Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 5
evaṃ padmāvatī yāvattatprāptyai saṃśritā tapaḥ |
tāvat svanagaraṃ muktāphalaketuravāpya saḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
brahmaśāpavaśāsannamānuṣyāvataro bhayāt |
vidyādharendratanayaḥ śaraṇaṃ śiśriye śivam || 2 ||
[Analyze grammar]
tamarcayaṃś ca tadgarbhagṛhācchuśrāva bhāratīm |
mā bhaiṣīrna hi te garbhavāsakleśo bhaviṣyati || 3 ||
[Analyze grammar]
mānuṣye nāpi te duḥkhaṃ bhāvi nāpi ciraṃ sthitiḥ |
janiṣyase rājasuto mahābalaparākramaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
tapodhanānmuneḥ kṛtsnamastragrāmamavāpsyasi |
madīyaḥ kiṃkarākhyaś ca gaṇas te bhavitānujaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
tatsahāyo ripūñjitvā kṛtvā kāryaṃ divaukasām |
kartāsi khecaraiśvaryaṃ padmāvatyā yutaḥ punaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
evaṃ śrutvā giraṃ baddhadhṛtiḥ śāpaphalāgamam |
pratīkṣamāṇa iva taṃ tasthau rājasuto 'tha saḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
atrāntare kathāsaṃdhau pūrvasyāṃ nagaraṃ diśi |
āsīddevasabhaṃ nāma jitadevasabhaṃ śriyā || 8 ||
[Analyze grammar]
tatra merudhvajo nāma sārvabhaumo 'bhavannṛpaḥ |
sahāyo devarājasya devāsuraraṇāgame || 9 ||
[Analyze grammar]
yasya lobho yaśasyāsīnna parasve mahātmanaḥ |
taikṣṇyaṃ khaḍge na daṇḍe tu bhayaṃ pāpānna śatrutaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
kuṭilatvaṃ bhruvoḥ kope nāśaye yasya cābhavat |
maurvīkiṇāṅke pāruṣyaṃ bhuje na vacane punaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
vyadhādyudhi na koṣe tu yo dīnārātirakṣaṇam |
ratiṃ ca dharmacaryāsu śraddadhe nāṅganāsu yaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
tasyābhūtāmubhe cinte bhūpateḥ satataṃ hṛdi |
ekā putro na yat tasya tāvadeko 'py ajāyata || 13 ||
[Analyze grammar]
dvitīyā cāpi yatpūrvaṃ devāsuramahāhavāt |
jagmuḥ pātālamasurā hataśeṣāḥ palāyya ye || 14 ||
[Analyze grammar]
te nirgatya tato dūrātsatīrthāyatanāśramān |
vināśyaiva cchalāttasya pātālamasakṛdyayuḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
na ca tān prāpa sa nṛpaḥ pātālavyomacāriṇaḥ |
tejasvī tena saṃtepe niḥsapatne 'pi bhūtale || 16 ||
[Analyze grammar]
etaccintākulo jātu śakraprahitasadrathaḥ |
devāsthānaṃ yayau so 'tra caitraśukladināgame || 17 ||
[Analyze grammar]
śakrasya vatsarārambhe sarvāsthānaṃ tathāhi tat |
tadrathena sa yāti sma rājā merudhvajaḥ sadā || 18 ||
[Analyze grammar]
tadā tu tatra divyastrīnṛttagītākule 'pi saḥ |
saṃmānito 'pi śakreṇa niḥśvasannāsta bhūpatiḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā jñātahṛdayo devarājo jagāda tam |
rājañjānāmyahaṃ yatte duḥkhaṃ tanmā ca bhūttava || 20 ||
[Analyze grammar]
muktāphaladhvajākhyas te śivāṃśo janitā sutaḥ |
eko gaṇāvatāraś ca dvitīyo malayadhvajaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
tapodhanānmunervidyāḥ kāmarūpaṃ ca vāhanam |
muktāphaladhvajaḥ prāpsyatyastrāṇi ca sahānujaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
mahāpāśupatāstraṃ ca punaḥ prāpya sa durjayaḥ |
kariṣyati vaśe pṛthvīṃ pātālaṃ ca hatāsuraḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ ca vyomacarāv etau samahāstrau gṛhāṇa me |
vāraṇaṃ kāñcanagiriṃ tathā kāñcanaśekharam || 24 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāstragajāndattvā preṣitaḥ so 'tha vajriṇā |
āgānmerudhvajo hṛṣṭo bhūtale nagaraṃ nijam || 25 ||
[Analyze grammar]
te tu cchalakṛtāvadyās tasya pātālasaṃśrayāt |
khecaratvaṃ gatasyāpi prāpyā nāsan kilāsurāḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śakrāc chrutasyāsau rājā putrecchur āśramam |
tapodhanasya tasyarṣer yayau divyebhavāhanaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
tatrābhigamya tamṛṣiṃ śakrādeśaṃ nivedya tam |
bhagavannādiśopāyaṃ śīghraṃ me 'treti so 'bravīt || 28 ||
[Analyze grammar]
sa ca tasyācireṇeṣṭasiddhaye munirādiśat |
vratamārādhanaṃ śaṃbhoḥ sabhāryasya mahībhujaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
sa tenārādhayām āsa vratenorvīpatiḥ śivam |
tuṣṭaḥ sa ca vibhuḥ svapne tam evamavadannṛpam || 30 ||
[Analyze grammar]
uttiṣṭha rājan prāptāsi krameṇaivāvilambitam |
śeṣāsuravināśāya dvau putrāvaparājitau || 31 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā prabudhyaiva prātaruktvā muneś ca saḥ |
sabhāryaḥ pāraṇaṃ kṛtvā rāja svapuramāyayau || 32 ||
[Analyze grammar]
tatra tasya mahādevī rājñī merudhvajasya sā |
ṛtuṃ dinaiḥ katipayaiḥ pratipede sulakṣaṇā || 33 ||
[Analyze grammar]
tasyāḥ sa garbhe samabhūn muktvā śāpavaśena tām |
vaidyādharīṃ tanum muktāphalaketur atarkitam || 34 ||
[Analyze grammar]
sā ca tasya tanus tatra nije candrapure pure |
vidyāprabhāvād amlānā tasthau bāndhavarakṣitā || 35 ||
[Analyze grammar]
sāpi merudhvajasyātra rājño devasabhe pure |
rājñī sagarbhā saṃpadya nandayām āsa taṃ patim || 36 ||
[Analyze grammar]
yathā yathā ca sā rājñī jajñe garbhabharālasā |
tathā tathā sa sotsāhastasyāḥ patirabhūnnṛpaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
prāpte ca samaye putraṃ sāsūta smārkasaṃnibham |
bālamevogramahasaṃ kumāram iva pārvatī || 38 ||
[Analyze grammar]
babhūva cotsavaḥ kṛtsne na paraṃ vasudhātale |
yāvannabhastale 'pyāsīddevaprahatadundubhau || 39 ||
[Analyze grammar]
svayam āgān muniś cātra divyadṛk sa tapodhanaḥ |
diṣṭyā vardhayituṃ merudhvajaṃ taṃ pṛthivīpatim || 40 ||
[Analyze grammar]
tena sākaṃ sa muninā nāmnā śakroditena tam |
muktāphaladhvajaṃ cakre putraṃ rājā kṛtotsavaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
tato gate munau tasmiṃs tasya saṃvatsarāntare |
rājño dvitīyastanayo rājñāṃ tasyāmajāyata || 42 ||
[Analyze grammar]
taṃ ca nāmnā sa nṛpatiścakāra malayadhvajam |
tathaiva harṣāyātena tenaiva muninā saha || 43 ||
[Analyze grammar]
tataḥ saṃyatakaḥ so 'pi śāpāttanmantriṇaḥ sutaḥ |
jajñe nāma pitā cāsya mahābuddhiriti vyadhāt || 44 ||
[Analyze grammar]
tatas tau siṃhaśāvābhāv avardhetāṃ nṛpātmajau |
krameṇa tejasā sārdhaṃ mantriputreṇa tena ca || 45 ||
[Analyze grammar]
gateṣv athāṣṭamātreṣu varṣeṣu sa tapodhanaḥ |
etyopanayanaṃ cakre rājasūnvostayor muniḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
aṣṭau cānyāni varṣāṇi vidyāsu ca kalāsu ca |
mahāstreṣu ca sarveṣu vinīyete sma tena tau || 47 ||
[Analyze grammar]
tato yuvānau dṛṣṭvā tau sarvaśastrās trayodhinau |
putrau kṛtinamātmānaṃ mene merudhvajo nṛpaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
atha taṃ svāśramaṃ gantum icchantaṃ so 'bravīn munim |
abhīṣṭā dakṣiṇedānīṃ bhagavan gṛhyatām iti || 49 ||
[Analyze grammar]
eṣaiva dakṣiṇābhīṣṭā mama tvatto mahīpate |
asurān yajñahantṝn yat saputro me haniṣyasi || 50 ||
[Analyze grammar]
ityūcivāṃsamavadattaṃ maharṣiṃ sa bhūpatiḥ |
ata evādhunā grāhyā bhagavandakṣiṇā tvayā || 51 ||
[Analyze grammar]
tadārabhasva yajñaṃ tvaṃ tadvighnāyāsurāś ca te |
eṣyantyahaṃ ca tatkālaṃ tatraiṣyāmi saputrakaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
pūrvakālaṃ hi daityāste kṛtvā doṣaṃ chalena vaḥ |
khamutpatya nipatyābdhau pātālamagamanmune || 53 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ tv indradattau me vidyete khacarau gajau |
tābhyāṃ saha saputras tān prāpsyāmi vyomagān api || 54 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa munistuṣṭas tam uvāca narādhipam |
tarhi tvaṃ yajñasaṃbhāraṃ yathāyogyaṃ kuruṣva me || 55 ||
[Analyze grammar]
yāvaddigviśrutaṃ gatvā tatra yāgaṃ samārabhe |
preṣayāmi ca vo dūtaṃ śiṣyametaṃ dṛḍhavratam || 56 ||
[Analyze grammar]
saṃjātakāmagoddāmamahābalakhagākṛtim |
muktāphaladhvajasyāsya bhavitā saiṣa vāhanam || 57 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sa muniḥ prāyātsvāśramaṃ sa ca bhūpatiḥ |
prāhiṇotsarvasaṃbhārāṃstasyānupadam eva tān || 58 ||
[Analyze grammar]
prārabdhe tena yajñe ca miladdevarṣisaṃsadi |
buddhvā pātālanilayā dānavāḥ kṣobham āyayuḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
tajjñātvā sa muniḥ śiṣyaṃ prāhiṇottaṃ dṛḍhavratam |
śāspakalpitapakṣīndrarūpaṃ devasabhaṃ puram || 60 ||
[Analyze grammar]
tatra prāptaṃ ca taṃ dṛṣṭvā smṛtvā munivacaś ca saḥ |
sajjīcakāra tau divyau rājā merudhvajo gajau || 61 ||
[Analyze grammar]
āruroha tayor mukhyaṃ sa kāñcanagiriṃ svayam |
kanīyase ca putrāya dadau kāñcanaśekharam || 62 ||
[Analyze grammar]
dṛḍhavratakhagendraṃ ca taṃ sa muktāphaladhvajaḥ |
ārurohāttadivyāstro bandivṛndābhivanditaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
tatas te prayayur vīrās trayaḥ khecaravāhanāḥ |
dattāśiṣo dvijavaraiḥ puraḥ prahitasainikāḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
prāptānāṃ cāśramaṃ teṣāṃ sa muniḥ prītamānasaḥ |
abhedyāḥ sarvaśastrāṇāṃ bhūyāsteti varaṃ dadau || 65 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca dānavabalaṃ nihantuṃ yajñamāyayau |
abhyadhāvaca taddṛṣṭvā merudhvajabalaṃ nadat || 66 ||
[Analyze grammar]
prāvartata tato yuddhaṃ daityānāṃ mānuṣaiḥ saha |
daityās tu mānuṣān svasthā bhūtalasthān babādhire || 67 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa pakṣivahano daityānmuktāphaladhvajaḥ |
pradhāvya śaravarṣeṇa cakarta ca mamātha ca || 68 ||
[Analyze grammar]
taṃ ca dṛṣṭvā vihaṃgasthaṃ jvalantam iva tejasā |
taccheṣāḥ prādravandaityāste nārāyaṇaśaṅkitāḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
gatvā bhayāc ca pātālaṃ sarvaṃ trailokyamāline |
tatkālaṃ daityarājāya śaśaṃsuste tathaiva tat || 70 ||
[Analyze grammar]
sa tadbuddhvā drutaṃ cārair anviṣya tamavetya ca |
muktāphaladhvajaṃ martyaṃ mānuṣābhibhavākṣamī || 71 ||
[Analyze grammar]
saṃghaṭya sarvapātāladānavānasureśvaraḥ |
vāryamāṇo 'pi śakunair yoddhumāgāttamāśramam || 72 ||
[Analyze grammar]
muktāphaladhvajādyāś ca tatraivāvahitāḥ sthitāḥ |
tam abhyadhāvan dṛṣṭvaiva sabalaṃ dānavādhipam || 73 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pravṛtte bhūyo 'tra martyāsuramahāhave |
vimānair āyayurdraṣṭuṃ rudrendrapramukhāḥ surāḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
muktāphaladhvajaścātra tatkṣaṇopasthitaṃ puraḥ |
dadarśālaṅghyatejaskamastraṃ pāśupataṃ mahat || 75 ||
[Analyze grammar]
atipramāṇamudvahnijvālaṃ tryakṣaṃ caturmukham |
ekāṅghrimaṣṭabāhuṃ ca kalpāntānalasaṃnibham || 76 ||
[Analyze grammar]
viddhi māṃ śaṃkarādeśādāyātaṃ vijayāya te |
iti bruvāṇaṃ so 'bhyarcya rājaputrastadagrahīt || 77 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca gagane taistair asurair astravṛṣṭibhiḥ |
merudhvajabalaṃ tāmyadadhaḥsthitamabādhyata || 78 ||
[Analyze grammar]
tatas tadrakṣituṃ citrayodhī muktāphaladhvajaḥ |
śarajālaṃ dadau madhye yuyudhe cāsuraiḥ saha || 79 ||
[Analyze grammar]
pitṛbhrātṛyutaṃ dṛṣṭvā taṃ nabhaścaravāhanam |
trailokyamālī daityendraḥ pannagāstraṃ mumoca saḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
tasmān nirgacchato 'saṃkhyān ghorān āśīviṣān ahīn |
garuḍair gāruḍāstrotthair ardayan malayadhvajaḥ || 81 ||
[Analyze grammar]
tato yadyatsa daityendraḥ saputro 'stramavāsṛjat |
muktāphaladhvajastattannirāsyat tasya helayā || 82 ||
[Analyze grammar]
atha kruddhaḥ sa devāristatputro 'nye ca dānavāḥ |
āgneyādīni yugapattasminnastrāṇi cikṣipuḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
tāni tasyāgrato dṛṣṭvā sthitaṃ pāśupataṃ jvalat |
bhītānyastrāṇi sarvāṇi vimukhāni kṣaṇādyayuḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
tatas te yāvadicchanti bhītā daityāḥ palāyitum |
tāvattadāśayaṃ buddhvā vīro muktāphaladhvajaḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
babandha teṣām ūrdhvaṃ ca caturdikkaṃ ca tatkṣaṇam |
śarajālaṃ sa durbhedaṃ vajrapañjarasaṃnibham || 86 ||
[Analyze grammar]
tatrāntarbhramatastāṃś ca śakuntāniva dānavān |
pitrā bhrātrā ca sahitaḥ sa jaghāna śitaiḥ śaraiḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
nipetuś ca karāḥ pādāḥ śarīrāṇi śirāṃsi ca |
chinnāni teṣāṃ daityānāmavahaṃścāsranimnagāḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
sādhuvāde tato datte puṣpavarṣānuge suraiḥ |
mohanāstraṃ dadau teṣāṃ dviṣāṃ muktāphaladhvajaḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
tena saṃmohitān bhūmau patitāṃs tān sarājakān |
asurān vāruṇāstreṇa pāśabaddhāṃś cakāra saḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
tapodhano 'tha so 'vādīnmerudhvajanṛpaṃ muniḥ |
na vadhyamāsuraṃ sainyaṃ hataśeṣamidaṃ khalu || 91 ||
[Analyze grammar]
svīkṛtena hy anenaiva pravekṣyadhvaṃ rasātalam |
daityendrastu saputro 'yaṃ baddhvā nītvā samantrikaḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
mahāsurair duṣṭanāgair yukto mukhyaiś ca rākṣasaiḥ |
sthāpyo devasabhāsanne śvetaśailaguhāntare || 93 ||
[Analyze grammar]
ity ukto muninā daityayodhānmerudhvajo 'bravīt |
mā bhaiṣṭa yūyaṃ nāsmābhir vadhyā sabhrātṛkasya tu || 94 ||
[Analyze grammar]
muktāphaladhvajasyāsya vartadhvaṃ śāsane 'dhunā |
ity uktā dānavā rājñā hṛṣṭāstatpratipedire || 95 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājā taṃ daityarājaṃ trailokyamālinam |
putrādibhistaiḥ sahitaṃ śvetaśailamanāyayat || 96 ||
[Analyze grammar]
tadguhābhyantare taṃ ca sthāpayām āsa saṃyatam |
bhūriśūrabalopetapradhāsnāmātyarakṣitam || 97 ||
[Analyze grammar]
tato nivṛtte saṅgrāme muktamandaravṛṣṭiṣu |
vaimānikeṣu yāteṣu pravṛtte jagadutsave || 98 ||
[Analyze grammar]
sa tatra putrau vakti sma rājā merudhvajo jayī |
ihaiva yajñarakṣārthamahaṃ tiṣṭhāmi saṃprati || 99 ||
[Analyze grammar]
yuvāṃ prayātaṃ pātālametaiḥ svaiḥ sainikaiḥ saha |
prāptadaityavimānaughaiḥ śeṣāsurabalena ca || 100 ||
[Analyze grammar]
āśvāsya sthāpayitvā ca vaśe pātālavāsinaḥ |
pradhānādhiṣṭhitān kṛtvā svīkṛtyehāgamiṣyathaḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā tathetyāśu divyakāmagavāhanaḥ |
muktāphaladhvajo vīraḥ sa cāpi malayadhvajaḥ || 102 ||
[Analyze grammar]
rasātalaṃ viviśatuḥ sasainyau bhrātarāvubhau |
saha dānavasainyena praṇatenāgrayāyinā || 103 ||
[Analyze grammar]
hatvā carakṣiṇaḥ sthānasthāneṣu paripanthinaḥ |
adātāmatra tau śeṣajanasyābhayaḍiṇḍimam || 104 ||
[Analyze grammar]
viśvastapraṇate caitau jane sapta rasātalāsn |
svīcakratuḥ puraśatair nānāratnamayair yutān || 105 ||
[Analyze grammar]
bubhujāte ca tān ramyān udyānaiḥ sarvakāmadaiḥ |
divyāsavabhṛtān ekaratnasopān avāpikaiḥ || 106 ||
[Analyze grammar]
tatrādbhutākṛtī tau ca dadṛśurdānavāṅganāḥ |
tatkanyāś ca taruṣvantarmāyācchāditavigrahāḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
ārebhe ca tadā tatra bharturbaddhasya śarmaṇe |
tapaḥ svayaṃprabhā nāma bhāryā trailokyamālinaḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
tasyāḥ sute ca trailokyaprabhātribhuvanaprabhe |
ārebhāte tapastadvatkumāryau śreyase pituḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
tau ca rājasutau tatra pātāle sakalaṃ janam |
labdhapraśamanasvasthaṃ saṃmānya vividhaiḥ priyaiḥ || 110 ||
[Analyze grammar]
sthāpayitvā ca saṅgrāmasiṃhādīnadhikāriṇaḥ |
tapovanāśramapadaṃ pituḥ pārśvam upeyatuḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
tāvattatra muneryajñaḥ sa samāptim upāyayau |
gantuṃ prārebhir e devāḥ svadhiṣṇyānyṛṣayas tathā || 112 ||
[Analyze grammar]
tato merudhvajaḥ śakraṃ parituṣṭaṃ vyajijñapat |
āgamyatāṃ mannagaraṃ deva tuṣṭo 'si cenmayi || 113 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tatpriyāyāgānmunimāmantrya vāsavaḥ |
rājñā tena saputreṇa saha devasabhaṃ puram || 114 ||
[Analyze grammar]
tatra copācarattaṃ sa rājā lokadvayeśvaraḥ |
tathā śakraṃ yathā divyaṃ sukhaṃ vismarati sma saḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prītaḥ sa śakro 'pi taṃ saputraṃ mahīpatim |
divyātmavāhanārūḍhaṃ nināya svaṃ triviṣṭapasm || 116 ||
[Analyze grammar]
tatra nāradarambhādisaṃgītasukhasundare |
sa viśramayya taṃ merudhvajaṃ samalayadhvajam || 117 ||
[Analyze grammar]
muktāphaladhvajaṃ cendraḥ pārijātamayīḥ srajaḥ |
dattvā sadivyamukuṭāḥ saṃmānya prāhiṇodgṛham || 118 ||
[Analyze grammar]
te cāgatyātra bhūloke pātāle ca gatāgatam |
kurvāṇāścakrire rajyaṃ nṛdevā lokayor dvayoḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
tato merudhvajo muktāphaladhvajam uvāca saḥ |
vijitāḥ śatravaḥ putra yuvānau bhrātarau yuvām || 120 ||
[Analyze grammar]
svādhīnā rājakanyāś ca mayā tāś ca gaveṣitāḥ |
vartante prāptakālastatkriyatāṃ dārasaṃgrahaḥ || 121 ||
[Analyze grammar]
iti pitrodite 'vādītso 'tha muktāphaladhvajaḥ |
na me pariṇaye tāta manastāvat pravartate || 122 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ tapaścariṣyāsmi saṃpratyārādhituṃ haram |
eṣa vatsastu kurutāṃ vivāhaṃ malayadhvajaḥ || 123 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvaiva malayadhvajastaṃ so 'nujo 'bravīt |
vivāho mama yuktaḥ kimārya tvayyaparigrahe || 124 ||
[Analyze grammar]
rājyaṃ vā tvayyarājyasthe tava mārgānugo hy aham |
ity ukte tena malayadhvajenovāca bhūpatiḥ || 125 ||
[Analyze grammar]
merudhvajastaṃ tanayaṃ jyeṣṭhaṃ muktāphaladhvajam |
yuktam evāmunā tāvadanujena tavoditam || 126 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ tvayuktaṃ vadasyetan nava evātra yauvane |
ko nāma kālastapaso bhogakālo hy ayaṃ tava || 127 ||
[Analyze grammar]
tadakālocitaḥ putra mucyatāmeṣa durgrahaḥ |
iti tenocyamāno 'pi rājñā jyeṣṭhaḥ suto 'tra ca || 128 ||
[Analyze grammar]
nāṅgīcakre yadā saṃpratyudvāhaṃ niścayena saḥ |
tadā sa nṛpatistūṣṇīṃ tasthau kālaṃ pratīkṣitum || 129 ||
[Analyze grammar]
atrāntare ca pātāle bhāryāṃ trailokyamālinaḥ |
svayaṃprabhām ūcatus tāṃ tapaḥsthe te svakanyake || 130 ||
[Analyze grammar]
āvayor amba saptāṣṭavarṣayoḥ saṃyataḥ pitā |
rājyabhraṃśaś ca saṃvṛttaḥ kasmād akṛtapuṇyayoḥ || 131 ||
[Analyze grammar]
aṣṭamaṃ varṣametac ca tapasyantyorna nau haraḥ |
prasīdati na tāto 'yaṃ mucyate 'dyāpi bandhanāt || 132 ||
[Analyze grammar]
tadyāvadāvayor na syādripoḥ paribhavo 'thavā |
nirlakṣaṇāmimāṃ tāvadanale juhuvustanum || 133 ||
[Analyze grammar]
ity uktā duhitṛbhyāṃ sā jagādaivaṃ svayaṃprabhā |
putryau pratīkṣyatāṃ tāvadudayo hy asti naḥ punaḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
tapaḥsthitāṃ hi māṃ svapne jāne devo 'bravīcchivaḥ |
vatse kuryā dhṛtiṃ rājyaṃ punaḥ prāpsyati te patiḥ || 135 ||
[Analyze grammar]
muktāphaladhvajaścaiṣa tathaiva malayadhvajaḥ |
duhitrostava bhartārau rājaputrau bhaviṣyataḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
mānuṣāviti mā caitau vijñāsīretayor yataḥ |
eko vidyādharavaro dvitīyo māmako gaṇaḥ || 137 ||
[Analyze grammar]
ityādiṣṭeśvareṇāhaṃ prabuddhā rajanīkṣaye |
ityāśayaitayā caiṣa soḍhaḥ kleśo mahānmayā || 138 ||
[Analyze grammar]
tasmādāvedayāmyetadarthaṃ yuṣmatpituḥ prabhoḥ |
tadicchayā yatiṣye ca yuṣmadudvāhasiddhaye || 139 ||
[Analyze grammar]
evamāśvāsya sā rājñī kanyake sve svayaṃprabhā |
uvācendumatīṃ nāma vṛddhāmantaḥpurastriyam || 140 ||
[Analyze grammar]
āryaputrasya nikaṭaṃ śvetaśailaguhāṃ vraja |
nipatya pādayostaṃ ca vijñāpaya girā mama || 141 ||
[Analyze grammar]
nirmitāsmi mahārāja dhātrānyenaiva dāruṇā |
tvadviyogāgninādyāpi na dahye jvalatāpi yā || 142 ||
[Analyze grammar]
ātmā tu na mayā tyaktaḥ punastvaddarśanāśayā |
ity uktvā māmakaṃ śārvaṃ svapnādeśaṃ nivedayeḥ || 143 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kanyāvivāhārthaṃ pṛcchestaṃ yac ca vakṣyati |
tattvayāgatya me vācyaṃ vidhāsye 'haṃ tathāvidham || 144 ||
[Analyze grammar]
ity uktvendumatīṃ tāṃ sā praiṣayatsāpi nirgatā |
pātālātprāpa tacchailaguhādvāraṃ surakṣitam || 145 ||
[Analyze grammar]
rakṣiṇo 'bhyarthya tatrāntaḥ praviśyālokya saṃyatam |
trailokyamālinaṃ taṃ sā sāśrurjagrāha pādayoḥ || 146 ||
[Analyze grammar]
tatpṛṣṭakuśalā tac ca śanaistasmai śaśaṃsa sā |
kṛtsnaṃ svabhāryāsaṃdeśaṃ tato rājā jagāda saḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
yaḥ prokto rājyalābho naḥ śarveṇāstu tathaiva saḥ |
merudhvajasyātmajayoḥ kanyādāne tu kā kathā || 148 ||
[Analyze grammar]
ihaivāhaṃ vipadyeya na tu dadyāṃ nijātmaje |
śatrubhyāṃ mānuṣābhyāṃ ca saṃyataḥ sannupāyanam || 149 ||
[Analyze grammar]
ity uktvendumatī rājñā preṣitā tena sā tataḥ |
etya svayaṃprabhāyai tattatpatnyai tadvaco 'bhyadhāt || 150 ||
[Analyze grammar]
śrutvā tatas te trailokyaprabhātribhuvanaprabhe |
daityendrakanye jananīmūcatustāṃ svayaṃprabhām || 151 ||
[Analyze grammar]
āvayor yauvanabhayadagnirevādhunā gatiḥ |
tadambāsyāṃ caturdaśyāṃ tatpraveśaṃ vidadhvahe || 152 ||
[Analyze grammar]
kṛtaniścayayor evaṃ tayoḥ sāpy akarottadā |
niścayaṃ maraṇāyaiva tanmātā saparicchadā || 153 ||
[Analyze grammar]
prāptāyāṃ ca caturdaśyāṃ tāḥ pāparipunāmani |
tīrthe sarvāścitāś cakrurarcitvā hāṭakeśvaram || 154 ||
[Analyze grammar]
tāvanmerudhvajo rājā tithau tasyāṃ saputrakaḥ |
sabhāryaścāyayau tāvaddhāṭakeśvaramarcitum || 155 ||
[Analyze grammar]
sa pāpariputīrthaṃ tatsnānārthaṃ sānugo vrajan |
dūraddadarśa tattīre vanāntardhūmamudgatam || 156 ||
[Analyze grammar]
dhūmodgamaḥ kuto 'treti pṛcchantaṃ taṃ ca bhūpatim |
ūcuḥ saṅgrāmasiṃhādyāḥ pātālādhikṛtā nijāḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
trailokyāmālino bhāryā mahārāja svayaṃprabhā |
duhitṛbhyāṃ kumārībhyāṃ sahātra tapasi sthitā || 158 ||
[Analyze grammar]
nūnaṃ tā agnikāryādi kiṃcid atrādya kurvate |
yadi vātitapaḥkhinnāḥ kurvantyagnipraveśanam || 159 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā saha putrābhyāṃ patnyā taiścādhikāribhiḥ |
draṣṭuṃ sa rājā tatrāgānniṣiddhānyaparicchadaḥ || 160 ||
[Analyze grammar]
dadarśa cātra pracchannaḥ sthitas te daityakanyake |
samātṛke pūjayantyau susamiddhaṃ citānalam || 161 ||
[Analyze grammar]
mukhalāvaṇyasaṃdohaniḥsyandair dikṣu sarvataḥ |
candrabimbaśatānīva racayantyau rasātale || 162 ||
[Analyze grammar]
lolahārāmbupūrābhyāṃ kāmasyevābhiṣecanam |
kucakāñcanakumbhābhyāṃ kurvatyau trijagajjaye || 163 ||
[Analyze grammar]
bibhrāṇe jaghanābhogaṃ vipulaṃ baddhamekhalam |
nakṣatramālāṅkam iva smasradvipaśiraḥsthalam || 164 ||
[Analyze grammar]
vahantyau keśapāśau ca pannagāviva nirmitau |
dātrā lāvaṇyasarvasvanidhānaṃ rakṣituṃ tayoḥ || 165 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā te cintayāsmāsa sa rājā jātavismayaḥ |
aho viśvasṛjaḥ sṛṣṭirlasannavanavādbhutā || 166 ||
[Analyze grammar]
tadetayor na rambhāpi norvaśī na tilottamā |
rūpe bhajati tulyatvamasurādhipakanyayoḥ || 167 ||
[Analyze grammar]
iti cintayatas tasya rājñaḥ sā daityakanyakā |
jyeṣṭhārcayitvā trailokyaprabhā vahniṃ vyajijñapat || 168 ||
[Analyze grammar]
uktaḥ svapnaharādeśo yataḥ prabhṛti me 'mbayā |
tataḥ prabhṛti baddhvaiva bhartṛbuddhiryato mayā || 169 ||
[Analyze grammar]
tasmin guṇanidhau rājaputre muktāsphaladhvaje |
tat sa eva patir bhūyād bhagavan me 'nyajanmani || 170 ||
[Analyze grammar]
iha janmani tātena saṃyatasthena māninā |
ditsitāpyambayā tasmai dātuṃ nāṅgīkṛtāsmi yat || 171 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tadvadevātra sāpi tribhuvanaprabhā |
vavre hutāśānmalayadhvajaṃ janmāntare patim || 172 ||
[Analyze grammar]
tato merudhvajo rājā sa tacchravaṇaharṣulaḥ |
tadbhāryā ca mahādevī parasparamavocatām || 173 ||
[Analyze grammar]
prāpnuyātāmime bhārye yadyasmattanayāvimau |
tadetābhyāmavāptaṃ syāllokadvayajayātphalam || 174 ||
[Analyze grammar]
tadyāvadasminnanale nātmānaṃ kṣipataḥ kṣaṇam |
tāvatkiṃ nopasṛtyaite vārayāmaḥ samātṛke || 175 ||
[Analyze grammar]
evaṃ devyā sahālocya rājāvocadupetya tāḥ |
mā kārṣṭa sāhasaṃ duḥkhaṃ śamayiṣyāmyahaṃ hi vaḥ || 176 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitacchrotrapīyūṣavarṣābhaṃ bhūpatervacaḥ |
dṛṣṭvā ca taṃ tāḥ sakalāḥ praṇemurasurāṅganāḥ || 177 ||
[Analyze grammar]
paśyanto 'pi vayaṃ pūrvaṃ māyācchannā na lakṣitāḥ |
lokadvayeśvareṇeha dṛṣṭāḥ smo 'dya punas tvayā || 178 ||
[Analyze grammar]
tvaddṛṣṭānāṃ ca duḥkhānto bhavatyevācireṇa naḥ |
kiṃ punaḥ svagirā datte devenābhyarthite vare || 179 ||
[Analyze grammar]
tadgṛhṇītārghyapādyādi kṛtāsanaparigrahāḥ |
bhavanto hi jagatpūjyā ayaṃ casmākamāśramaḥ || 180 ||
[Analyze grammar]
iti svayaṃprabhāmuktavatīmāha hasannṛpaḥ |
jāmātṛbhyāṃ tvayaitābhyāṃ pādyārghyaṃ dīyatāmiti || 181 ||
[Analyze grammar]
tataḥ svayaṃprabhāvādīttadetābhyāṃ vṛṣadhvajaḥ |
devo dāpayitārghādi yuṣmābhistvadya gṛhyatām || 182 ||
[Analyze grammar]
merudhvajo jagādātha sarvamāttamidaṃ mayā |
yūyaṃ ca maraṇodyogānnivartadhvamito 'dhunā || 183 ||
[Analyze grammar]
praviśya tiṣṭhataikasminsvapure sarvakāmade |
tato 'ham eva jñāsyāmi yathā vaḥ kuśalaṃ bhavet || 184 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ rājānaṃ sā jagāda svayaṃprabhā |
devādeśānnivṛttāḥ smaḥ śarīratyāganiścayāt || 185 ||
[Analyze grammar]
kārāsthe tu prabhau yuktā kathaṃ naḥ svagṛhasthitiḥ |
tadihaiva vayaṃ tāvattiṣṭhāsmo deva saṃprati || 186 ||
[Analyze grammar]
yāvaddevaḥ svayaṃ dattaṃ varaṃ naḥ pālayiṣyati |
sasutāmātyamasmākaṃ mocayiṣyati ca prabhum || 187 ||
[Analyze grammar]
muktastvadadhikārī sansa ca rājyaṃ kariṣyati |
arpayiṣyati rājyaṃ ca tubhyam eva tvadicchayā || 188 ||
[Analyze grammar]
samayapratibandhaṃ ca sa kariṣyati tādṛśam |
antarasthā vayaṃ cātra saha pātālavāsibhiḥ || 189 ||
[Analyze grammar]
pātālebhyo 'smadīyāni ratnāni svīkuruṣva ca |
evam uktavatīṃ tāṃ sa rājā merudhvajo 'bravīt || 190 ||
[Analyze grammar]
vijñāsyāmy ahamevaitatsmartavyaṃ svavacastu vaḥ |
ity uktvā sa nṛpaḥ snātvā hāṭakeśamapūjayat || 191 ||
[Analyze grammar]
daityarājasute te ca tayor evaṃ svadṛṣṭayoḥ |
tatputrayostadekāgragatacitte babhūvatuḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
atha sa rasātalanilayair nikhilaistrailokyamālino muktim |
praṇipatya yācyamāno rājā merudhvajaḥ sukṛtī || 193 ||
[Analyze grammar]
chattraiḥ svayaśaḥśubhraiḥ sthagayannāśāḥ sadārasutabhṛtyaḥ |
nirgatyāsuralokāttasmādāgānnijaṃ nagaram || 194 ||
[Analyze grammar]
tatrāsya putro malayadhvajastāṃ kanīyasīṃ dānavarājaputrīm |
dhyāyannanidro 'pi nimīlitākṣaḥ smasrajvarārto rajanīṃ nināya || 195 ||
[Analyze grammar]
sadhair yajaladhistu tām apivicintya muktāphaladhvajo 'surapateḥ sutāṃ dṛḍhanibaddhabhāvāṃ yuvā |
munīndramanasām apismaravikāradāṃ jyāyasīṃ purārthitavaro munerna khalu cukṣubhe cetasā || 196 ||
[Analyze grammar]
merudhvajas tu tam avetya sutaṃ niṣiddhadārakriyaṃ smaravaśaṃ malayadhvajaṃ ca |
kanyāpradānavimukhaṃ ca mahāsuraṃ tam āsīd upāyaghaṭanākulacittavṛttiḥ || 197 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 5
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!