Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 8
jitaṃ vighnajitā yasya puṣpavṛṣṭir ivāmbarāt |
tārāvalī karāghātacyutā patati nṛtyataḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
tato 'tivāhya rātriṃ tāṃ prabhāte kānanāt tataḥ |
pracaṇḍaśaktipramukhaiḥ prasthitaḥ sacivaiḥ saha || 2 ||
[Analyze grammar]
sa śaśāṅkavatīhetoḥ punar ujjayinīṃ prati |
mṛgāṅkadattaḥ prayayau cinvañ śeṣān svamantrinaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
gacchatā dadṛśe tena mārge vikramakesarī |
mantrī puṃsātivikṛtenohyamāno nabhastale || 4 ||
[Analyze grammar]
darśyate cānyamantribhyo yāvat tena sa saṃbhramāt |
tāvat sa mantrī gaganāt tatsamīpe 'vatīrṇavān || 5 ||
[Analyze grammar]
avaruhya ca tasyāśu puṃsaḥ skandhād upetya saḥ |
mṛgāṅkadattaṃ jagrāha pādayoḥ sāśrulocanaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
tenāśliṣṭaś ca hṛṣṭena tathā tanmantribhiḥ kramāt |
visasarja pumāṃsaṃ taṃ smṛto 'bhyeṣyasi mām iti || 7 ||
[Analyze grammar]
tato mṛgāṅkadattena kautukād upaviśya saḥ |
pṛṣṭaḥ svodantam ācakhyau vane vikramakesarī || 8 ||
[Analyze grammar]
tadā bhavadbhyo vibhraṣṭo nāgaśāpāt paribhraman |
bahūny ahāni cinvāno yuṣmān aham acintayam || 9 ||
[Analyze grammar]
gacchāmy ujjayinīṃ tatra gantavyaṃ tair dhruvaṃ yataḥ |
evaṃ niścitya ca prāyām ahaṃ tāṃ nagarīṃ prati || 10 ||
[Analyze grammar]
kramāt tannikaṭaṃ prāpya grāmaṃ brahmasthalābhidham |
vāpītaṭe 'ham ekasmin vṛkṣamūla upāviśam || 11 ||
[Analyze grammar]
tatraitya sarpadaṃśārto vṛddho māṃ brāhmaṇo 'bravīt |
ita uttiṣṭha mā putra madīyāṃ gatim āpsyasi || 12 ||
[Analyze grammar]
ihāsti hi mahāsarpo yena daṣṭo rujārditaḥ |
udyato 'syāṃ mahāvāpyām eṣo 'haṃ deham ujjhitam || 13 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ kṛpayā dehatyāgān nivārya tam |
tatrākārṣam ahaṃ vipraṃ nirviṣaṃ viṣavidyayā || 14 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa vipraḥ sākūtam udantaṃ kṛtsnam ādarāt |
pṛṣṭvā māṃ prītimān evaṃ viditārtho 'bhyabhāṣata || 15 ||
[Analyze grammar]
prāṇās tvayā mama prattā tat pravīra gṛhāṇa me |
vetālasādhanaṃ mantram imaṃ prāptaṃ mayā pituḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
tvādṛśām upayukto 'yaṃ siddhikṛt sattvaśālinām |
mādṛśāḥ punar ete na klībāḥ kiṃ nāma kurvate || 17 ||
[Analyze grammar]
ity uktas tena tam ahaṃ pratyavocaṃ dvijottamam |
mṛgāṅkadattaviyuto vetālaiḥ kiṃ karomy aham || 18 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa vihasyaivaṃ vipro māṃ punar abravīt |
kiṃ na jānāsy abhīṣṭaṃ yad vetālāt sarvam āpyate || 19 ||
[Analyze grammar]
api vidyādharaiśvaryaṃ vetālasya prasādataḥ |
kiṃ trivikramasenena na prāptaṃ bhūbhujā purā || 20 ||
[Analyze grammar]
tatra vikramasenasya putraḥ śakraparākramaḥ |
prāk trivikramasenākhyaḥ khyātakīrtir abhūn nṛpaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
tasya pratyaham āsthānagatasyopetya bhūpateḥ |
sevārthaṃ kṣāntiśīlākhyo bhikṣuḥ phalam upānayat || 22 ||
[Analyze grammar]
so 'pi rājā tad ādāya phalam āsannavartinaḥ |
haste dadau pratidinaṃ koṣāgārādhikāriṇaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ gateṣu varṣeṣu daśasv atra kilaikadā |
dattvā rājñe phalaṃ tasmai bhikṣāv āsthānato gate || 24 ||
[Analyze grammar]
sa rājā tat phalaṃ prādāt praviṣṭāyātra daivataḥ |
krīḍāmarkaṭapotāya hastabhraṣṭāya rakṣiṇām || 25 ||
[Analyze grammar]
sa markaṭas tad aśnāti yāvat tāvat phalāt tataḥ |
vibhinnamadhyān niragād anarghaṃ ratnam uttamam || 26 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvādāya papraccha taṃ bhāṇḍāgārikaṃ nṛpaḥ |
bhikṣūpanītāni mayā yāni nityaṃ phalāni te || 27 ||
[Analyze grammar]
haste dattāni tāni kva sthāpitāni sadā tvayā |
tac chrutvā taṃ sa sabhayaḥ koṣādhyakṣo vyajijñapat || 28 ||
[Analyze grammar]
kṣiptāni tāny anudghāṭya mayā gañje gavākṣataḥ |
yady ādiśasi tad deva tam udghāṭya gaveṣaye || 29 ||
[Analyze grammar]
ity ūcivān anumato rājñā gatvā kṣaṇena saḥ |
koṣādhyakṣaḥ samāgatya prabhuṃ vyajñāpayat punaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
śīrṇāni nātra paśyāmi koṣe tāni phalāny aham |
ratnarāśiṃ tu paśyāmi raśmijvālākulaṃ vibho || 31 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tān manīn dattvā tuṣṭo 'smai koṣarakṣiṇe |
rājānyedyur apṛcchat sa bhikṣuṃ taṃ prāgvad āgatam || 32 ||
[Analyze grammar]
bhikṣo dhanavyayenaivaṃ sevase māṃ kim anvaham |
nedānīṃ te grahīṣyāmi phalaṃ yāvan na vakṣyasi || 33 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ rājānaṃ bhikṣus taṃ vijane 'bravīt |
vīrasācivyasāpekṣaṃ mantrasādhanam asti me || 34 ||
[Analyze grammar]
tatra vīrendra sāhāyyaṃ kriyamānaṃ tvayārthaye |
tac chrutvā pratipede tat tathety asya sa bhūpatiḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa śramaṇas tuṣṭo nṛpaṃ puna uvāca tam |
tarhi kṛṣṇacaturdaśyām āgāminyāṃ niśāgame || 36 ||
[Analyze grammar]
ito mahāśmaśānāntarvaṭasyādhaḥ sthitasya me |
āgantavyaṃ tvayā deva pratipālayato 'ntikam || 37 ||
[Analyze grammar]
bāḍham evaṃ kariṣyāmīty ukte tena mahībhujā |
sa kṣāntiśīlaḥ śramaṇo hṛṣṭaḥ svanilayaṃ yayau || 38 ||
[Analyze grammar]
atha tāṃ sa mahāsattvaḥ prāpya kṛṣṇacaturdaśīm |
prārthanāṃ pratipannāṃ tāṃ bhikṣos tasya nṛpaḥ smaran || 39 ||
[Analyze grammar]
pradoṣe nīlavasanas tamālakṛtaśekharaḥ |
niryayau rājadhānītaḥ khaḍgapāṇir alakṣitaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
yayau ca ghoranibiḍadhvāntavrātamalīmasam |
citānalogranayanajvālādāruṇadarśanam || 41 ||
[Analyze grammar]
asaṃkhyanarakaṅkālakapālāsthiviśaṅkaṭam |
hṛṣyatsaṃnihitottālabhūtavetālaveṣṭitam || 42 ||
[Analyze grammar]
bhairavasyāparaṃ rūpam iva gambhīrabhīṣaṇam |
sphūrjan mahāśivārāvaṃ śmaśānaṃ tad avihvalaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
vicitya cātra taṃ prāpya bhikṣuṃ vaṭataror adhaḥ |
kurvāṇaṃ maṇḍalanyāsam upasṛtya jagāda saḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
eṣo 'ham āgato bhikṣo brūhi kiṃ karavāṇi te |
tac chrutvā sa nṛpaṃ dṛṣṭvā hṛṣṭo bhikṣur uvāca tam || 45 ||
[Analyze grammar]
rājan kṛtaḥ prasādaś cet tad ito dakṣiṇāmukham |
gatvā vidūram ekākī vidyate śiṃśapātaruḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
tasminn ullambitamṛtaḥ ko 'py ekaḥ puruṣaḥ sthitaḥ |
tam ihānaya gatvā tvaṃ sānāthyaṃ kuru vīra me || 47 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaiva tathety uktvā sa rājā satyasaṃgaraḥ |
dakṣiṇāṃ diśam ālambya pravīraḥ prayayau tataḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
āttadīptacitālātalakṣitena pathātra saḥ |
gatvā tamasi taṃ prāpa kathaṃcic chiṃśapātarum || 49 ||
[Analyze grammar]
tasya skandhe citādhūmadagdhasya kravyagandhinaḥ |
so 'paśyal lambamānaṃ taṃ bhūtasyeva śavaṃ taroḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
āruhya cātra bhūmau taṃ chinna rajjum apātayat |
patitaś cātra so 'kasmāc cakranda vyathito yathā || 51 ||
[Analyze grammar]
tato 'varuhya kṛpayā jīvāśaṅkī sa tasya yat |
rājāṅgaṃ prāmṛśat tena so 'ṭṭahāsaṃ vyadhāc chavaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājā matvā taṃ vetālādhiṣṭhitaṃ tadā |
kiṃ hasasy ehi gacchāva iti yāvad akampitaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
vakti tāvan na bhūmau savetālaṃ śavam aikṣata |
aikṣatātraiva vṛkṣe tu lambamānaṃ sthitaṃ punaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
tato 'dhiruhya bhūyo 'pi tam avātārayat tataḥ |
vajrād api hi vīrāṇāṃ cittaratnam akhaṇḍitam || 55 ||
[Analyze grammar]
āropya ca savetālaṃ skandhe maunena taṃ śavam |
sa trivikramaseno 'tha rājā gantuṃ pracakrame || 56 ||
[Analyze grammar]
yāntaṃ ca taṃ śavāntaḥstho vetālo 'ṃsasthito 'bravīt |
rājann adhvavinodāya kathām ākhyāmi te śṛṇu || 57 ||
[Analyze grammar]
asti vārāṇasī nāma purārivasatiḥ purī |
sthalīva kailāsagirer yā puṇyajanasevitā || 58 ||
[Analyze grammar]
bhūrivāribhṛtā śaśvadupakaṇṭhaniveśinī |
hārayaṣṭir ivābhāti yasyāḥ svargataraṅgiṇī || 59 ||
[Analyze grammar]
pratāpānalanirdagdhavipakṣakulakānanaḥ |
tasyāṃ pratāpamukuṭo nāma rājābhavat purā || 60 ||
[Analyze grammar]
tasyābhūd vajramukuṭas tanayo rūpaśauryayoḥ |
kurvāṇo darpadalanaṃ smarasyārijanasya ca || 61 ||
[Analyze grammar]
rājaputrasya tasyātra mantriputro mahāmatiḥ |
āsīd buddhiśarīrākhyaḥ śarīrābhyadhikaḥ sakhā || 62 ||
[Analyze grammar]
tena sakhyā saha krīḍan sa kadācin nṛpātmajaḥ |
jagāma dūram adhvānaṃ mṛgayāti prasaṅgataḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
śauryaśrīcāmarāṇīva siṃhānāṃ mastakāni saḥ |
chindac charaiḥ saṭālāni viveśaikaṃ mahāvanam || 64 ||
[Analyze grammar]
tatrāsthāne smarasyeva paṭhat kokilabandini |
dattopakāre tarubhir mañjarīcalacāmaraiḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
so 'nvito mantriputreṇa tenāpaśyat sarovaram |
vicitrakamalotpattidhāmāmbudhim ivāparam || 66 ||
[Analyze grammar]
tasmiṃs tadaiva sarasi snānārthaṃ kācid āgatā |
tena divyākṛtiḥ kanyā dadṛśe saparicchadā || 67 ||
[Analyze grammar]
pūrayantīva lāvaṇyanirjhareṇa sarovaram |
dṛṣṭipātaiḥ sṛjantīva tatrotpalavanaṃ navam || 68 ||
[Analyze grammar]
pratyādiśantīva mukhenāmbujāni jitendunā |
sā jahāra manas tasya rājaputrasya tatkṣaṇam || 69 ||
[Analyze grammar]
so 'py ahārṣīt tathā tasyā yuvā dṛṣṭvā vilocane |
yathā naikṣata sā kanyā lajjāṃ svām apy alaṃkṛtim || 70 ||
[Analyze grammar]
yūni paśyati tasmin sā keyaṃ syād iti sānuge |
saṃjñāṃ svadeśādyākhyātuṃ vilāsacchadmanākarot || 71 ||
[Analyze grammar]
karoti smautpalaṃ karṇe gṛhītvā puṣpaśekharāt |
ciraṃ ca dantaracanāṃ cakārādāya ca vyadhāt || 72 ||
[Analyze grammar]
padmaṃ śirasi sākūtaṃ hṛdaye cādadhe karam |
rājaputraś ca tasyās tāṃ saṃjñāṃ na jñātavāṃs tadā || 73 ||
[Analyze grammar]
mantriputras tu bubudhe sa sakhā tasya buddhimān |
kṣaṇāc ca sā yayau kanyā nīyamānānugais tataḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
prāpya ca svagṛhaṃ tasthau paryaṅge 'ṅgaṃ nidhāya sā |
cittaṃ tu nijasaṃjñārtham āsthāt tasmin nṛpātmaje || 75 ||
[Analyze grammar]
so 'pi rājasuto bhraṣṭavidyo vidyādharo yathā |
gatvā svanagarīṃ kṛcchrāṃ prāpāvasthāṃ tayā vinā || 76 ||
[Analyze grammar]
sakhyā ca mantriputreṇa tena pṛṣṭas tadā rahaḥ |
śaṃsatā tām aduṣprāpāṃ tyaktadhairyo jagāda saḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
yasyā na nāma na grāmo nānvayo vāvabudhyate |
sā kathaṃ prāpyate tan mām āśvāsayasi kiṃ mṛṣā || 78 ||
[Analyze grammar]
ity ukto rājaputreṇa mantriputras tam abhyadhāt |
kiṃ na dṛṣṭaṃ tvayā tad yat saṃjñayā sūcitaṃ tayā || 79 ||
[Analyze grammar]
nyastaṃ yad utpalaṃ karṇe tenaitat te tayoditam |
karṇotpalasya rāṣṭre 'haṃ nivasāmi mahībhṛtaḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
kṛtā yad dantaracanā tenaitat kathitaṃ tayā |
tatra jānīhi māṃ dantaghāṭakasya sutām iti || 81 ||
[Analyze grammar]
padmāvatīti nāmoktaṃ tayottaṃsitapadmayā |
tvayi prāṇā iti proktaṃ hṛdayārpitahastayā || 82 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgadeśe hy asty atra khyātaḥ karṇotpalo nṛpaḥ |
tasya prasādavitto 'sti mahān yo dantaghāṭakaḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
saṅgrāmavardhanākhyasya tasyāpy asti jagattraye |
ratnaṃ padmāvatī nāma kanyā prāṇādhikapriyā || 84 ||
[Analyze grammar]
etac ca lokato deva yathāvad viditaṃ mama |
ato jñātā mayā saṃjñā tasyā deśādiśaṃsinī || 85 ||
[Analyze grammar]
ity ukto mantriputrena tena rājasuto 'tha saḥ |
tutoṣa tasmai sudhiye labdhopāyo jaharṣa ca || 86 ||
[Analyze grammar]
saṃmantrya ca samaṃ tena sa tadyuktaḥ svamandirāt |
priyārthī mṛgayāvyājāt punas tām agamad diśam || 87 ||
[Analyze grammar]
ardhamārge ca vātāśvavegavañcitasainikaḥ |
taṃ mantriputraikayutaḥ kaliṅgaviṣayaṃ yayau || 88 ||
[Analyze grammar]
tatra tau prāpya nagaraṃ karṇotpalamahībhṛtaḥ |
anviṣya dṛṣṭvā bhavanaṃ dantaghāṭasya tasya ca || 89 ||
[Analyze grammar]
tad adūre ca vāsārtham ekasyā vṛddhayoṣitaḥ |
gṛhaṃ prāviśatāṃ mantriputrarājasutāv ubhau || 90 ||
[Analyze grammar]
dattāmbuyavasau vāhau gupte 'vasthāpya cātra saḥ |
rājaputre sthite vṛddhāṃ mantriputro jagāda tām || 91 ||
[Analyze grammar]
kaccid vetsy amba saṅgrāmavardhanaṃ dantaghāṭakam |
tac chrutvā sā jaradyoṣit saśraddhā tam abhāṣata || 92 ||
[Analyze grammar]
vedmy eva dhātrī tasyāsmi sthāpitā tena cādhunā |
padmāvatyāḥ svaduhituḥ pārśve jyeṣṭhatarety aham || 93 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tv ahaṃ na sadā tatra gacchāmy upahatāmbarā |
kuputraḥ kitavo vastraṃ dṛṣṭvā hi harate mama || 94 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatīṃ prītaḥ svottarīyādidānataḥ |
saṃtoṣya so 'tra vṛddhāṃ tāṃ mantriputro 'bravīt punaḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
mātā tvaṃ tad vadāmas te guptaṃ yat tat kuruṣva naḥ |
dantaghāṭasutām etāṃ gatvā padmāvatīṃ vada || 96 ||
[Analyze grammar]
so 'trāgato rājaputro dṛṣṭo yaḥ sarasi tvayā |
tena ceha tad ākhyātuṃ preṣitā praṇayād aham || 97 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sā tathety uktvā vṛddhā dānavaśīkṛtā |
gatvā padmāvatīpārśvam ājagāma kṣaṇāntare || 98 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭā jagāda tau rājasutamantrisutau ca sā |
yuṣmadāgamanaṃ gatvā guptaṃ tasyā mayoditam || 99 ||
[Analyze grammar]
tayā śrutvā ca nirbhartsya pāṇibhyām aham āhatā |
dvābhyāṃ karpūraliptābhyām ubhayor gaṇḍayor mukhe || 100 ||
[Analyze grammar]
tataḥ paribhavodvignā rudaty aham ihāgatā |
etās tad aṅgulīmudrāḥ putrau me paśyataṃ mukhe || 101 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayokte nairāśyaviṣaṇṇaṃ taṃ nṛpātmajam |
jagāda sa mahāprājño mantriputro janāntikam || 102 ||
[Analyze grammar]
mā gā viṣādaṃ rakṣantyā mantraṃ nirbhartsya yat tayā |
karpūraśubhrā vaktre 'syāḥ svāṅgulyo daśa pātitāḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
tad etad uktaṃ pakṣe 'smiñ śukle candravatīr imāḥ |
rātrīr daśa pratīkṣadhvaṃ saṃgamānucitā iti || 104 ||
[Analyze grammar]
ity āśvāsya sa taṃ rājasutaṃ mantrisutas tataḥ |
vikrīya guptaṃ hastasthaṃ kāñcanaṃ kiṃcid āpaṇe || 105 ||
[Analyze grammar]
vṛddhayā sādhayāmāsa mahārhaṃ bhojanaṃ tayā |
tatas tau bubhujāte dvau tat tayā saha vṛddhayā || 106 ||
[Analyze grammar]
evaṃ nītvā daśāhāni jijñāsārthaṃ punaḥ sa tām |
padmāvatyantikaṃ vṛddhāṃ mantriputro visṛṣṭavān || 107 ||
[Analyze grammar]
sāpi mṛṣṭānnapānādilubdhā tad anurodhataḥ |
gatvā vāsagṛhaṃ tasyā bhūyo 'bhyetya jagāda tau || 108 ||
[Analyze grammar]
ito gatvādya tūṣṇīm apy ahaṃ tatra sthitā tayā |
yuṣmatkathāparādhaṃ tam udgirantyā svayaṃ punaḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
sā laktakābhis tisṛbhiḥ karāṅgulibhir āhatā |
urasy asminn athaiṣāham ihāyātā tad antikāt || 110 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā rājaputraṃ taṃ svairaṃ mantrisuto 'bravīt |
mā kārṣīr anyathā śaṅkām asyā hi hṛdaye tayā || 111 ||
[Analyze grammar]
sā laktakāṅgulīmudrātrayaṃ vinyasya yuktitaḥ |
rajasvalā niśās tisraḥ sthitāham iti sūcitam || 112 ||
[Analyze grammar]
evam uktvā nṛpasutaṃ mantriputras tryahe gate |
padmāvatyai punas tasyai vṛddhāṃ tāṃ prajighāya saḥ || 113 ||
[Analyze grammar]
sā gatā mandiraṃ tasyās tayā saṃmānya bhojitā |
prītyā pānādilīlābhir dinaṃ cātra vinoditā || 114 ||
[Analyze grammar]
sāyaṃ ca yāvat sā vṛddhā gṛham āgantum icchati |
udabhūd bhayakṛt tāvat tatra kolāhalo bahiḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
hā hā bhraṣṭo 'yam ālānāj janān mathnan pradhāvati |
mattahastīti lokasya tatrākrando 'tha śuśruve || 116 ||
[Analyze grammar]
tataḥ padmāvatī sā tāṃ vṛddhām evam abhāṣata |
spaṣṭena hastiruddhena gantuṃ yuktaṃ na te pathā || 117 ||
[Analyze grammar]
tat pīṭhikāṃ samāropya baddhālambanarajjukām |
bṛhadgavākṣeṇānena tvām atra prakṣipāmahe || 118 ||
[Analyze grammar]
gṛhodyāne tato vṛkṣam āruhyāmuṃ vilaṅghya ca |
prākāram avaruhyānyavṛkṣeṇa svagṛhaṃ vraja || 119 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sā gavākṣeṇa kṣepayāmāsa tatra tām |
vṛddhāṃ ceṭībhir udyāne rajjupīṭhikayā tataḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
sātha gatvā yathoktena pathā sarvaṃ śaśaṃsa tat |
yathāvad rājaputrāya tasmai mantrisutāya ca || 121 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa mantriputras taṃ rājaputram abhāṣata |
siddhaṃ taveṣṭaṃ mārgo hi yuktyā te darśitas tayā || 122 ||
[Analyze grammar]
tad gacchādyaiva tatra tvaṃ pradoṣe 'smin nṛpāgate |
etenaiva pathā tasyāḥ priyāyā mandiraṃ viśa || 123 ||
[Analyze grammar]
ity uktas tena tadyukto rājaputro yayau sa tat |
udyānaṃ vṛddhayoktena tena prākāravartmanā || 124 ||
[Analyze grammar]
tatrāpaśyac ca rajjuṃ tāṃ lambamānāṃ sapīṭhikām |
mārgonmukhābhiś ceṭībhir upariṣṭād adhiṣṭhitām || 125 ||
[Analyze grammar]
ārūḍhas tāṃ ca dṛṣṭvaiva dāsībhis tābhir āśu saḥ |
rajjūtkṣipto gavākṣeṇa praviveśa priyāntikam || 126 ||
[Analyze grammar]
tasmin praviṣṭe sa yayau mantriputraḥ svam āspadam |
rājaputras tu tāṃ padmāvatīṃ tatra dadarśa saḥ || 127 ||
[Analyze grammar]
pūrṇāmṛtāṃśuvadanāṃ prasaratkānticandrakām |
kṛṣṇapakṣabhayād guptasthitāṃ rākāniśām iva || 128 ||
[Analyze grammar]
sāpi dṛṣṭvā tam utthāya cirautsukyocitais tataḥ |
kaṇṭhagrahādibhis tais tair upacārair amānayat || 129 ||
[Analyze grammar]
tatas tayā sa gāndharvavidhinodūḍhayā saha |
guptaṃ rājasutas tasthau pūrṇecchas tatra kāntayā || 130 ||
[Analyze grammar]
sthitvā cāhāni katicid rātrau tām avadat priyām |
sakhā mama sahāyāto mantriputra iti sthitaḥ || 131 ||
[Analyze grammar]
sa cātra tiṣṭhaty ekākī tvajjyeṣṭhatarikāgṛhe |
gatvā saṃbhāvya taṃ tanvi puna eṣyāmi te 'ntikam || 132 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā tam avocat sā dhūrtā padmāvatī priyam |
hantāryaputra pṛcchāmi tāḥ saṃjñā matkṛtās tvayā || 133 ||
[Analyze grammar]
jñātā kiṃ kim uvā tena sakhyā mantrisutena te |
evam uktavatīm etāṃ rājaputro jagāda saḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
na jñātaṃ tan mayā kiṃcij jñātvā sarvaṃ ca tena me |
ākhyātaṃ mantriputreṇa divyaprajñānaśālinā || 135 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā vicintyaiva bhāminī sā jagāda tam |
tarhy ayuktaṃ kṛtaṃ yan me cirāt sa kathitas tvayā || 136 ||
[Analyze grammar]
sa me bhrātā sakhā yas te tasya ca prathamaṃ mayā |
tāmbūlādisamācāraḥ kartavyo hi sadā bhavet || 137 ||
[Analyze grammar]
ity uktavatyānumatas tayā pūrvapathena saḥ |
rajāputro 'ntikaṃ tasya sakhyur āgāt tato niśi || 138 ||
[Analyze grammar]
śaśaṃsa ca kathāmadhye tat tasmai yat tadāśrayam |
saṃjñāvijñānakathanaṃ kṛtaṃ tena priyāntike || 139 ||
[Analyze grammar]
mantriputras tu so 'yuktam iti na śraddadhe 'sya tat |
tāvac ca sā tayos tatra vibhātābhūd vibhāvarī || 140 ||
[Analyze grammar]
athaitayor vidhau sāṃdhye nivṛtte kurvatoḥ kathāḥ |
āgāt pakvānnatāmbūlahastā padmāvatīsakhī || 141 ||
[Analyze grammar]
sā mantriputraṃ kuśalaṃ pṛṣṭvā dattopacārikā |
niṣeddhuṃ rājaputrasya bhojanaṃ tatra yuktitaḥ || 142 ||
[Analyze grammar]
kathāntare svāminīṃ svāṃ bhojanādau tadāgamam |
pratīkṣamāṇām āvedya kṣaṇād guptaṃ tato yayau || 143 ||
[Analyze grammar]
tatas taṃ mantriputraḥ sa rājaputram abhāṣata |
kautukaṃ paśya devaikaṃ darśayāmy adhunā tava || 144 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā bhakṣyam ekaṃ sa pakvānnaṃ dattavāṃs tataḥ |
sārameyāya sa ca tat khāditvaiva vyapadyata || 145 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvā kim idaṃ citram iti rājasuto 'tra saḥ |
papraccha mantriputraṃ taṃ sa caitaṃ pratyabhāṣata || 146 ||
[Analyze grammar]
saṃjñājñānena dhūrtaṃ māṃ viditvā hantukāmayā |
tayā viṣānnaṃ prahitaṃ mama tvadanuraktayā || 147 ||
[Analyze grammar]
nāsmin sati madekāgro rājaputro bhaved ayam |
etadvaśaś ca muktvā māṃ nagarīṃ svāṃ vrajed iti || 148 ||
[Analyze grammar]
tan muñca manyum etasyāṃ bandhutyāgān mahātmanaḥ |
kuryās tvaṃ haraṇe yuktiṃ vakṣyāmy ālocya yām aham || 149 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ taṃ mantrisuto rājasuto 'tra saḥ |
satyaṃ buddhiśarīras tvam iti yāvat praśaṃsati || 150 ||
[Analyze grammar]
aśaṅkitaṃ bahis tāvad duḥkhākulajanāravaḥ |
hā dhig rājñaḥ suto bālo vipanna iti śuśruve || 151 ||
[Analyze grammar]
tadākarṇanahṛṣṭo 'tha mantriputro nṛpātmajam |
jagāda hanta gacchādya padmāvatyā gṛhaṃ niśi || 152 ||
[Analyze grammar]
tatra tāṃ pāyayes tāvad yāvat pānamadena sā |
niḥsaṃjñā naṣṭaceṣṭā ca gatajīveva jāyate || 153 ||
[Analyze grammar]
tatas tasyāḥ sanidrāyāḥ śūlenāṅkaṃ kaṭītaṭe |
dattvāgnitaptenādāya tadābharaṇasaṃcayam || 154 ||
[Analyze grammar]
āgacches tvaṃ gavākṣeṇa rajjulambavinirgataḥ |
tataḥ paraṃ yathā bhadraṃ bhavej jñāsyāmy ahaṃ tathā || 155 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā kārayitvā ca kroḍavālanibhāśrikam |
mantriputro dadau tasmai triśūlaṃ rājasūnave || 156 ||
[Analyze grammar]
rājaputraḥ sa haste tat kṛtvā kuṭilakarkaśam |
kālāyasa dṛḍhaṃ cittam iva kāntāvayasyayoḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
tatheti pūrvavad rātrāv agāt padmāvatīgṛham |
avicāryaṃ prabhūṇāṃ hi śucer vākyaṃ svamantriṇaḥ || 158 ||
[Analyze grammar]
tatra tāṃ madyaniśceṣṭāṃ śūlena jaghane 'ṅkitām |
hṛtālaṃkaraṇāṃ kṛtvā tasyāgāt sakhyur antikam || 159 ||
[Analyze grammar]
darśitābharaṇas tasmai śaśaṃsa ca yathākṛtam |
tataḥ sa mantriputro 'pi siddhaṃ mene manīṣitam || 160 ||
[Analyze grammar]
prātar gatvā śmaśānaṃ ca so 'bhūt tāpasaveṣabhṛt |
svairaṃ rājasutaṃ taṃ ca vidadhe śiṣyarūpiṇam || 161 ||
[Analyze grammar]
abravīt taṃ ca gacchaikam ito 'laṃkaraṇād imām |
muktāvalīṃ samādāya tvaṃ vikretum ivāpaṇe || 162 ||
[Analyze grammar]
bahumūlyaṃ vadeś cāsyā yenaitāṃ naiva kaś cane |
gṛhṇīyād bhrāmyamāṇāṃ ca sarvaḥ ko'pi vilokayet || 163 ||
[Analyze grammar]
guruṇā mama vikretum iyaṃ dattety anākulaḥ |
brūyāś ca yadi gṛhṇīyur atra tvāṃ purarakṣiṇaḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
iti sa preṣitas tena gatvā rājasutas tadā |
atiṣṭhad āpaṇe bhrāmyan vyaktaṃ muktāvalīṃ dadhat || 165 ||
[Analyze grammar]
tathābhūtaś ca jagṛhe sa dṛṣṭvā purarakṣibhiḥ |
dantaghāṭasutāmoṣajñapteś cauregaveṣibhiḥ || 166 ||
[Analyze grammar]
ninye ca nagarādhyakṣanikaṭaṃ taiḥ sa tatkṣaṇāt |
sa ca taṃ tāpasākāraṃ dṛṣṭvā papraccha sāntvataḥ || 167 ||
[Analyze grammar]
kuto muktāvalīyaṃ te bhagavann iha hāritā |
dantaghāṭakakanyāyā hṛtaṃ hy ābharaṇaṃ niśi || 168 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā rājaputras taṃ so 'vādīt tāpasākṛtiḥ |
guruṇā mama datteyam etyāsau pṛcchyatām iti || 169 ||
[Analyze grammar]
tataś copetya taṃ natvā papraccha nagarādhipaḥ |
muktāvalīyaṃ bhagavan kutas te śiṣyahastagā || 170 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitad vijanaṃ kṛtvā sa dhūrtas tam abhāṣata |
ahaṃ tapasvī bhrāmyāmi sadāraṇyeṣv itas tataḥ || 171 ||
[Analyze grammar]
so 'haṃ daivād iha prāptaḥ śmaśāne 'tra sthito niśi |
apaśyaṃ yoginīcakraṃ samāgatam itas tataḥ || 172 ||
[Analyze grammar]
tanmadhye caikayānīya yoginyā rājaputrakaḥ |
udghāṭitahṛdambhojo bhairavāya niveditaḥ || 173 ||
[Analyze grammar]
pānamattā ca sā hartuṃ japato me 'kṣamālikām |
prāvartata mahāmāyā vikārān kurvatī mukhe || 174 ||
[Analyze grammar]
atipravṛttā ca mayā kruddhena jaghanasthale |
aṅkitā sā triśūlena mantraprajvālitāśriṇā || 175 ||
[Analyze grammar]
hṛtā muktāvalī ceyaṃ tasyāḥ kaṇṭhān mayā tadā |
saiṣādya tāpasānarhā vikreyā mama vartate || 176 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā purādhyakṣo gatvā bhūpaṃ vyajijñapat |
bhūpo 'py ākarṇya tat tāṃ ca buddhvā tanmauktikāvalīm || 177 ||
[Analyze grammar]
prekṣaṇapreṣitāyātavṛddhāptavanitāmukhāt |
śrutvā ca dṛśyaśūlāṅkāṃ jaghane satyam eva tām || 178 ||
[Analyze grammar]
grastaḥ suto me ḍakinyā tayety utpannaniścayaḥ |
svayaṃ tasyāntikaṃ gatvā mantriputratapasvinaḥ || 179 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭvā ca nigrahaṃ tasyāḥ padmāvatyāḥ sa tadgirā |
pitṛbhyāṃ śocyamānāyāḥ purān nirvāsanaṃ vyadhāt || 180 ||
[Analyze grammar]
nirvāsitāṭavīsthā sā vignāpi na jahau tanum |
upāyaṃ mantriputreṇa taṃ saṃbhāvya tathā kṛtam || 181 ||
[Analyze grammar]
dinānte tāṃ ca śocantīm aśvārūḍhāv upeyatuḥ |
tyaktatāpasaveṣau tau mantriputranṛpātmajau || 182 ||
[Analyze grammar]
āśvāsyāropya turage svarāṣṭraṃ ninyatuś ca tām |
tatra tasthau tayā sākaṃ rājaputraḥ sa nirvṛtaḥ || 183 ||
[Analyze grammar]
dantaghāṭas tv araṇye tāṃ kravyādair bhakṣitāṃ sutām |
matvā vyapādi śokena bhāryā cānujagāma tam || 184 ||
[Analyze grammar]
ity ākhyāya sa bhūyas taṃ vetālo nṛpam abravīt |
tan me 'tra saṃśayaṃ chinddhi daṃpatyor etayor vadhāt || 185 ||
[Analyze grammar]
mantriputrasya kiṃ pāpaṃ rājaputrasya kiṃ nu vā |
padmāvatyāḥ kim atha vā tvaṃ hi buddhimatāṃ varaḥ || 186 ||
[Analyze grammar]
jānānaś ca na ced rājan mama tattvaṃ vadiṣyasi |
tad eṣa śatadhā mūrdhā niścitaṃ te sphuṭiṣyati || 187 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ vetālaṃ vijānañ śāpabhītitaḥ |
sa trivikramasenas tam evaṃ pratyabravīn nṛpaḥ || 188 ||
[Analyze grammar]
yogeśvara kim ajñeyam etan naiṣāṃ hi pātakam |
trayāṇām api rājñas tu pāpaṃ karṇotpalasya tat || 189 ||
[Analyze grammar]
vetālo 'py āha rājñaḥ kiṃ te hi tatkāriṇas trayaḥ |
kākāḥ kim aparādhyanti haṃsair jagdheṣu śāliṣu || 190 ||
[Analyze grammar]
rājā tato 'bravīc cainaṃ na duṣyanti trayo 'pi te |
mantrisūnor hi tat tāvat prabhukāryam apātakam || 191 ||
[Analyze grammar]
padmāvatīrājaputrau tau hi kāmaśarāgninā |
saṃtaptāv avicārārhāv adoṣau svārtham udyatau || 192 ||
[Analyze grammar]
karṇotpalas tu rājā sa nītiśāstreṣv aśikṣitaḥ |
caraiḥ prajāsv ananviṣyaṃs tattvaśuddhiṃ nijāsv api || 193 ||
[Analyze grammar]
ajānan dhūrtacaritānīṅgitādyavicakṣaṇaḥ |
tathā tan nirvicāraṃ yac cakre tena sa pāpabhāk || 194 ||
[Analyze grammar]
ity ākarṇya vimuktamaunam udite samyaṅ nṛpeṇottare skandhāt tasya sa dārḍhyam ākalayituṃ māyābalāt tatkṣaṇam |
vetālo nṛkalevarāntaragataḥ kvāpy apratarkyo yayau niḥkampaḥ sa ca bhūpatiḥ punar amuṃ prāptuṃ vyadhān niścayam || 195 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 8
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!