Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 1
namatāśeṣavighnaughavāraṇaṃ vāraṇānanam |
kāraṇaṃ sarvasiddhīnāṃ duritārṇavatāraṇam || 1 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sa śaktiyaśasaṃ prāpyānyāḥ prathamāś ca tāḥ |
ratnaprabhādyā devīṃ ca mukhyāṃ madanamañcukām || 2 ||
[Analyze grammar]
atiṣṭhadviharanvatsayuvarājaḥ suhṛdyutaḥ |
naravāhanadatto 'tha kauśāmbyāṃ pitṛpārśvagaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
ekadā ca tamudyānagataṃ deśāntarāgatau |
bhrātarau rājaputrau dvāvakasmādabhyupeyatuḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
kṛtātithyapraṇatayostayor eko 'bravīc ca tam |
vaiśākhyākhye pure rājñaḥ putrāvāvāṃ dvimātṛkau || 5 ||
[Analyze grammar]
nāmnā ruciradevo 'haṃ dvitīyaścaiṣa potakaḥ |
javinī hastinī me 'sti turagau dvāvamuṣya ca || 6 ||
[Analyze grammar]
tannimittaṃ samutpanno vivādaścāvayor dvayoḥ |
ahaṃ javādhikāṃ vacmi hastinīṃ turagāvayam || 7 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ yadi jitastanme paṇaḥ saiva kareṇukā |
ayaṃ yadi jito vā syāttadaśvāveva tau paṇau || 8 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ javāntaraṃ jñātuṃ kṣamo nāstyastvayā vinā |
tadasmadgṛhamāgatya tatparīkṣāṃ kuru prabho || 9 ||
[Analyze grammar]
prasīda tvaṃ hi sarvārthaprārthanākalpapādapaḥ |
āvāṃ cābhyāgatau dūrādetadarthaṃ tavārthinau || 10 ||
[Analyze grammar]
evaṃ ruciradevena so 'rthito 'śvavaśārasāt |
anurodhāc ca vatseśasūnus tatpratyapadyata || 11 ||
[Analyze grammar]
tadupānītavātāśvarathārūḍhastadaiva saḥ |
pratasthe prāpa vaiśākhapuraṃ tābhyāṃ samaṃ ca tat || 12 ||
[Analyze grammar]
ko 'yaṃ syāt kiṃsvid aprāptaratiḥ kāmo navodbhavaḥ |
kiṃ vā dvitīyaś candro 'yam akalaṅko divācaraḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
uta vā puruṣākāro dhātrā kāmasya nirmitaḥ |
taruṇīhṛdayākāṇḍasamūlonmūlanaḥ śaraḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
ity unmadākulotpakṣmalocanābhir vilokya saḥ |
varṇyamānaḥ purastrībhistadviveśa purottamam || 15 ||
[Analyze grammar]
śṛṅgāraikamayaṃ tatra yuvarājo dadarśa saḥ |
pūrvaiḥ kṛtapratiṣṭhasya kāmadevasya mandiram || 16 ||
[Analyze grammar]
tasminratiprītipade praviśya praṇipatya tam |
kāmadevaṃ sa viśramya kṣaṇamadhvaśramaṃ jahau || 17 ||
[Analyze grammar]
tatas taddevasadanābhyarṇavarti viveśa ca |
prītyā ruciradevasya mandiraṃ tatpuraskṛtaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
varavājigajākīrṇaṃ tadāgamanasotsavam |
ūrjitaśri sa tatpaśyanreme vatseśvarātmajaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tais tai ruciradevena satkāraiḥ satkṛto 'tha saḥ |
tatra tadbhaginīṃ kanyāṃ dadarśātyadbhutākṛtim || 20 ||
[Analyze grammar]
tadrūpaśobhākṛṣṭena cakṣuṣā mānasena ca |
na so 'paśyatpravāsaṃ vā virahaṃ svajanena vā || 21 ||
[Analyze grammar]
sāpi dṛṣṭyeva nīlābjamālayeva praphullayā |
premanikṣiptayā tasya cakāreva svayaṃvaram || 22 ||
[Analyze grammar]
tato jayendrasenākhyāṃ tāṃ sa dadhyau yathā tathā |
āsatāṃ niśi nāryo 'nyā na nidrāpi jahāra tam || 23 ||
[Analyze grammar]
anyedyuḥ potakānītam apivātasamaṃ jave |
tadaśvaratnayugalaṃ vāhavidyārahasyavit || 24 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ ruciradevī yāṃ tāmāruhya kareṇukām |
tadvegena jigāyaiva javādhānabalena saḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
tato ruciradevena vājiratnayuge jite |
yāvat sa vatseśasuto viśatyabhyantaraṃ tataḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
tāvattasya pituḥ pārśvāddūto 'ntikam upāyayau |
sa dṛṣṭvā pādayor dūtastaṃ praṇamyābravīdidam || 27 ||
[Analyze grammar]
iha prayātaṃ buddhvā tvāṃ parivārātpitā tava |
rājā māṃ prāhiṇottvāṃ pratyevamādiśati sma ca || 28 ||
[Analyze grammar]
iyaddūramanāvedya yāto 'syudyānataḥ katham |
adhṛtirnastadāyāhi muktavyāsaṅgasatvaram || 29 ||
[Analyze grammar]
iti śṛṇvan pitur dūtāt priyāprāptiṃ ca cintayan |
naravāhanadatto 'bhūt sa dolārūḍhamānasaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
tāvatkṣaṇāc ca tatraikaḥ sārthavāho 'tiharṣalaḥ |
dūrādeva namannetya yuvarājam uvāca tam || 31 ||
[Analyze grammar]
jaya vīra jayāpuṣpakodaṇḍakusumāyudha |
bhāvividyādharādhīśa cakravartiñjaya prabho || 32 ||
[Analyze grammar]
bālo na kiṃ manohārī vardhamāno na kiṃ dviṣām |
vitrāsakārī dṛṣṭo 'si deva tasmādasaṃśayam || 33 ||
[Analyze grammar]
acirādacyutaguṇaṃ tvāṃ drakṣyantyeva khecarāḥ |
ākrāmantaṃ krameṇa dyāṃ kurvantaṃ balinirjayam || 34 ||
[Analyze grammar]
ityādi stutavāṃstena yuvarājena satkṛtaḥ |
pṛṣṭaścākathayattasmai svavṛttāntaṃ mahāvaṇik || 35 ||
[Analyze grammar]
asti lampeti nagarī pṛthivīmaulimālikā |
tasyāṃ kusumasārākhyo vaṇigāḍhyo mahānabhūt || 36 ||
[Analyze grammar]
tasya dharmaikavasateḥ śaṃkarārādhanārjitaḥ |
eko 'haṃ candrasārākhyaḥ putro vatseśanandana || 37 ||
[Analyze grammar]
so 'haṃ mittraiḥ samaṃ jātu devayātrāmavekṣitum |
gatastatrāparānāḍhyānadrākṣaṃ dadato 'rthiṣu || 38 ||
[Analyze grammar]
tato dhanārjanecchā me pradānaśraddhayodabhūt |
asaṃtuṣṭasya bahvyāpi pitrupārjitayā śriyā || 39 ||
[Analyze grammar]
tena dvīpāntaraṃ gantum aham ambudhivartmanā |
arūḍhavān pravahaṇaṃ nānāratnaprapūritam || 40 ||
[Analyze grammar]
daivenevānukūlena vāyunā preritaṃ ca tat |
alpair eva dinaiḥ prāpa taṃ dvīpaṃ vahanaṃ mama || 41 ||
[Analyze grammar]
tatrāpratītamudriktaratnavyavahṛtiṃ ca mām |
buddhvā rājārthalobhena baddhvā kārāgṛhe nyadhāt || 42 ||
[Analyze grammar]
tasmin gṛhe duṣkṛtibhiḥ krandadbhiḥ kṣuttṛḍarditaiḥ |
pretair iva sthito yāvad ahaṃ nirayasaṃnibhe || 43 ||
[Analyze grammar]
tāvadasmatkulābhijñastannivāsī mahāvaṇik |
mahīdharākhyo rājānaṃ matkṛte taṃ vyajijñapat || 44 ||
[Analyze grammar]
lampānivāsino deva putra eṣa vaṇikpateḥ |
nirdoṣasya tadetasya bandhanādyayaśaskaram || 45 ||
[Analyze grammar]
ityādi bodhitastena sa māmunmocya bandhanāt |
ānāyya cāntikaṃ rājā sādaraṃ samamānayat || 46 ||
[Analyze grammar]
tato rājaprasādena tanmittropāśrayeṇa ca |
tatrāsaṃ mahataḥ kurvanvyavahārānahaṃ sukhī || 47 ||
[Analyze grammar]
ekadātra madhūdyānayātrāyāṃ dṛṣṭavān aham |
vaṇijaḥ śikharākhyasya tanayāṃ varakanyakām || 48 ||
[Analyze grammar]
tayā kaṃdarpadarpābdhilaharyeva hṛtas tataḥ |
gatvaiva tatpitustasmādahaṃ yācitavāṃś ca tām || 49 ||
[Analyze grammar]
sa ca kṣaṇaṃ vicintyāntastatpitā mām abhāṣata |
sākṣānna yujyate dātumeṣā me 'styatra kāraṇam || 50 ||
[Analyze grammar]
tadetāṃ siṃhaladvīpamahaṃ mātāmahāntikam |
prahiṇomyupayacchasva gatvaināmarthitāṃ tataḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
saṃdekṣyāmi tathā tatra yathaitattava setsyati |
ity uktvā māṃ sa saṃmānya śikharo vyasṛjadgṛham || 52 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca sa tāṃ kanyām āropya saparicchadām |
yānapātre 'bdhimārgeṇa prāhiṇot siṃhalān prati || 53 ||
[Analyze grammar]
atha yāvadahaṃ tatra gantumicchāmi sotsukaḥ |
tāvadvidyunnipātogrā vārtā tatrodabhūdiyam || 54 ||
[Analyze grammar]
śikharasya sutā yena yātā pravahaṇena tat |
magnamabdhau na caiko 'pi tata uttīrṇavāniti || 55 ||
[Analyze grammar]
tadvārtāvātyayā bhagnadhair yaḥ pravahaṇākulaḥ |
ahaṃ sadyo nirālambe nyapataṃ śokasāgare || 56 ||
[Analyze grammar]
vṛddhair āśvāsyamānaś ca cittamāśābhir ākṣipasn |
akārṣaṃ niścayaṃ jñātuṃ taddvīpagamane matim || 57 ||
[Analyze grammar]
aha rājapriyo 'py arthaistaistair upacito 'pi san |
āruhyāmbunidhau potaṃ gantumārabdhavānaham || 58 ||
[Analyze grammar]
gacchataś ca mahāśabdo muñcandhārāśarāvalīḥ |
udatiṣṭhanmamākasmāddhoro vāridataskaraḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
tadvāyunā viruddhena vidhinaiva balīyasā |
utkṣipyotkṣipya ca muhurbhagnaṃ me vahanaṃ tataḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
magne 'mbudhau parijane dhane ca vidhiyogataḥ |
ekaṃ prāpi mahatkāṣṭhaṃ patitena satā mayā || 61 ||
[Analyze grammar]
tena prasāriteneva dhātrā sapadi bāhunā |
śanair vātavaśād abdhe pulinaṃ prāptavān aham || 62 ||
[Analyze grammar]
tatrādhiruhya duḥkhārto nindandaivamaśaṅkitam |
svarṇaleśamahaṃ prāpaṃ taṭopāsntacyutasthitam || 63 ||
[Analyze grammar]
tadvikrīyātra nikaṭe grāme kṛtvāśanādikam |
krītavastrayugo 'tyākṣamabdhivāhaklamaṃ manāk || 64 ||
[Analyze grammar]
tato diśamajānāno dayitāvirahī bhraman |
dṛṣṭavānasmi sikatāśivaliṅgabhṛtāṃ bhuvam || 65 ||
[Analyze grammar]
vicaranmunikanyāyāṃ tasyāṃ cādrākṣamekataḥ |
kanyāṃ liṅgārcanavyagrāṃ vanaveṣe 'pi śobhinīm || 66 ||
[Analyze grammar]
aho priyā susadṛśī kāpyeṣā saiva kiṃ bhavet |
kuto vaitan na tādṛṃśi bhāgadheyāni yanmama || 67 ||
[Analyze grammar]
iti māṃ cintayantaṃ sa saiveyamiti dakṣiṇam |
locanaṃ vadati smaivaṃ sāhlādaṃ prasphuranmuhuḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
tanvi prāsādavāsārhā tvamaraṇye 'tra kā vada |
iti pṛṣṭā tataḥ sā ca mayā nāha sma kiṃcana || 69 ||
[Analyze grammar]
muniśāpabhayenātha latāgulmāntarāśritaḥ |
sthitavānasmi tāṃ paśyannavitṛptena cakṣuṣā || 70 ||
[Analyze grammar]
kṛtārcanā sā ca muhuḥ sasnehaṃ parivṛtya mām |
paśyantī vimṛśantī ca kiṃcitprāyāttataḥ śanaiḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
gatāyāṃ dṛkpathāttasyāṃ tamondhā paśyato diśaḥ |
niśācakrāhvasadṛśī kāpyavasthā mamābhavat || 72 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāccāśaṅkitāyātāṃ tejasārkaprabhānibhām |
sutāṃ mataṅgasya munerābālyādbrahmacāriṇīm || 73 ||
[Analyze grammar]
yamunākhyāṃ tapaḥ kṣāmaśarīrāṃ divyacakṣuṣam |
sākṣāddhṛtimivāpaśyamahaṃ kalyāṇadarśanām || 74 ||
[Analyze grammar]
sā māmavadadālambya candrasāra dhṛtiṃ śṛṇu |
śikharākhyo vaṇigyo 'sāvasti dvīpāntare mahān || 75 ||
[Analyze grammar]
sa rūpavatyāṃ jātāyāṃ kanyāyāṃ suhṛdā kila |
jinarakṣitasaṃjñena jñānināvādi bhikṣuṇā || 76 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ tvayā na deyeyaṃ kanyaiṣā hy anyamātṛkā |
doṣaḥ syātte svayaṃ dāne vihitaṃ tādṛśaṃ hitam || 77 ||
[Analyze grammar]
ity ukto bhikṣuṇā so 'tha tāṃ pradeyāṃ sutāṃ vaṇik |
tanmātāmahahastena dātum aicchat tvadarthitām || 78 ||
[Analyze grammar]
ataḥ sā siṃhaladvīpaṃ tena mātāmahāntikam |
pitrā visṛṣṭā vahane bhagne nyapatadambudhau || 79 ||
[Analyze grammar]
āyurbaleva cānīya daiveneva mahormiṇā |
velātaṭe samudreṇa nikṣiptā sā vaṇiksutā || 80 ||
[Analyze grammar]
tāvat pitā me bhagavānmataṅgamunirambudhau |
saśiṣyaḥ snātumāyāto mṛtakalpāṃ dadarśa tām || 81 ||
[Analyze grammar]
sa dayāluḥ samāśvāsya tāṃ svamāśramamānayat |
yamune tava pālyeyamiti ca nyastavānmayi || 82 ||
[Analyze grammar]
velātaṭādiyaṃ prāptā mayeti sa mahāmuniḥ |
nāmnā tāmakarodvelāṃ bālāṃ munijanapriyām || 83 ||
[Analyze grammar]
tatsnehena ca cittaṃ me 'payasnehakṛpāmayaḥ |
brahmacaryanirasto 'pi hā saṃsāro 'dya bādhate || 84 ||
[Analyze grammar]
āpāṇigrahaṇāṃ tāṃ ca navayauvanaśobhinīm |
dūyate candrasāraitāṃ darśaṃ darśaṃ mano mama || 85 ||
[Analyze grammar]
sā ca prāgjanmabhāryā te buddhvā ca tvām ihāgatam |
praṇidhānādahaṃ putra saṃprāptaiṣā tavāntikam || 86 ||
[Analyze grammar]
tadāgacchopayacchasva velāṃ tāmasmadarpitām |
kleśo 'nubhūtaḥ sāphalyaṃ bhajatāṃ yuvayor ayam || 87 ||
[Analyze grammar]
ityānandya girānabhravṛṣṭyeva nayati sma sā |
yamunā māṃ bhagavatī mataṅgasyāśramaṃ pituḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
vijñaptaś ca tayā tatra tāṃ mataṅgamuniḥ sa me |
dadau velāṃ manorājyasaṃpattim iva rūpiṇīm || 89 ||
[Analyze grammar]
tatas tayā samaṃ tatra velayāhaṃ sukhasthitaḥ |
ekadā tadyuto 'kārṣaṃ jalakeliṃ sarombhasi || 90 ||
[Analyze grammar]
apaśyatā savelenāpyavelaṃ kṣipatā jalam |
siktaḥ snānapravṛtto 'tra sa mataṅgamunirmayā || 91 ||
[Analyze grammar]
sa tena kupitaḥ śāpaṃ sabhārye mayyapātayat |
viyogo bhavitā pāpau daṃpatyoryuvayor iti || 92 ||
[Analyze grammar]
tatas tayā dīnagirā velayā pādalagnayā |
prārthitaḥ sa munirdhyātvā śāpāntaṃ nau samādiśat || 93 ||
[Analyze grammar]
jetā kareṇuvegena yo 'śvaratnayugaṃ balī |
naravāhanadattaṃ taṃ bhāvividyādhareśvaram || 94 ||
[Analyze grammar]
candrasāra yadā drakṣyasyārādvatseśvarātmajam |
saṃgaṃsyase tadā śāpāpraśamādbhāryayānayā || 95 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sa mataṅgarṣiḥ kṛtvā snānādikāṃ kriyām |
darśanāya harervyomnā śvetadvīpaṃ gato 'bhavat || 96 ||
[Analyze grammar]
vidyādhareṇa pādāgrādyaḥ prāpto dhūrjaṭeḥ purā |
tasmānmayā ca bālatvādātto yaścūtapādapaḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
so 'yaṃ sadratnanicito datto vāmadhunā mayā |
ity uktvā māṃ sabhāryaṃ sā tatraiva yamunāpyagāt || 98 ||
[Analyze grammar]
athāhaṃ prāptadayito nirviṇṇo vanavāsataḥ |
viyogabhīterabhavaṃ svaṃ deśaṃ prati sotsukaḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pravṛttaś cāgantum ahaṃ prāpyām budhes taṭam |
labdhe vaṇikpravahaṇe bhāryām āropayaṃ puraḥ || 100 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ cāroḍhumicchāmi yāvattāvat samīraṇaḥ |
muniśāpātsuhṛtpotaṃ taṃ dūramaharanmama || 101 ||
[Analyze grammar]
potena hṛtabhāryasya moho 'pi vinipatya me |
labdhacchidra ivāhārṣīccetanāṃ vihvalātmanaḥ || 102 ||
[Analyze grammar]
tato 'tra tāpasaḥ kaścidāgato vīkṣya mūrcchitam |
kṛpayā māṃ samāśvāsya nītavānāśramaṃ śanaiḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭvā cātra yathāvṛttaṃ śrutvā śāpavijṛmbhitam |
buddhvā ca sāvadhiṃ śāpaṃ dhṛtibandhaṃ vyadhātsa me || 104 ||
[Analyze grammar]
tato 'bdhau bhagnavahanottīrṇaṃ prāpya vaṇigvaram |
sakhāyaṃ milito 'bhūvamanviṣyaṃstāṃ priyāṃ punaḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
śāpakṣayāśayā dattahastālambaś ca durgamān |
tāṃstānullaṅghayandeśāndivasāṃś ca bahūnaham || 106 ||
[Analyze grammar]
kramāc ca vaiśākhapuraṃ saṃprāpyedaṃ śruto mayā |
tvaṃ vatseśvarasadvaṃśamukāmaṇirihāgataḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭe ca dūrād dhastinyā vijitāśvayuge tvayi |
ujjhitaḥ sa mayā śāpabhāro laghvantarātmanā || 108 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāc ca saṃmukhāyātāmadrākṣamiha tāṃ priyām |
velāṃ vaṇigbhir ānītāṃ tena potena sādhubhiḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
tatas tayāhaṃ yamunāprattasadratnahastayā |
militastvatprasādena tīrṇaśāpamahārṇavaḥ || 110 ||
[Analyze grammar]
ataḥ praṇantuṃ tvāmasmi vatsarājasutāgataḥ |
nirvṛto yāmi cedānīṃ svadeśaṃ dayitāyutaḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
iti sa vaṇiji tasminn ātmavṛttāntam uktvā gatavati caritārthe candrasāre praṇamya |
abhavad ativinamro vatsarājātmaje 'smin sa kila ruciradevo dṛṣṭamāhātmyahṛṣṭaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
prādāc ca tāṃ svabhaginīm upacāravṛttim ālambya yuktimanurāgahṛtāya tasmai |
prāgditsitāṃ susadṛśīṃ sa jayendrasenāṃ sadyaḥ kareṇuturagottamayugmayuktām || 113 ||
[Analyze grammar]
sa ca tāmādāya vadhūṃ sāśvavaśāṃ ruciradevamāmantrya |
naravāhanadattaḥ svāṃ kauśāmbīmāyayau nagarīm || 114 ||
[Analyze grammar]
tasyāmāsta ca viharannanditavatseśvarastayā sahitaḥ |
anyābhiś ca sa sukhito devībhir madanamañcukādyābhiḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 1
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!