Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 1
sa vo vighneśvaraḥ pāyānnamitonnamiteva yam |
anunṛtyati nṛtyantaṃ saṃdhyāsu bhuvanāvalī || 1 ||
[Analyze grammar]
gaurīprasādhanālagnacaraṇālattakaśriyaḥ |
sakhī sukhāya bhūyādvaḥ śaṃbhorbhālekṣaṇaprabhā || 2 ||
[Analyze grammar]
kavīndramānasāmbhojanivāsabhramarīṃ numaḥ |
devīṃ sahṛdayānandaśabdamūrti sarasvatīm || 3 ||
[Analyze grammar]
tato virahasaṃtapto vinā madanamañcukām |
naravāhanadattaḥ sa teṣu vatseśvarātmajaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
malayācalapādeṣu tadupantavaneṣu ca |
bhramanmadhumanojñeṣu naiva prāpa ratiṃ kva cit || 5 ||
[Analyze grammar]
bibheda tasya mṛdurapyāpatadbhiḥ śilīmukhaiḥ |
smaracāpalatevātra hṛdayaṃ cūtamañjarī || 6 ||
[Analyze grammar]
karṇau madhuram apy asya dunoti sma ca duḥsaham |
māranirbhartsanāvākyakaṭu kokilakūjitam || 7 ||
[Analyze grammar]
puṣpareṇupiśaṅgaś ca madanāgnirivāpatan |
vidadāha tamaṅgeṣu śīto 'pi malayānilaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
tato 'likulajhāṃkāramukharaistaiḥ sa kānanaiḥ |
niṣkālyamāna iva taṃ pradeśaṃ śanakair jahau || 9 ||
[Analyze grammar]
gacchan krameṇa ca prāpa kathaṃcid devatāsakhaḥ |
gaṅgāgāmipathābhyarṇavanāntasarasastaṭam || 10 ||
[Analyze grammar]
tarumūlopaviṣṭau ca tatra brāhmaṇaputrakau |
ubhau bhavyākṛtī svair aṃ kathāsaktau dadarśa saḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
tau ca dṛṣṭvā tam utthāya prahvau madanaśaṅkayā |
avocatāṃ namas tubhyaṃ bhagavan kusumāyudha || 12 ||
[Analyze grammar]
brūhi deva kimekākī tyaktakausumakārmukaḥ |
ito bhramasi sā kutra ratiḥ sahacarī tava || 13 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tau sa vatseśasuto viprāvabhāṣata |
nāhaṃ kāmo manuṣyo 'haṃ naṣṭā satyaṃ tu me ratiḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
ity uktvākhyātavṛttāntastau viprau pṛṣṭavānnṛpaḥ |
kau yuvāṃ kīdṛśī caiṣā kathātra yuvayor iti || 15 ||
[Analyze grammar]
tatas tayor viprayūnorekastaṃ vinato 'bravīt |
rājñāṃ bhavādṛśāmagre rahasyaṃ kathamucyate || 16 ||
[Analyze grammar]
tathāpyājñānirodhātte kathayāmi niśamyatām |
asti śobhāvatī nāma kaliṅgaviṣaye purī || 17 ||
[Analyze grammar]
kalinā na praviṣṭā sā na spṛṣṭā pāpakarmabhiḥ |
na dṛṣṭā pararāṣṭreṇa dhātrā sṛṣṭeva tādṛśī || 18 ||
[Analyze grammar]
tasyāsṃ yaśaskaro nāma vidvānāḍhyo bahukratuḥ |
brāhmaṇo 'bhūdabhūttasya sapatnī mekhaleti ca || 19 ||
[Analyze grammar]
tayor eko 'hamutpannaḥ suto vayasi madhyame |
vardhitaścopanītaś ca tābhyāmasmi tataḥ kramāt || 20 ||
[Analyze grammar]
tataḥ paṭhatyadhyayanaṃ bāle mayyatidustaram |
tatrāvṛṣṭikṛtaṃ deśe durbhikṣamudapadyata || 21 ||
[Analyze grammar]
tena tāto 'mbayā sākaṃ māmādāya tato gataḥ |
viśālāṃ nāma nagarīṃ sadhanaḥ saparicchadaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ lakṣmīsarasvatyorvasatau muktavair ayoḥ |
tato mittreṇa vaṇijā dattavāsaḥ sthitiṃ vyadhāt || 23 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ ca vidyādhigamaṃ kurvāṇo guruveśmani |
tatrāvasaṃ savayasāṃ madhye sabrahmacāriṇām || 24 ||
[Analyze grammar]
ekaścas teṣu me mittramabhūtkṣatrakumārakaḥ |
guṇī vijayasenākhyo mahāḍhyakṣattriyāstmajaḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
ekadāsmadupādhyāyagṛhaṃ mittrasya tasya me |
svasā kumārī madirāvatī nāma sahāgamat || 26 ||
[Analyze grammar]
yasyā vadanalāvaṇyaśeṣeṇa himadīdhiteḥ |
jananetrāmṛtaṃ jāne bimbaṃ dhātrā vinirmitam || 27 ||
[Analyze grammar]
jagatsaṃmohanaṃ ṣaṣṭhamastramālokya tadvapuḥ |
pañcasvanyeṣu bāṇeṣu manye mandādaraḥ smaraḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
tāṃ dṛṣṭvā suhṛdastasmāc chrutanāmānvayāmaham |
smarājñāvivaśo 'bhūvaṃ sadyas tanmayamānasaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
paśyasntī sāpi māṃ tiryaksnigdhamugdhena cakṣuṣā |
bruvāṇāṅkuritaṃ prema pulakena kapālayoḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
krīḍānibhācciraṃ sthitvā kathaṃcitsvagṛhānagāt |
kṣipantī valitāpāṅgāṃ prītidūtīṃ dṛśaṃ mayi || 31 ||
[Analyze grammar]
tatas tadvirahārto 'haṃ gṛhaṃ gatvā nipatya ca |
sthale matsya ivākārṣamudvartanavivartane || 32 ||
[Analyze grammar]
lāvaṇyāmṛtasarvasvanidhānaṃ yatprajāpateḥ |
api bhūyo 'pi tattasyāḥ paśyeyam aham ānanam || 33 ||
[Analyze grammar]
dhanyaḥ sakhījano yaṃ sā tena smereṇa paśyati |
cakṣuṣā tena ca mukhenālapatyapayantraṇam || 34 ||
[Analyze grammar]
ityādi cintayan kṛcchrād ahorātraṃ vyatītya tam |
tadupādhyāyasadanaṃ dvitīye 'hany ahaṃ gataḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
tatropetya savisrambhakathāmadhye sa sādaraḥ |
suhṛdvijayaseno māṃ sapraharṣo 'bravīdidam || 36 ||
[Analyze grammar]
svasurme madirāvatyā mukhānmanmittramīdṛśam |
śrutvā tvāṃ māmakī mātā sasnehā draṣṭumicchati || 37 ||
[Analyze grammar]
tadehyasmadgṛhaṃ sākaṃ maya sneho 'sti cenmayi |
tvatpādapadmarajasā tadvibhūṣitamastu naḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
etattadvacanaṃ sadyo nirvāpaṇamabhūnmama |
marubhumyadhvagasyeva mahadvarṣamaśaṅkitam || 39 ||
[Analyze grammar]
tatheti tadgṛhaṃ gatvā dṛṣṭvā tanmātaraṃ tataḥ |
tat satkṛto 'haṃ tatrāsaṃ priyādarśananirvṛtaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
gate vijayasene 'tha pitrāhūte madantikāt |
māmetya madirāvatyā dhātreyī praṇatāvadat || 41 ||
[Analyze grammar]
bhartṛdārikayāsmākamudyāne bhartṛdāraka |
vivṛddhiṃ madirāvatyā nītā yā mālatīlatā || 42 ||
[Analyze grammar]
nūtano vartate tasyāḥ khalu puṣpabharodgamaḥ |
madhusaṃgamasānandavilāsahasitojjvalaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
viṣahyāpatitāṃstasyāḥ kusumeṣuśilīmukhān |
mukulānyuccitānyadya bhartṛdārikayā svayam || 44 ||
[Analyze grammar]
mauktikair iva tair eṣā vidhāyaikāvalī tayā |
prahitā te navaṃ vastu pūrvaṃ preṣṭhāya dīyate || 45 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sārpitā mahyaṃ mālā caturayā tayā |
sapañcaphalakarpūrair nāgavallīdalair yutā || 46 ||
[Analyze grammar]
priyāsvahastaracitāṃ kaṇṭhe kṛtvā ca tāmaham |
sukhaṃ kim apisaṃprāpaṃ tattadāliṅganādhikam || 47 ||
[Analyze grammar]
mukhe kṛtvā ca tāmbūlaṃ tāmavocaṃ priyāsakhīm |
kiṃ bravīmyadhikaṃ bhadre hṛdi kāmo mamedṛśaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
tyajeyaṃ jīvitamidaṃ tvadvayasyākṛte yadi |
tadeva me janmaphalaṃ sā hi prāṇeṣu me prabhuḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tāṃ visṛjyāham upādhyāyagṛhānagām |
samaṃ vijayasenena samāyātena tatkṣaṇam || 50 ||
[Analyze grammar]
anyedyurmadirāvatyā sahito 'smadgṛhaṃ ca saḥ |
agādvijayaseno 'tra matpitrordattasaṃmadaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
tadevaṃ madirāvatyā mama caikanivāsataḥ |
gūḍha eva gato vṛddhimanurāgo 'nuvāsaram || 52 ||
[Analyze grammar]
ekadā madirāvatyā dāsī mām abravīdrahaḥ |
śṛṇu yatte mahābhāga vacmi citte tathā kuru || 53 ||
[Analyze grammar]
yataḥ prabhṛti dṛṣṭastvaṃ tatropādhyāyaveśmani |
vatsayā madirāvatyā tataḥ prabhṛti sā kila || 54 ||
[Analyze grammar]
abhinandati nāhāraṃ na tatnoti prasādhanam |
ramate na ca saṃgīte na krīḍati śukādibhiḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
kadalīpattrapavanaiḥ śrīkhaṇḍārdravilepanaiḥ |
tapyate candrapādaiś ca tuṣāraśiśirair api || 56 ||
[Analyze grammar]
kṛṣṇapakṣendulekheva kṣāmībhavati sānvaham |
nirvāti yuṣmatkathayā kevalaṃ kriyamāṇayā || 57 ||
[Analyze grammar]
etanme svaduhitroktaṃ tasyāḥ sarvakriyāvidā |
yā chāyeva na tatpārśvātkṣaṇam apy apasarpati || 58 ||
[Analyze grammar]
punarnītvā ca visrambhaṃ sā svayaṃ madirāvatī |
pṛṣṭā mayā tayā proktaṃ svaṃ manastvadgataṃ mama || 59 ||
[Analyze grammar]
tadidānīṃ yathā tasyāḥ phaledeva manorathaḥ |
tathā subhaga kurvīthā jīvantīṃ tāṃ yadīcchasi || 60 ||
[Analyze grammar]
iti vāksudhayā tasyā dattānando 'ham abhyadhām |
yuṣmadāyattam evaitatsvādhīno 'yaṃ janastava || 61 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā prahṛṣṭā sā tato yātā yathāgatam |
tatpratyayāc ca jātāstho nirvṛto 'hamagāṃ gṛham || 62 ||
[Analyze grammar]
anyedyus tāṃ ca madirāvatīṃ pitur ayācata |
ujjayinyāḥ samāyāto mahān kṣattriyaputrakaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
tatpitā ca sutāṃ tasmai pradātuṃ pratyapadyata |
tac cāhaṃ tatparijanāc chrutavāñ śrotradāruṇam || 64 ||
[Analyze grammar]
tataḥ svārgādiva bhraṣṭo vajreṇeva samāhataḥ |
ākrānta iva bhūtena mohaṃ prāpam ahaṃ ciram || 65 ||
[Analyze grammar]
āśvasyācintayaṃ cāhaṃ vaiklavyenādhunaiva kim |
paśyāmi tāvat paryantaṃ prāpnotīṣṭamaviklavaḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
ityāśayāhaṃ divasānyāvatkāṃścinnayāmi tān |
priyāsakhībhir āgatya dhāryamāṇastaduktibhiḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
lagno 'tra niścitastāvadabhyaktā madirāvatī |
prāptaścodvāhadivasastasyāḥ pravitatotsavaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
svecchāsaṃcāraruddhāyāṃ tasyāṃ tatpitṛveśmani |
janyayātrāpraveśo 'bhūdāsannastūryanāditaiḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
taddṛṣṭvā tannirāśo 'haṃ kaṣṭaṃ jīvitavaiśasam |
kalayanmanyamānaś ca virahānmaraṇaṃ sukham || 70 ||
[Analyze grammar]
gatvā ca nagarībāhyamāruhya vaṭapādapam |
pāśaṃ vyaracayaṃ tena pāśenānokahāttataḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
priyāprāptimanorājyam ātmānaṃ cātyajaṃ samam |
kṣaṇāccāpaśyamātmānaṃ naṣṭāṃ saṃprāpya cetanām || 72 ||
[Analyze grammar]
yūnaḥ patitamutsaṅge chinnapāśasya kasyacit |
anena nūnaṃ trāto 'hamiti matvābravaṃ ca tam || 73 ||
[Analyze grammar]
mahāsattva tvayā tāvaddarśitaiva dayālutā |
kiṃ tu me virahārtasya mṛtyuriṣṭo na jīvitam || 74 ||
[Analyze grammar]
candro 'gnirviṣamāhāro gītāni śrutisūcayaḥ |
udyānaṃ bandhanaṃ pauṣpī mālā digdhā śarāvalī || 75 ||
[Analyze grammar]
jvalitāṅgāravarṣaṃ ca candanādyanulepanam || 76 ||
[Analyze grammar]
yeṣāṃ mittraṃ viparyastaṃ saṃsāre vidhurātmanām |
jīvite ko rasasteṣāṃ mādṛśāṃ viprayoginām || 77 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāvarṇayaṃ cāsmai tamahaṃ kṛcchrabandhave |
pṛṣṭodantāya madirāv atīvṛttāntavistaram || 78 ||
[Analyze grammar]
tato 'bravītsa sādhurmāṃ kiṃ prājño 'pi vimuhyasi |
sarvaṃ yasya kṛte tena kiṃ tyaktenātmanā phalam || 79 ||
[Analyze grammar]
ātmīyamatra vṛttāntaṃ śṛṇvimaṃ kathayāmi te |
astīha niṣadho nāma deśo himavadāśrayaḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
kalividrāvitasyaiko yo dharmasya samāśrayaḥ |
janmakṣetraṃ ca satyasya gṛhaṃ kṛtayugasya ca || 81 ||
[Analyze grammar]
atṛptiryatra lokasya śrute na tvarthasaṃcaye |
saṃtoṣaś ca svadāreṣu nopakāreṣu sarvadā || 82 ||
[Analyze grammar]
tatra śīlaśrutāḍhyasya brāhmaṇasyāhamātmajaḥ |
so 'haṃ deśāntarālokakautukānnirgato gṛhāt || 83 ||
[Analyze grammar]
bhraman deśānupādhyāyān paśyan prāpto 'smi ca kramāt |
sakhe śaṅkhapuraṃ nāma nātidūramitaḥ puram || 84 ||
[Analyze grammar]
śaṅkhapālasya yatrāsti nāgarājasya pāvanam |
śaṅkha hrada iti khyātaṃ svacchatoyaṃ mahatsaraḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
tatropādhyāyasadane vasaṃstadahamekadā |
snānayātrotsave 'gacchaṃ draṣṭuṃ śaṅkhahradaṃ saraḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
asaṃkhyaiḥ pūritataṭaṃ nānādeśāgatair janaiḥ |
surāsurair ivāmbhodhiṃ kṣobhyamāṇaṃ samantataḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
vadhūnāṃ ślathadhammillavisrastakusumasrajām |
vīcihastaiḥ parāmṛṣṭajaghanastanamaṇḍalam || 88 ||
[Analyze grammar]
āśliṣyāpahṛtenāṅgarāgeṇāpiñjarīkṛtam |
mahāhradaṃ tamadrākṣaṃ tanvānaṃ kāmukāyitam || 89 ||
[Analyze grammar]
tasya dakṣiṇato gatvā tarukhaṇḍaṃ vyalokayam |
sāhūmam iva tāpicchaiḥ sāṅgāram iva kiṃśukaiḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
sajvālam iva cotphullalohitāśokavallibhiḥ |
haranetrānalapluṣṭaṃ dehaṃ ratipateriva || 91 ||
[Analyze grammar]
tatrātimuktakalatāmaṇḍapadvāri kurvatīm |
kusumāvacayaṃ kāṃcidapaśyaṃ kanyakāmaham || 92 ||
[Analyze grammar]
līlākaṭākṣavikṣepatarjitaśravaṇotpalām |
utkṣiptabāhulatikālakṣitaikapayodharām || 93 ||
[Analyze grammar]
vahantīṃ kabarīpāśaṃ pṛṣṭhataḥ parimocitam |
vadanendubhayeneva timiraṃ śaraṇāgatam || 94 ||
[Analyze grammar]
nūnaṃ rambhādinirmāṇasiddhahastena vedhasā |
sṛṣṭā sākṣṇor nimeṣeṇa vijñeyā mānuṣīti yā || 95 ||
[Analyze grammar]
sā ca dṛṣṭā praviṣṭaiva hṛdayaṃ me mṛgekṣaṇā |
hastabhallīva mārasya jagattritayamohinī || 96 ||
[Analyze grammar]
sāpi māmavalokyaiva sadyaḥ smaravaśābhavat |
vimucya puṣpāvacayakrīḍāṃ premavihastitā || 97 ||
[Analyze grammar]
caladdhāralatāmadhyapadmarāgaprabhodgamaiḥ |
anurāgamivodbhinnaṃ bhareṇa hṛdayādbahiḥ || 98 ||
[Analyze grammar]
darśayantī parāvṛtya tanuṃ muhurivaikṣata |
sā māmapāṅgaviśrāntatārakāntena cakṣuṣā || 99 ||
[Analyze grammar]
evaṃ yavatsthitāvāvāmanyonyālokinau kṣaṇam |
tāvattatrodabhūnnaśyajjanahāhāravo mahān || 100 ||
[Analyze grammar]
āgādvanyebhagandhāndho dhāvandalitaśṛṅkhalaḥ |
mattahastī dhutārohakarṇāntalulitāṅkuśaḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
taṃ dṛṣṭvaiva pradhāvyāhaṃ vitrastāṃ vidrutānugām |
janamadhyamanaiṣaṃ tāmutsaṅgāropitāṃ priyām || 102 ||
[Analyze grammar]
samāśvasiti yāvat sā tatrāgataparicchadā |
tāvajjanaravākṛṣṭastatraivāgātsa vāraṇaḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
tadbhayādvidravadbhūrijanamadhyatirohitā |
anugaiḥ sāmyataḥ kvāpi nītāhaṃ ca gato 'nyataḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
tato gajabhaye śānte cinvānastāṃ sumadhyamām |
yan nāvāpamavijñātanāmānvayaniketanām || 105 ||
[Analyze grammar]
tacchūnyacitto vibhraṣṭavidyo vidyādharo yathā |
bhramannupādhyāyagṛhaṃ katham apy ahamāptavān || 106 ||
[Analyze grammar]
tatra saṃmūrchita iva pradhvasta iva cābhavam |
tatpremabhaṅgasotkampastadāśleṣasukhaṃ smaran || 107 ||
[Analyze grammar]
kramāc ca sustrīsulabhādārdrabhāvāśrayādiva |
nipātito 'hamutsaṅge cintayā darśitāśayā || 108 ||
[Analyze grammar]
aśrutyā ca parāmṛṣṭo hṛdaye vyathitātmanā |
uttamāṅge gṛhītaś ca śirortyātyantavṛddhayā || 109 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca dhair yeṇa samaṃ tanme vigalitaṃ dinam |
saṃkocamāgataṃ padmavanaṃ saha mukhena me || 110 ||
[Analyze grammar]
manorathair madīyaiś ca sākaṃ vighaṭitānyatha |
rathāṅganāmnāṃ mithunānyastaṃ yāte vivasviti || 111 ||
[Analyze grammar]
tataḥ smarasyaikasuhṛtsukhināṃ nayanotsavaḥ |
udagacchanniśānāthaḥ prācīmukhaviśeṣakaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
tena jvaladbhir iva me karair api sudhāmayaiḥ |
āśāprakāśakeṇāpi jīvitāśāṃ nyamīlyata || 113 ||
[Analyze grammar]
atha jyotsnānalakṣiptaśarīraṃ mṛtyukāṅkṣiṇam |
eko 'bravītsahādhyāyī vidhuraṃ vīkṣya tatra mām || 114 ||
[Analyze grammar]
kim evaṃ duḥkhito 'syadya vyādhis tava na dṛśyate |
arthakāmakṛtas tvādhir yadi tad vacmi te śṛṇu || 115 ||
[Analyze grammar]
atigardhena ye hy arthā vañcayitvā paraṃ ca ye |
apahṛtya pareṣāṃ vā vāñchyante naiva te sthirāḥ || 116 ||
[Analyze grammar]
pāpamūlā yataḥ pāpaphalabhāraṃ prasūya te |
tadbhareṇaiva bhajyante śīghraṃ dhanaviṣadrumāḥ || 117 ||
[Analyze grammar]
arjanādiparikleśaḥ kevalaṃ tair dhanair iha |
amutra duḥkhamācandratārakaṃ nārakaṃ mahat || 118 ||
[Analyze grammar]
kāmo 'py aprāpya naṣṭo yaḥ sā prāṇāntaviḍambanā |
yaścādharmo 'gradūtaḥ sa nirayāgnermukhapriyaḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
nyāyyau tu pūrvasukṛtair dhīdhair yotsāhavān pumān |
arthakāmāv avāpnoti na tu klībo bhavādṛśaḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
tadbhadra dhair yamālambya yatasvābhīṣṭasiddhaye |
ity uktastena sakhyāhaṃ nādāṃ yastkiṃciduttaram || 121 ||
[Analyze grammar]
nigūhyāśayamāśritya dhair yaṃ nītvā niśāṃ kramāt |
ihāgato 'haṃ sā nāma māsyāṃ puri vasediti || 122 ||
[Analyze grammar]
atra prāptena dṛṣṭastvaṃ pāśārpitagalo mayā |
pāśottīrṇāc chrutaṃ vattastvadduḥkhaṃ svaṃ ca varṇitam || 123 ||
[Analyze grammar]
tadavijñātanāmāderapi tasyāḥ kṛte sakhe |
sutanorāśritodyogaḥ pauruṣāgocare 'py aham || 124 ||
[Analyze grammar]
atastvaṃ madirāvatyāḥ sthitāyā api gocare |
prāptau puruṣakārādi muktvā klībāyase katham || 125 ||
[Analyze grammar]
na śrutaḥ pūrvavṛttāntaḥ kiṃ tvayā rukmiṇīgataḥ |
dattāpi cedipataye hṛtā sā hariṇā na kim || 126 ||
[Analyze grammar]
iti bruvati mittre me tasminnātodyamaṅgalaiḥ |
agratastata evāgātsānugā madirāvatī || 127 ||
[Analyze grammar]
mātṛdevakule 'muṣmin kāmapūjārtham āgatāḥ |
atra sthitāḥ kāmadevaṃ vivāhe 'rcanti kanyakāḥ || 128 ||
[Analyze grammar]
ata evaitadagre 'sminvaṭe pāśo mayārpitaḥ |
ihāgatā sā tadarthaṃ mṛtaṃ paśyatu māmiti || 129 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvaiva sa suhṛdvīro mām abravīddvijaḥ |
tarhi devakule 'traiva praviśyābhyantare drutam || 130 ||
[Analyze grammar]
mātṛṇāṃ pṛṣṭhataśchannāvehi sāṃpratamāsvahe |
paśyāvaḥ kim upāyo 'tra kaś citsyādāvayor na vā || 131 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatā tena sakhyā sākaṃ tathety aham |
gatvā devakulaṃ tatra tathaivāsamalakṣitaḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pariṇayodgītamaṅgalāgatya sā śanaiḥ |
prāviśattatra madirāvatī devakulāntare || 133 ||
[Analyze grammar]
ekākinyeva yāciṣye varaṃ kaṃcinmanogatam |
kāmadevābhagavatastadbahirbhavatākhilāḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
itisarvā bahiṣkṛtvā sakhīranucaraiḥ saha |
ekaiva kāmadevaṃ tamarcayitvā vyajijñapat || 135 ||
[Analyze grammar]
manobhavenāpi satā tvayā deva kathaṃ na me |
manogataḥ priyo jñāto vipralabdhā hatāsmi kim || 136 ||
[Analyze grammar]
nāsmiñjanmani bhūtaścettvaṃ varāya kṣamo mama |
janmāntare 'pi tatkuryāḥ kṛpāṃ ratipate mayi || 137 ||
[Analyze grammar]
tathā prasādaṃ kurvīthā yathā dehāntare 'pi me |
sa eva bhartā subhago bhavedviprakumārakaḥ || 138 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sāvayor bālā paśyatoḥ śṛṇvatorapi |
śaṅkau kṛtvottarīyeṇa pāśaṃ kaṇṭhe nyaveśayat || 139 ||
[Analyze grammar]
upetya darśayātmānamasyāḥ pāśaṃ galāddhara |
ity uktastena sakhyāham upāsarpaṃ tadaiva tām || 140 ||
[Analyze grammar]
mā priye sāhasaṃ paśya saiṣa prāṇapaṇārjitaḥ |
ārtikāloktasahajasneho dāso 'gratastava || 141 ||
[Analyze grammar]
ity ahaṃ vyāharan harṣabharagadgadayā girā |
sutanos tvaritaṃ tasyāḥ pāśaṃ kaṇṭhādapāharam || 142 ||
[Analyze grammar]
tato māṃ vīkṣya sahasā yāvat sānandasādhvasā |
kṣaṇaṃ tiṣṭhati sā tāvat so 'bravīnmāṃ drutaṃ suhṛt || 143 ||
[Analyze grammar]
dinakṣayāprakāśe 'smin kāle nirgatya yāmy aham |
veṣeṇa madirāvatyā etatparijanaiḥ saha || 144 ||
[Analyze grammar]
āvayor uttarīyābhyāṃ saṃvītāṃ tvam imāṃ vadhūm |
ādāyāgaccha nirgatya dvitiyadvāravartmanā || 145 ||
[Analyze grammar]
yāhi deśāntaraṃ rātrau yathākāmam alakṣitaḥ |
maccintāṃ mā kṛthā daivaṃ śivaṃ mama vidhāsyati || 146 ||
[Analyze grammar]
ity uktvopāttamadirāvatīveṣaḥ suhṛtsa me |
nirgatyaiva tataḥ prāyānnaktaṃ tadanugair vṛtaḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ ca madirāvatyānargharatnasrajā samam |
dvāreṇānyena niṣkramya rātryā yāto 'smi yojanam || 148 ||
[Analyze grammar]
prātarnirvartitāhāraḥ kramādgacchandinair aham |
prāpto 'calapuraṃ nāma nagaraṃ dayitāsakhaḥ || 149 ||
[Analyze grammar]
mittrībhūya gṛhe datte tatraikena dvijanmanā |
pariṇītā mayā sātra sattvaraṃ madirāvatī || 150 ||
[Analyze grammar]
tato 'tra vasataḥ siddhayatheṣṭasukhitasya me |
kiṃ syānmitrasya me vṛttaṃ tasyetyeṣābhavadvyathā || 151 ||
[Analyze grammar]
tadanantaram eṣo 'dya dṛṣṭo 'kāraṇabāndhavaḥ |
mayeha gaṅgāsnānārtham āgatenottarāyaṇe || 152 ||
[Analyze grammar]
ciraṃ caitaṃ savailakṣyamivāśliṣyopaviśya ca |
yāvat pṛcchāmi vṛttāntaṃ tāvaddeva ihāgataḥ || 153 ||
[Analyze grammar]
tametamaparaṃ viddhi prāṇadārapradaṃ mama |
kṛcchraikamittraṃ pārśvasthaṃ vipraṃ vatseśanandana || 154 ||
[Analyze grammar]
iti tena yathāvṛtte vipreṇaikena varṇite |
naravāhanadattas tamapṛcchadaparaṃ dvijam || 155 ||
[Analyze grammar]
tuṣṭirme brūhi muktastvaṃ tādṛśātsaṃkaṭātkatham |
mittrārthāgaṇitaprāṇā durlabhā hi bhavādṛśāḥ || 156 ||
[Analyze grammar]
etattasya vacaḥ śrutvā vatsarājasutasya saḥ |
dvitīyo 'pi svavṛttāntaṃ vipro vaktuṃ pracakrame || 157 ||
[Analyze grammar]
tadā tato māṃ madirāvatīveṣaṃ vinirgatam |
devāgārāttadanugāstadbuddhyā paryavārayan || 158 ||
[Analyze grammar]
āropya śibikāṃ taiś ca nṛtyavādyamadākulaiḥ |
nīto 'smi somadattasya bhavanaṃ vibhavānvitam || 159 ||
[Analyze grammar]
kvacit sadvastrabhārāḍhyaṃ saṃbhṛtābharaṇaṃ kva cit |
kva cinniṣpannapakvānnaṃ kva citsajjitavedikam || 160 ||
[Analyze grammar]
kva citpragītadāsīkaṃ kva ciccāraṇasaṃkulam |
lagnavelāpratīkṣyaiś ca kva cidadhyāsitaṃ dvijaiḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
tatraikasmin gṛhe pānakṣībaiḥ parijanair aham |
kṛtāvaguṇṭhano naktaṃ vadhūbuddhyā praveśitaḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
upaviṣṭaṃ ca māṃ tatra vanitāḥ paryavārayan |
vivāhotsavasānandanānāceṣṭāsamākulāḥ || 163 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāddvāropakaṇṭhe ca mekhalānūpurāravaḥ |
aśrāvi prāviśaccātra kanyaikā sasakhījanā || 164 ||
[Analyze grammar]
nāgīva visphuradratnamūrdhā dhavalakañcukā |
abdhivīcīva lāvaṇyapūrṇā muktāvalīcitā || 165 ||
[Analyze grammar]
udyānadevatā sākṣād iva satpuṣpamālinī |
suparvabāhulatikāvirājatkarapallavā || 166 ||
[Analyze grammar]
sā cāgatyopaviṣṭā me pārśve priyasakhīdhiyā |
paśyāmi yāvat saivātra cittacaurī samāgatā || 167 ||
[Analyze grammar]
yā sā śaṅkhahrade dṛṣṭā kanyā snānāgatā mayā |
trātā gajād dṛṣṭanaṣṭā madhyelokamagānmama || 168 ||
[Analyze grammar]
kimetatkākatālīyaṃ kiṃ svapnaḥ satyam eva vā |
iti harṣabharodbhrāntastadā cāhamacintayam || 169 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāntare ca madirāvatīsakhyo 'bruvaṃś ca tām |
kimevamāryaduhitarunmanā iva lakṣyase || 170 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvābravītkanyā sā nigūhyāśayaṃ tadā |
jānītha kiṃ na madirāvatī me yādṛśī sakhi || 171 ||
[Analyze grammar]
eṣā kṛtavivāhā ca yāsyati śvāśuraṃ gṛham |
etadviyuktā na sthātuṃ śakṣyāmītyasmi duḥkhitā || 172 ||
[Analyze grammar]
tanniryāta bahiḥ kṣipraṃ yāvadvisrambhasaṃkathāḥ |
kurvatī madirāvatyā saha tiṣṭhāmyahaṃ sukham || 173 ||
[Analyze grammar]
iti niṣkāsya tāḥ sarvā dvāre dattvārgalaṃ svayam |
upaviśya sakhībuddhyā sā māmevam abhāṣata || 174 ||
[Analyze grammar]
madirāvati nāsty asmād duḥkhaṃ tvadduḥkhato 'dhikam |
prāṇapriye yad anyasmin pitrānyasmai pradīyase || 175 ||
[Analyze grammar]
tathāpi te bhavejjātu darśanaṃ saṃgamo 'pi vā |
saṃstavājjñāyamānena tena svapreyasā saha || 176 ||
[Analyze grammar]
mama tvanāsthamutpannaṃ yadduḥkhaṃ tadvadāmi te |
yathāhaṃ te tathā tvaṃ hi visrambhaikāspadaṃ mama || 177 ||
[Analyze grammar]
gatavatyasmi yātrāyāṃ snātuṃ śaṅkhahradaṃ saraḥ |
vinodayitum ātmānaṃ bhāvitvadvirahāturam || 178 ||
[Analyze grammar]
tatrodyānaṃ divā muktvā nabhaścandra ivāgataḥ |
ālānakāñcanastambha iva saundaryadantinaḥ || 179 ||
[Analyze grammar]
navīnaśmaśrumadhupaśreṇīśritamukhāmbujaḥ |
ko'pi kānto dvijayuvā dṛṣṭo navavayā mayā || 180 ||
[Analyze grammar]
vaneṣu kevalaṃ kliṣṭāstapobhir munikanyakāḥ |
na dṛṣṭo 'yaṃ yuvā yābhiḥ kiṃ tāsāṃ tapasaḥ phalam || 181 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintayantyā me kāmena hṛdayaṃ śaraiḥ |
tathā viddhaṃ yathā lajjā bhayaṃ ca galitaṃ tataḥ || 182 ||
[Analyze grammar]
tataḥ paśyāmi paśyantaṃ yāvattaṃ tiryagīkṣaṇā |
ālānamukto mattebhastāvadāgādaśaṅkitam || 183 ||
[Analyze grammar]
tena naśyatparijanāṃ bhītāṃ dṛṣṭvā sa māṃ yuvā |
dhāvitvāṅke kṛtāṃ dūre madhye lokasya nītavān || 184 ||
[Analyze grammar]
tatsaṃsparśāmṛtānandabhīlitāhaṃ tadā sakhi |
ko hastī kiṃ bhayaṃ kāhaṃ kva sthitāsmīti nāvidam || 185 ||
[Analyze grammar]
tataḥ parijano yāvat prāpto me tāvadāgataḥ |
mattahastī sa tatraiva viraho mūrtimāniva || 186 ||
[Analyze grammar]
utkṣipyāhamathānītā tadbhayādanugair gṛham |
sa ca me janasaṃkṣobhe na jāne kva gataḥ priyaḥ || 187 ||
[Analyze grammar]
tadāprabhṛtyavijñātanāmādikamasupradam |
smarantī taṃ karaprāptaṃ kenāpīha hṛtaṃ nidhim || 188 ||
[Analyze grammar]
sarvaduḥkhaharāṃ nidrāṃ svapne taddarśanecchayā |
vāñchantī cakravākībhiḥ samaṃ krandāmi rātriṣu || 189 ||
[Analyze grammar]
tadevaṃ nirupāye 'sminduḥkhe mama vinodanam |
tvaddarśanaṃ yatsakhi taddūrībhavati cādhunā || 190 ||
[Analyze grammar]
upasthitaṃ taditthaṃ me maraṇaṃ madirāvati |
tvanmukhālokanasukhaṃ saṃpratyanubhavāmi tat || 191 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā śrotrapīyūṣavarṣābhaṃ vacanaṃ mama |
kalaṅkayantī vaktrenduṃ sāñjanair aśrubindubhiḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
avaguṇṭhanamutkṣipya mukhānmama nirīkṣya mām |
parijñāya tadā sābhūtsaharṣāścaryasādhvasā || 193 ||
[Analyze grammar]
tato mayoktaṃ mugdhe kiṃ saṃbhramaḥ so 'ham eva te |
vidhirhi ghaṭayatyarthānacintyānapi saṃmukhaḥ || 194 ||
[Analyze grammar]
mayāpi tvatkṛte duḥkhamanubhūtaṃ suduḥsaham |
yādṛśaṃ yādṛśī caiṣā prapañcaracanā vidheḥ || 195 ||
[Analyze grammar]
vakṣyāmi vistarāttatte nāyaṃ kālaḥ kathākrame |
nirgamopāya evaikaścintyatāṃ saṃprati priye || 196 ||
[Analyze grammar]
ity uktā sā mayā bālā prāptakālam abhāṣata |
anena paścād dvāreṇa nirgacchāvaḥ śanair itaḥ || 197 ||
[Analyze grammar]
bahiścātra gṛhodyānaṃ pituḥ sukṣattriyasya me |
tanmārgeṇaiva nirgatya vrajāvo yatra kutracit || 198 ||
[Analyze grammar]
ity uktavatyaiva tayā guptābharaṇayā saha |
taduktenaiva mārgeṇa niragacchamahaṃ tataḥ || 199 ||
[Analyze grammar]
rātryā ca duram adhvānaṃ tayā gatvā drutaṃ bhayāt |
prabhāte prāptavān asmi priyāyukto mahāṭavīm || 200 ||
[Analyze grammar]
gacchatoścāvayostasyāṃ svakathaikavinodayoḥ |
nirmānuṣāyāṃ śanakair madhyāhnaḥ samavartata || 201 ||
[Analyze grammar]
nirāśrayādhvagamanāṃ nirākrandāmatāpayat |
bhūmiṃ tāṃ duṣṭabhūpāla iva tīkṣṇakaraḥ karaiḥ || 202 ||
[Analyze grammar]
tasmin kāle pariśrāntāṃ preyasīṃ tāṃ tṛṣārditām |
kṛcchraprāptāṃ tarucchāyāṃ śanaiḥ prāpitavān aham || 203 ||
[Analyze grammar]
āśvāsayāmi yāvac ca tatra tāṃ paṭamārutaiḥ |
akasmānmahiṣastāvadāgādvraṇitavidrutaḥ || 204 ||
[Analyze grammar]
tasya paścātpradhāvaṃś ca hayārūḍho dhanurdharaḥ |
āgāt ko'pi mahāsattva ityākṛtyaiva sūcitaḥ || 205 ||
[Analyze grammar]
sa mahāmahiṣaṃ bhallīprahāreṇāpareṇa tam |
vajraghātena vajrīva giriṃ vīro nyapātayat || 206 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā cāsmānupāgatya sa māṃ prītyaiva pṛṣṭavān |
kastvaṃ kaiṣā ca te sādho kvehāyātau yuvāmiti || 207 ||
[Analyze grammar]
athopavītamudghāṭya proktaṃ satyānṛtaṃ mayā |
vipro 'hameṣā bhāryā me kāryāddeśāntarāgatau || 208 ||
[Analyze grammar]
āvāṃ caurahatātsārthādvibhraṣṭau mārganāśataḥ |
iha praviṣṭau dṛṣṭaś ca bhavānnaṣṭāś ca bhītayaḥ || 209 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mayokte brāhmaṇyātsānukampaś ca so 'bhyadhāt |
ahaṃ vanacarādhīśo mṛgayārthamihāgataḥ || 210 ||
[Analyze grammar]
yuvāṃ cānvapariśrāntau saṃprāptavatithī mama |
tadetaṃ viśramāyaitannātidūraṃ madāspadam || 211 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā matpriyāṃ śrāntāmāropya svaturaṃgame |
pādacārībhavannāvāṃ svanivāsaṃ sa nītavān || 212 ||
[Analyze grammar]
tatra bāndhavavatso 'smān bhojanādyair upācarat |
kudeśeṣv api jāyante kvacit kecin mahāśayāḥ || 213 ||
[Analyze grammar]
tato 'ṭavīṃ tām utkramya tadvitīrṇānuyātrikām |
prāpyāgrahāramekaṃ sā pariṇītā mayā vadhūḥ || 214 ||
[Analyze grammar]
tataḥ paribhramandeśāndṛṣṭvā sārthaṃ samaṃ tayā |
adya bhāgirathīsnānamahaṃ kartumihāgataḥ || 215 ||
[Analyze grammar]
ihaiva caiṣa saṃprāptaḥ svayaṃvarasuhṛnmayā |
devaś ca dṛṣṭa ityeṣa vṛttānto māmakaḥ prabho || 216 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā virataṃ sa yāvad atha taṃ nirvyājasattvocitaprāptābhīṣṭaphalaṃ praśaṃsatitarāṃ vatseśaputro dvijam |
yāvattaṃ yuvarājamātmasacivā bambhramyamāṇāściraṃ cinvantaḥ kila gomukhaprabhṛtayastatrāgatā lebhire || 217 ||
[Analyze grammar]
sa ca naravāhanadattaś caraṇanatān harṣabāṣpadhautamukhān |
tān abhinananda sarvān saṃmānya yathocitaṃ sacivān || 218 ||
[Analyze grammar]
atha tau viprayuvānau sadarthanītipriyau sahādāya |
sa yayau saha tair mantribhir anvāgatalalitalocanaḥ svapurīm || 219 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 1
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!