myāvat sevate suratotsavam |
tāvadvāsasthayā dāsyā sā niśānte prabodhitā || 84 ||
[Analyze grammar]
tato nirvāsya kopāt tāṃ dāsīṃ svapnāvalokitam |
taṃ smarantī priyatamaṃ prājvaladvirahāgninā || 85 ||
[Analyze grammar]
apaśyantī gatiṃ kāṃcitsmareṇa vivaśīkṛtā |
utthāyotthāya śayane srastāṅgī nyapatatparam || 86 ||
[Analyze grammar]
mūkeva bhūtākrānteva tamaḥsaṃmohiteva ca |
nottaraṃ pṛcchataḥ kiṃcid dadau parijanasya sā || 87 ||
[Analyze grammar]
vijñāya pitrā mātrā ca tataḥ pṛṣṭātikṛcchrataḥ |
śaśaṃsa svapnavṛttāntaṃ sā tamāptasakhīmukhe || 88 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pitrā kṛtāśvāsā pratijñām akaroc ca sā |
viśrāmyagniṃ tam āpnomi ṣaḍbhir māsair na ced iti || 89 ||
[Analyze grammar]
pañca māsā gatāścādya tasyāḥ ko vetti bhāvi kim |
itīdṛktatra vṛttāntaḥ pure parigato mayā || 90 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tena sasaṃvādamukte śambarasiddhinā |
jātārthaniścaye hṛṣṭe rājñi bhadrāyudho 'bhyadhāt || 91 ||
[Analyze grammar]
siddhaṃ kāryaṃ sa deśo hi tvadvaśaḥ sanṛpaḥ prabho |
tattatra gamyatāṃ yāvanmāsaḥ ṣaṣṭho na yātyataḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
iti tenodite kṣattrā tadākhyātārthavistaram |
kṛtvā śambarasiddhiṃ tam agre bhūridhanārcitam || 93 ||
[Analyze grammar]
raviraśmiṣu saṃpātaṃ pāṇḍimānaṃ dhaneṣu ca |
sarittoyeṣu kārśyaṃ ca nirasyeva nijaṃ nṛpaḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
nirātaṅkaḥ sa saṃpadya tadaiva dayitāṃ prati |
pratasthe vikramādityaḥ sainyena laghunā vṛtaḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
gatvā krameṇa tīrṇābdhiryāvat prāptaḥ puraṃ sa tat |
tāvaddadarśa tatrāgre janaṃ kolāhalākulam || 96 ||
[Analyze grammar]
eṣā malayavatyadya pūrṇe ṣāṇmāsike 'vadhau |
aprāptadayitā vahniṃ rājaputrī vivikṣati || 97 ||
[Analyze grammar]
ityatra śuśrāva janātpṛṣṭādatha sa bhūpatiḥ |
upāgāc ca sa taṃ deśaṃ racitā yatra taccitā || 98 ||
[Analyze grammar]
taddarśanādapasṛte jane tatra dadarśa tam |
dṛśorakāṇḍapīyūṣavarṣaṃ sā rājakanyakā || 99 ||
[Analyze grammar]
so 'yaṃ prāṇeśvaraḥ svapnapariṇetā mamāgataḥ |
tattātasyocyatāṃ śīghram iti smāha ca sā sakhīḥ || 100 ||
[Analyze grammar]
tābhir gatvā tathaivoktastatpitā so 'tha bhūpatiḥ |
nirduḥkho jātaharṣastaṃ prahvo rājānamabhyagāt || 101 ||
[Analyze grammar]
tatkālamutkṣipya bhujaṃ tena śambarasiddinā |
uccair avasarajñena vandinedamapaṭhyata || 102 ||
[Analyze grammar]
jaya nijatejaḥsādhitabhūtagaṇa mlecchavipinadāvāgne |
jaya deva saptasāgarasīmamahīmāninīnātha || 103 ||
[Analyze grammar]
jaya vijitasakalapārthivavinataśirodhāritātigurvājña |
jaya viṣamaśīla vikramavārinidhe vikramāditya || 104 ||
[Analyze grammar]
ity ukte vandinā taṃ sa vikramādityamāgatam |
buddhvā malayasiṃho 'tra rājā jagrāha pādayoḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
viveśa ca kṛtātithyastena sākaṃ svamandiram |
tayā malayavatyā ca duhitrā mṛtyumuktayā || 106 ||
[Analyze grammar]
dadau ca tāṃ sutāṃ tasmai vikramādityabhūbhṛte |
sa rājā tena jāmātrā manvānaḥ kṛtakṛtyatām || 107 ||
[Analyze grammar]
yathā citre tathā svapne yathā svāpne tathaiva tām |
vilokya sākṣānmalayavatīmaṅkagatāṃ priyām || 108 ||
[Analyze grammar]
sa cāpi vikramādityastadadbhutamamanyata |
phalaṃ śailasutākāntaprasādasuraśākhinaḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
atha tāmādāya vadhūṃ nirvṛtim iva rūpiṇīṃ sa malayavatīm |
uttīrya vārirāśiṃ sotkalikaṃ suciravirahamiva || 110 ||
[Analyze grammar]
tattatprābhṛtahastaiḥ praṇamyamānaḥ pade pade bhūpaiḥ |
nijanagarīmujjayinīṃ pratyāgādvikramādityaḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
prabhāvam ālokya ca tatra tasya taṃ yathecchasatyīkṛtacitrakautukam |
visismiye ko na jaharṣa ko na vā cakāra ko vā na mahotsavaṃ janaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 3
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!