Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 1
niśāsu tāṇḍavoddaṇḍaśuṇḍāsītkāsraśīkaraiḥ |
jyotīṃṣi puṣṇann iva vas tamo muṣṇātu vighnajit || 1 ||
[Analyze grammar]
tato govindakūṭe 'tra sthitamāsthānavartinam |
naravāhanadattaṃ taṃ cakravartinamāyayau || 2 ||
[Analyze grammar]
vidyādharo dyumārgeṇa so 'mṛtaprabhasaṃjñakaḥ |
yenaiṣa rakṣitaḥ pūrvaṃ śatrukṣipto 'gniparvate || 3 ||
[Analyze grammar]
āgatyāveditātmā ca praṇataścakravartinā |
tena prītikṛtātithyaḥ sa taṃ vidyādharo 'bravīt || 4 ||
[Analyze grammar]
asti dakṣiṇadigvartī malayākhyo mahāgiriḥ |
tatrāśramapade cāste vāmadevo mahānṛṣiḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
sa tvāṃ kasyāpi kāryasya hetorekākinaṃ prabho |
āhvayatyetadarthaṃ ca tenāhaṃ preṣito 'dya te || 6 ||
[Analyze grammar]
pūrvārjitaḥ prabhustvaṃ ca mama tenāsmi cāgataḥ |
tadehi siddhyai gacchāvaḥ śīghraṃ tasyāntikaṃ muneḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatā tena saha vidyādhareṇa saḥ |
tatraiva bhāryāḥ senāś ca sthāpayitvā tatheti tāḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
utpatya nabhasā kṣipraṃ prāpyaiva malayācalam |
naravāhanadattas taṃ vāmadevarṣimabhyagāt || 9 ||
[Analyze grammar]
dadarśa taṃ ca jarasā pāṇḍuraṃ prāṃśuvigraham |
nirmāṃsanetrakuharasphurattārakasanmaṇim || 10 ||
[Analyze grammar]
vidyādharendraratnānāṃ sthānaṃ vellajjaṭālatam |
himādriṃ siddhisāhāyyahetoriva sahāgatam || 11 ||
[Analyze grammar]
tato vavande caraṇau munes tasya sa so 'pi tam |
rājānaṃ racitātithyo munirevam abhāṣata || 12 ||
[Analyze grammar]
purā dagdho 'pi kāmastvaṃ ratyāstuṣṭena śaṃbhunā |
sarvavidyādharendrāṇāṃ cakravartī vinirmitaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
tadāśrame mamaitasmin gambhīrāntarguhāntare |
santi ratnāni tāni tvaṃ madādiṣṭāni sādhaya || 14 ||
[Analyze grammar]
jeyo mandaradevo hi siddharatnasya te bhavet |
etadarthaṃ tvamāhūto mayeha giriśājñayā || 15 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tena muninaivopadiṣṭavidhiś ca saḥ |
naravāhanadattas tāṃ prahṛṣṭaḥ prāviśadguhām || 16 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ vijitya vighnaughāṃstāṃstānvīro dadarśa saḥ |
gajendramabhidhāvantaṃ mattaṃ sagalagarjitam || 17 ||
[Analyze grammar]
mukhe muṣṭiprahāraṃ ca dattvā pādau ca dantayoḥ |
āruroha ca taṃ mattagajaṃ rājā sa lāghavāst || 18 ||
[Analyze grammar]
sādhu siddhaṃ mahāhastiratnaṃ te cakravartinaḥ |
iti vāṇī guhāmadhyādaśarīrodabhūttadā || 19 ||
[Analyze grammar]
tataḥ khaḍgamahīndrābhaṃ sa dadarśa nipatya ca |
cakravartitvalakṣmyāstaṃ keśapāśamivāgrahīt || 20 ||
[Analyze grammar]
sādhu bhoḥ khaḍgaratnaṃ te siddhaṃ jaitramariṃdama |
iti vāgudabhūdbhūyo 'py aśarīrā guhāntare || 21 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa candrikāratnaṃ kāminīratnamatra ca |
vidhvaṃsinīti nāmnā ca vidyāratnamasādhayast || 22 ||
[Analyze grammar]
evaṃ dvābhyāṃ sahādyābhyāṃ sarasā candanena ca |
kāryakālopayuktāni sapta māhātmyadāni ca || 23 ||
[Analyze grammar]
sādhayitvā sa ratnāni guhāyā nirgatas tataḥ |
vāmadevarṣaye tasmai siddhaṃ sarvaṃ śaśaṃsa tat || 24 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa munirāha sma taṃ prītyā cakravartinam |
putra siddhamahācakravartiratno vrajādhunā || 25 ||
[Analyze grammar]
jaya mandaradevaṃ taṃ kailāsottarapārśvagam |
bhuṅkṣva cobhayatatpārśvasāmrājyaśriyamūrjitām || 26 ||
[Analyze grammar]
ity uktastena muninā siddhakāryaḥ praṇamya tam |
cakravartī tato vyomnā sa yayau sāmṛtaprabhaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
prāpa govindakūṭasthaṃ tac ca svaśibiraṃ kṣaṇāt |
mahāprabhāvayā śvaśrvā dhanavatyābhir akṣitam || 28 ||
[Analyze grammar]
tatra mārgonmukhair dṛṣṭā nijair vidyādharādhipaiḥ |
bhāryābhiḥ sacivaiścaiva prahṛṣṭaiḥ so 'bhyanandyata || 29 ||
[Analyze grammar]
athopaviṣṭaḥ pṛcchadbhyo vāmadevarṣidarśanam |
guhāpraveśaṃ ratnānāṃ siddhiṃ caibhyaḥ śaśaṃsa saḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
tatas tatra hatānandadivyatūryo mahotsavaḥ |
nṛtyadvidyādharīko 'bhūtpānamattajanas tathā || 31 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca ripusthānasthitāsaumyagraheṇa saḥ |
ākrāntakaṇṭakasthānasaumyenātmasamarddhinā || 32 ||
[Analyze grammar]
sarvānyasaṃpadyuktena lagnena kṛtamaṅgalaḥ |
āruhya śarvadattaṃ tadvimānaṃ brahmanirmitam || 33 ||
[Analyze grammar]
jetuṃ mandaradevaṃ taṃ sasainyo 'ntaḥpurānvitaḥ |
naravāhanadatto 'tra pratasthe nabhasā tataḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
celuścānucarāste te pravīrāḥ parivārya tam |
bhaktā bhītāś ca gandharvarājavidyādharādhipāḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
senāpaterhariśikhasyādeśānuvidhāyinaḥ |
caṇḍasiṃhaḥ samaṃ mātrā dhanavatyā sumedhasā || 36 ||
[Analyze grammar]
vīraḥ piṅgalagāndhāras tathā vāyupatho balī |
vidyutpuñjo 'mitagatiḥ kālakūṭapatiś ca saḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
mandaraḥ samahādaṃṣṭraḥ svasakhā cāmṛtaprabhaḥ |
samaṃ sāgaradattena vīraścitrāṅgado 'pi saḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
ete cānye ca ye 'trāsan gaurimuṇḍavyapāśritāḥ |
samagrās te 'nvadhāvaṃstaṃ vijigīṣuṃ balānvitāḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
tadā tatsenayā channe gagane kvāpi bhāskaraḥ |
mamajja lajjayevātra tattejonihnutaprabhaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
atha mānasamullaṅghya devarṣivrātasevitam |
atītya gaṇḍaśailaṃ ca līlodyānaṃ dyuyoṣitām || 41 ||
[Analyze grammar]
sa cakravartī saṃprāpa sphaṭikāpāṇḍuratviṣaḥ |
mūlaṃ nijayaśorāśeriva kailāsabhūbhṛtaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
tatra mandākinītīre niṣaṇṇaṃ nijagāda tam |
vidyādharādhipo dhīmānmandaro bandhuraṃ vacaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
ihaiva tāvad devādya sthīyatāṃ dyunadītaṭe |
na yuktam imamullaṅghya kailāsaṃ gantumagrataḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
harāspadasya hyetasya vidyā naśyanti laṅghanāt |
triśīrṣaguhayā tasya gantavyaṃ pārśvamuttaram || 45 ||
[Analyze grammar]
devamāyābhidhānena sā ca rājñābhir akṣyate |
sa cātidṛptas tasmāt tam ajitvā gamyate katham || 46 ||
[Analyze grammar]
mandareṇaivamudite dhanavatyānumodite |
naravāhanadattas taṃ tatraivāsītsa vāsaram || 47 ||
[Analyze grammar]
tatrastho devamāyāya dūtaṃ sāmnā vyasarjayat |
sa ca sāntvena naivāsya śāsanaṃ pratyapadyata || 48 ||
[Analyze grammar]
tato 'paredyuḥ saṃnaddhaistaistaiḥ svai rājabhiḥ saha |
sa cakravartī taṃ prāyāddevamāyaṃ prati prabhuḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
devamāyo 'pi tadbuddhvā sasainyo yoddhumāyayau |
varāhavajramuṣṭyādibhūrirājānvito 'grataḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pravavṛte tatra saṅgrāmaḥ senayostayoḥ |
kailāse surasaṃghātavimānācchāditāmbaraḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
chinnabhūriśiraḥśreṇikarakāvarṣabhīṣaṇaḥ |
savīragarjitaḥ so 'bhūdghoro raṇaghanāgamaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
devamāyasya senānyamagrayodhaṃ jaghāna yat |
varāhaṃ caṇḍasiṃho 'tra na nāmābhūttadādbhutam || 53 ||
[Analyze grammar]
citraṃ tu yatsvayaṃ baddho devamāyo 'py amāyinā |
naravāhanadattena prahārair mūrcchito raṇe || 54 ||
[Analyze grammar]
baddhe ca tasmiṃs tatsainyam abhajyata mahārathaiḥ |
vajramuṣṭimahābāhutīkṣṇadaṃṣṭrādibhiḥ saha || 55 ||
[Analyze grammar]
tataḥ surair vimānasthaiḥ sādhu sādhvity udīrite |
sarve 'py abhinanandustaṃ jayinaṃ cakravartinam || 56 ||
[Analyze grammar]
aha taṃ saṃyatānītaṃ samāśvāsya mahāprabhuḥ |
prasādenānujagrāha devamāyaṃ mumoca ca || 57 ||
[Analyze grammar]
so 'i bāhujitas tasya śāsanaṃ cakravartinaḥ |
vajramuṣṭyādibhiḥ sārdhaṃ praṇataḥ pratyapadyata || 58 ||
[Analyze grammar]
tato nivṛtte saṅgrāme tasminvyapagate 'hani |
prātarāsthānamāyātaḥ pārśvasthaścakravartinaḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
taṃ triśīrṣaguhāmnāyaṃ tena pṛṣṭo vivikṣuṇā |
devamāyo yathātattvamevaṃ kathayati sma saḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
kailāsasya purā deva vidyādharavarāśrite |
abhūtāṃ bhinnasāmrājye dve pārśve dakṣiṇottare || 61 ||
[Analyze grammar]
ṛṣabhākhyo 'tha devena tapastuṣṭena śaṃbhunā |
cakravartī pradiṣṭo 'bhūdeka eva taṭīrdvayoḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
sa gantumuttaraṃ pārśvaṃ kailāsaṃ jātu laṅghayan |
adhaḥsthitaharakrodhādbhraṣṭavidyo 'pataddivaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
tataḥ krūrena tapasā punarārādhitaṃ haram |
prāgvadādiṣṭasāmrājyamṛṣabhosau vyajijñapat || 64 ||
[Analyze grammar]
kailāsollaṅghanaṃ tāvannāsmi naḥ kena tatpathā |
ubhayoḥ pārśvayor deva cakravartī bhavāmy aham || 65 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvottarapārśve 'sya gamanāya pinākabhṛt |
cakāra bhittvā kailāsaṃ tadguhāvivaraṃ mahat || 66 ||
[Analyze grammar]
atha viddhaḥ sa kailāso vigno vyajñāpayac chivam |
mānuṣāgamyam etan me bhagavan pārśvam uttaram || 67 ||
[Analyze grammar]
gamyaṃ teṣāmapīdānīmanayā guhayā kṛtam |
tat tathā kuru yenaiṣā maryādā me na bhajyate || 68 ||
[Analyze grammar]
kailāseneti vijñapto guhāyāṃ rakṣakān haraḥ |
sthāpayām āsa digdantidṛgviṣāhīndraguhyakān || 69 ||
[Analyze grammar]
dakṣiṇe 'sya mahāmāyaṃ dvāri vidyādhareśvaram |
uttare kālarātriṃ ca caṇḍikāmaparājitām || 70 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛtaguhārakṣo mahāratnāni śaṃkaraḥ |
utpādya bhagavāṃs tatra vyavasthāmādideśa saḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
siddharatnasya gamyeyaṃ dvipārśvī cakravartinaḥ |
dyucarāṇāṃ sadārāṇāṃ sadūtānāṃ bhaviṣyati || 72 ||
[Analyze grammar]
anujñātāś ca ye tena rājānaḥ syurihottare |
teṣāṃ caiṣā guhā gamyā na tvanyasyātra kasyacit || 73 ||
[Analyze grammar]
ityādiṣṭavati tryakṣe kurvannṛṣabhakas tataḥ |
sāmrājyaṃ yuyudhe darpād devair jaghne ca vajriṇā || 74 ||
[Analyze grammar]
ityeṣo 'syās triśīrṣākhyaguhāyā āgamaḥ prabho |
agamyā caiva saiṣānyair vinā yuṣmādṛśair guhā || 75 ||
[Analyze grammar]
tasya caitadguhādvārarakṣiṇaḥ kālataḥ kule |
mahāmāyasya jāto 'yaṃ devamāyo 'hamīśvara || 76 ||
[Analyze grammar]
vidyādhareṣu jāto 'yaṃ durjayo ripubhir mṛdhe |
yaś ca jeṣyatyamuṃ so 'tra cakravartī bhaviṣyati || 77 ||
[Analyze grammar]
tenāsya svāminā bhāvyaṃ so 'nuvartyo 'munā prabhuḥ |
iti janmani me divyā vyājahāra sarasvatī || 78 ||
[Analyze grammar]
so 'haṃ jitastvayā tvaṃ ca siddharatnaḥ prabhāvavān |
kailāsobhayapārśvaikacakravartīha naḥ prabhuḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
tat triśīrṣaguhām etāṃ tīrtvā śeṣān ripūñ jaya |
ity ukte devamāyena cakravartī jagāda saḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
gacchāmo 'dya guhādvāre vasāmas tatra sāṃpratam |
kṛtasaṃvidhayaḥ prātaḥ pravekṣyāmaś ca tāṃ guhām || 81 ||
[Analyze grammar]
ity uktavān sa gatvātha sarvaistai rājabhiḥ saha |
naravāhanadatto 'tra guhādvāre samāvasat || 82 ||
[Analyze grammar]
dadarśa tāṃ ca gambhīranirālokodarāṃ guhām |
janmabhūmimanarkenduṃ kalpāntatamasāmiva || 83 ||
[Analyze grammar]
dvitīye 'hni ca saṃpūjya viveśaitāṃ vimānagaḥ |
dhyātopanatasadratnasahāyaḥ saparicchadaḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
tamāṃsi candrikāratnaiś candanenāhidṛgviṣān |
diggajān hastiratnena khaḍgaratnena guhyakān || 85 ||
[Analyze grammar]
vighnānanyāṃ ścānyaratnair nivārya saha senayā |
uttīya tāṃ guhāṃ codagdvāreṇa sa viniryayau || 86 ||
[Analyze grammar]
dadarśa ca guhāgarbhanirgataḥ pārśvamuttaram |
kailāsasyāpunarjanmajīvalokāntaropamam || 87 ||
[Analyze grammar]
sādhu ratnaprabhāvāptamāhātmyena guhā tvayā |
cakravartinniyaṃ tīrṇetyudabhūdvāktadā divaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
athocaturdhanavatī devamāyaś ca taṃ prabhum |
deva saṃnihitā dvāre kālarātrirhi sarvadā || 89 ||
[Analyze grammar]
eṣā cotpāditā pūrvaṃ viṣṇunāmṛtamanthane |
dāraṇī dānavendrāṇāmamṛtaṃ hartumicchatām || 90 ||
[Analyze grammar]
saiṣādiṣṭā guhāmetāmiha śarveṇa rakṣitum |
yathā nānyastaredenāṃ yathoktaistvadvidhair vinā || 91 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ cakravartī tīrṇaś ca siddharatno guhāmimām |
tadeṣā pūjanīyā te pūjyā vijayasiddhaye || 92 ||
[Analyze grammar]
evaṃ dhanavatīdevamāyoktasyaiva tasya saḥ |
naravāhanadattasya tatrākṣīyata vāsaraḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
saṃdhyāruṇā babhūvuś ca kailāsottarasānavaḥ |
sūcayanta ivāsannasaṅgrāmarudhirokṣaṇam || 94 ||
[Analyze grammar]
āvṛṇotkaṭakaṃ tasya rājño labdhabalaṃ tamaḥ |
guhāgṛhaparābhūtivair amārdram iva smarat || 95 ||
[Analyze grammar]
anarcādurmanaḥkālarātrikrodhāṅkurā iva |
babhramurbhūtavetālaḍākinīgaṇapheravaḥ || 96 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāc ca jajñe niḥsaṃjñaṃ sainyaṃ suptamivākhilam |
naravāhanadattasya sa eko 'bhūnna mohitaḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
tato 'narcanasaṃkruddhakālarātrivijṛmbhitam |
manvānaścakravartī sa vākpuṣpaistāmathārcayat || 98 ||
[Analyze grammar]
āśiraścakrasaṃcāracaturā praṇavākṛtiḥ |
tvaṃ prāṇaśaktir jantūnāṃ jīvanī tvāṃ namāmy aham || 99 ||
[Analyze grammar]
sravanmahiṣakaṇṭhāsradhārābhistriśikhāśribhiḥ |
āśvāsitatribhuvane durgārūpe namo 'stu te || 100 ||
[Analyze grammar]
rururaktabhṛtabhrāntakarasthitakapālayā |
nṛtyantā trijagadrakṣāpātrayeva jitaṃ tvayā || 101 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvākṣidīptidīpātryakapālā kālarātryapi |
kapālahastā sārkenduriva bhāsi bhavapriye || 102 ||
[Analyze grammar]
iti stutā tutoṣātra kālarātrirna tasya yat |
tatsvamurdhopahāreṇa tāmarcitumiyeṣa saḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
mā putra sāhasaṃ kārṣīrevā siddhāsmi vīra te |
prakṛtisthaṃ tavāstvetatkaṭakaṃ jayamāpnuhi || 104 ||
[Analyze grammar]
ity uvācāttakhaḍgaṃ taṃ sā devī tatra tatkṣaṇam |
suptaprabuddham iva tatkaṭakaṃ tasya cābhavat || 105 ||
[Analyze grammar]
tato bhāryā vayasyāś ca sarve vidyādharāś ca te |
praśaśaṃsustametasya prabhāvaṃ cakravartinaḥ || 106 ||
[Analyze grammar]
athaiṣa vihitāhārapānādyāvaśyakakriyaḥ |
vīro 'naiṣīttriyāmāṃ tāṃ śatayāsmāmivāyatām || 107 ||
[Analyze grammar]
prātaś ca pūjayitvā tāṃ kālarātriṃ tato yayau |
vidyādharaniruddhāgramārgaṃ dhūmaśikhaṃ prati || 108 ||
[Analyze grammar]
abhūttena samaṃ tasya saṅgrāmaścakravartinaḥ |
rājñā mandaradevīyapradhānena sa tādṛśaḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
yatra khaḍgamayaṃ vyoma śūramūrdhamayī mahī |
āsījjahi jahītyugravīravākyamayaṃ vacaḥ || 110 ||
[Analyze grammar]
tatra dhūmaśikhaṃ yuddhe baddhvānītaṃ prasahya tam |
cakravartī sa saṃmānya grāhayām āsa śāsanam || 111 ||
[Analyze grammar]
nyaveśayac ca tadahaḥ sainyamatraiva tatpure |
śāntadhūmaśikhodrekamagnidagdhendhanaṃ yathā || 112 ||
[Analyze grammar]
dvitīye 'hi sa cārebhyo yoddhumāyāntamagrataḥ |
buddhvā mandaradevaṃ taṃ jñātavṛttāntamagrataḥ || 113 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattas thaiḥ saha vidyādhareśvaraiḥ |
prayayau taṃ prati tatas tajjaye baddhaniścayaḥ || 114 ||
[Analyze grammar]
kiṃcidgatvā dadarśāgre bahurājagaṇānvitam |
sainyaṃ mandaradevasya racitavyūhamāgatam || 115 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kṛtaprativyūharacano rājabhir vṛtaḥ |
naravāhanadattas tadabhyadhāvadarerbalam || 116 ||
[Analyze grammar]
athāhavaḥ pravavṛte tayor ubhayasainyayoḥ |
pralayodvelajaladhikṣubhitaughānukāriṇoḥ || 117 ||
[Analyze grammar]
tatas te caṇḍasiṃhādyā yudhyante sma mahārathāḥ |
śūrāḥ kāñcanadaṃṣṭrākhyarājaprabhṛtayo 'nyataḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
prakampitatribhuvano vikṣobhitakulācalaḥ |
vijajṛmbhe sa saṅgrāmaḥ kalpāntapavanāgamaḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
śoṇaikapārśvaḥ kailāsaḥ śūraśoṇitakuṅkumaiḥ |
bhūtiśvetānyapārśvaś ca tadā gaurīśamanvagāt || 120 ||
[Analyze grammar]
khaḍgapaṭṭoditānekasūryabimbograbhāsvaraḥ |
satyaṃ pralayakālo 'bhūdvīrāṇāṃ sa mahāhavaḥ || 121 ||
[Analyze grammar]
iyattadyuddhamāsīdyadvismayaṃ prekṣaṇāgatāḥ |
nāradādyā api yayurdṛṣṭadevāsurāhavāḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ ghore raṇe tasmiṃścaṇḍasiṃho 'bhidhāvitaḥ |
jaghne kāñcanadaṃṣṭrena gadayā mūrdhni bhīmayā || 123 ||
[Analyze grammar]
taṃ gadāghātapatitaṃ dṛṣṭvā dhanavatī sutam |
śaptvā vidyābalenobhe sainye niścetane vyadhāt || 124 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaś ca cakravartī balāditaḥ |
tato mandaradevaś ca dvāvevāstāṃ sacetanau || 125 ||
[Analyze grammar]
tadā dhanavatīṃ kruddhāṃ jagatsaṃharaṇakṣamām |
vīkṣyāmbaragatā devā api dikṣu pradudruvaḥ || 126 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā mandaradevo 'tha cakravartinamekakam |
naravāhanadattaṃ tam abhyadhāvadudāyudhaḥ || 127 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'pi vimānādavatīrya saḥ |
utkhātakhaḍgaratnaḥ san pratijagrāha taṃ javāt || 128 ||
[Analyze grammar]
tato mandaradevena māyayā jayamicchatā |
samadoddāmamātaṅgarūpaṃ cakre svavidyayā || 129 ||
[Analyze grammar]
taddṛṣṭvākāri sumahatsiṃharūpaṃ svamāyayā |
naravāhanadattena vidyātiśayaśālinā || 130 ||
[Analyze grammar]
tato bhagnebhavapuṣā muktasiṃhākṛtiḥ sphuṭam |
yuddhaṃ mandaradevena cakravartī tatāna saḥ || 131 ||
[Analyze grammar]
nānāvicitrakaraṇāvaṅgahārakriyāsu tau |
maṇḍalāgradharau nāṭyapravṛttāviva rejatuḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'tha sākṣājjayamivāharat |
khaḍgaṃ mandaradevasya karātkaraṇayuktitaḥ || 133 ||
[Analyze grammar]
hṛtakhaḍgasya cākṛṣṭakṣurikasyātra tāmapi |
tathaiva tasya sahasā cakravartī jahāra saḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
tato 'paśastraṃ bāhubhyāṃ yudhyamānaṃ sa gulphayoḥ |
prāpya mandaradevaṃ taṃ rājā bhūmāv apātayat || 135 ||
[Analyze grammar]
prārebhe ca śiraścettuṃ keśeṣvākṛṣya tasya saḥ |
vakṣasi nyastacaraṇaḥ samrāṭ khaḍgena vidviṣaḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
tāvanmandaradevīti nāmnā kanyābhyupetya tam |
svasā mandaradevasya vārayantyevam abravīt || 137 ||
[Analyze grammar]
tapovanastho dṛṣṭvā tvaṃ bhartā prākkalpito mayā |
tacchvuśuryamimaṃ rājanmā vadhīrbhrātaraṃ mama || 138 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayoktaḥ sudṛśā vimucya jitalajjitam |
dhīro mandaradevaṃ taṃ mahārājo jagāda saḥ || 139 ||
[Analyze grammar]
mukto mayā tvaṃ ma bhūtallajjā vidyādhareśa te |
capalau kila śūrāṇāṃ raṇe jayaparājayau || 140 ||
[Analyze grammar]
iti mandaradevo 'sāv ukto rājñā jagāda tam |
kiṃ jīvitamidānīṃ me rakṣitasyāhave striyā || 141 ||
[Analyze grammar]
tadahaṃ yāmi tapase vanasthasyāntikaṃ pituḥ |
tvamevobhayavedyardhacakravartīha nirmitaḥ || 142 ||
[Analyze grammar]
ayamarthaś ca me bhāvī pitrā pūrvamasūcyata |
ity uktvā sa yayau mānī pituḥ pārśvaṃ tapovanam || 143 ||
[Analyze grammar]
sādhu samyaṅmahācakravartiñjitvā ripūṃstvayā |
prāptaṃ sāmrājyamityūcurgaganasthāḥ surāstadā || 144 ||
[Analyze grammar]
gate mandaradeve 'tha nijaṃ dhanavatī sutam |
ubhe ca sene vidadhe svaśaktyā labdhacetane || 145 ||
[Analyze grammar]
iti suptapratibuddhā iva sarve vairiṇaṃ jitaṃ buddhvā |
sacivādayo vijayinaṃ naravāhanadattamabhinanandustam || 146 ||
[Analyze grammar]
ye 'pi ca kāñcanadaṃṣṭrāśokakaraktākṣakālajihvādyāḥ |
mandaradevīyāste rājānas tasya śāsanaṃ jagṛhuḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
kāñcanadaṃṣṭrālokanasaṃsmṛtasamarāptatadgadāghātaḥ |
pracukopa caṇḍasiṃhaḥ pravidhutadṛḍhamuṣṭipīḍitāsivaraḥ || 148 ||
[Analyze grammar]
kṛtam iha samareṇa vatsa kas tvāṃ samaramukhe vijayeta kiṃ tu yuktyā |
kṣaṇam iva vihitā mayaiva sābhūd ubhayabalakṣayarakṣaṇāya māyā || 149 ||
[Analyze grammar]
iti ca dhanavatī tadā bruvāṇā nijatanayaṃ praśamayya taṃ prakopāt |
balam akhilam anandayat svasiddhyā sahanaravāhanadattacakravartī || 150 ||
[Analyze grammar]
prāpte jitapraṇatavidrutavairivīravītāhavavyatikarottarapārśvarājye |
śarvācalasya naravāhanadattadevaḥ prītiṃ parāmabhajatākṣatamittravargaḥ || 151 ||
[Analyze grammar]
tato 'rivijayotsavaprahatatāratūryaṃ kṛtī sa taddyucarasundarīruciranṛttagītāñcitam |
priyāsacivasaṃgataḥ pravararājavṛndānvitaḥ pratāpam iva vairiṇāṃ madhu pibannanaiṣīddinam || 152 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 1
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!