Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 4
gomukhīyakathātuṣṭaṃ dṛṣṭvā tatspardhayā kila |
naravāhanadattaṃ taṃ marubhūtirathābravīt || 1 ||
[Analyze grammar]
prāyeṇa capalāḥ kāmaṃ striyo naikāntataḥ punaḥ |
veśyā api ca dṛśyante sattvāḍhyāḥ kimutāparāḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
tathā ca deva vikhyātāmimāmatra kathāṃ śṛṇu |
vikramāditya ityāsīdrājā pāṭaliputrake || 3 ||
[Analyze grammar]
tasyābhūtām abhiprete mittre hayapatirnṛpaḥ |
rājā gajapatiścobhau bahvaśvagajasādhanau || 4 ||
[Analyze grammar]
śatrurnarapatirbhūripādātas tasya cābhavat |
mānino narasiṃhākhyaḥ pratiṣṭhāneśvaro balī || 5 ||
[Analyze grammar]
taṃ ripuṃ prati sāmarṣaḥ sa mittrabalagarvitaḥ |
cakāra vikramādityaḥ pratijñāṃ rabhasādimām || 6 ||
[Analyze grammar]
tathā mayā vijetavyo rājā narapatiryathā |
sa bandimāgadhairdvāri sevako me nivedyate || 7 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛtapratijñaste mittre hayagajādhipau |
samānīya samaṃ tābhyāṃ hastyaśvakṣobhitakṣitiḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
abhiyoktuṃ narapatiṃ narasiṃhaṃ prasahya tam |
sa yayau vikramādityo rājākhilabalānvitaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
prāpte tasmin pratiṣṭhānanikaṭaṃ so 'py avetya tat |
narasiṃho narapatiḥ saṃnahyāgre 'sya niryayau || 10 ||
[Analyze grammar]
tatas tayorabhūd yuddhaṃ rājñorjanitavismayam |
gajāśvena samaṃ yatra yudhyante sma padātayaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
kramāc ca narasiṃhasya koṭisaṃkhyapadātibhiḥ |
bhagnaṃ tadvikramādityabalaṃ narapaterbalaiḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
bhagnaś ca vikramādityaḥ puraṃ pāṭaliputrakam |
yayau palāyya tanmitre svaṃ svaṃ deśaṃ ca jagmatuḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
narasiṃho narapatirjitaśatrurnijaṃ puram |
praviveśa pratiṣṭhānaṃ bandibhiḥ stutavikramaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa vikramādityo 'siddhakāryo vyacintayat |
śastrairajeyaṃ śatruṃ taṃ jayāmi prajñayā varam || 15 ||
[Analyze grammar]
kāmaṃ kecidvigarhantāṃ mā pratijñānyathā tu bhūt |
iti saṃcintya nikṣipya rājyaṃ yogyeṣu mantriṣu || 16 ||
[Analyze grammar]
nirgatya nagarādguptaṃ mukhyenaikena mantriṇā |
saha buddhivarākhyeṇa rājaputravaraistathā || 17 ||
[Analyze grammar]
pañcabhiḥ kulajaiḥ śūraiḥ sa kārpaṭikaveṣabhṛt |
bhūtvā puraṃ nijaripoḥ pratiṣṭhānaṃ jagāma tat || 18 ||
[Analyze grammar]
tatra vāravilāsinyā narendrasadanopamam |
yayau madanamāleti khyātāyā varamandiram || 19 ||
[Analyze grammar]
kṛtāhvānam iva prāṃśuprākāraśikharocchritaiḥ |
dhvajāṃśukairmṛdumarudvikṣiptākṣiptapallavaiḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
pradhāne pūrvadigdvāre vividhāyudhaśālinām |
guptaṃ sahasraviṃśatyā padātīnāṃ divāniśam || 21 ||
[Analyze grammar]
anyāsu dikṣu tisṛṣu dvāri dvāri madoddhataiḥ |
daśabhirdaśabhiḥ śūrasahasrairabhirakṣitam || 22 ||
[Analyze grammar]
āveditaḥ pratīhāraistathābhūtaḥ praviśya ca |
kvacitpravitatānekavarāśvaśreṇiśobhitam || 23 ||
[Analyze grammar]
kvacidābaddhamātaṅgaghaṭāsaṃghaṭṭasaṃcaram |
kvacidāyudhasaṃdarbhagambhīrākāragumbhitam || 24 ||
[Analyze grammar]
kvacidratnaprabhābhāsvadbahukoṣagṛhojjvalam |
kvacitsevakasaṃghātasaṃtatābaddhamaṇḍalam || 25 ||
[Analyze grammar]
kvaciduccaiḥ paṭhadbandivṛndakolāhalākulam |
kvacinnibaddhasaṃgītamṛdaṅgadhvanināditam || 26 ||
[Analyze grammar]
saptakakṣyāvibhaktaṃ tatsa paśyansaparicchadaḥ |
prāpanmadanamālāyā vāsaprāsādamunnatam || 27 ||
[Analyze grammar]
sā taṃ kakṣyāsu sākūtanirvarṇitahayādikam |
śrutvā parijanānmatvā pracchannaṃ kaṃciduttamam || 28 ||
[Analyze grammar]
pratyudgamya praṇamyātha sābhilāṣaṃ sakautukam |
rājocite praveśyāntarupāveśayadāsane || 29 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tadrūpalāvaṇyavinayāhṛtacetanaḥ |
tām abhyanandadātmānam aprakāśyaiva bhūpatiḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
tato madanamālā sā snānapuṣpānulepanaiḥ |
vastrairābharaṇairbhūpaṃ mahārhaistamamānayat || 31 ||
[Analyze grammar]
dattvā divasavṛttiṃ ca teṣāṃ tadanuyāyinām |
āhāraistaṃ sasacivaṃ nānārūpairupācarat || 32 ||
[Analyze grammar]
nināya ca samaṃ tena dinaṃ pānādilīlayā |
ātmānaṃ cārpayattasmai sā darśanavaśīkṛtā || 33 ||
[Analyze grammar]
tathaivārādhyamāno 'tha cchanno 'py aharahastayā |
sa tasthau vikramādityaścakravartyucitaiḥ kramaiḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
yācakebhyo dadau nityaṃ vittaṃ yāvac ca yac ca saḥ |
dṛṣṭā madanamālā sā tattasmai svamupānayat || 35 ||
[Analyze grammar]
tenopabhujyamānaṃ ca sā śarīraṃ dhanaṃ tathā |
mene kṛtārtham anyasmin puṃsyarthe ca parāṅmukhī || 36 ||
[Analyze grammar]
tatpremṇā hy api tatratyam anuraktaṃ narādhipam |
āyāntaṃ narasiṃhaṃ taṃ vārayām āsa yuktibhiḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayā sevyamānaḥ kadācinmantriṇaṃ rahaḥ |
rājā sahacaraṃ so 'tra taṃ buddhivaramabhyadhāt || 38 ||
[Analyze grammar]
arthārthinī na kāme 'pi veśyā rajyati taṃ vinā |
tāsāṃ lobho hi vidhinā datto nirmāya yācakān || 39 ||
[Analyze grammar]
iyaṃ madanamālā tu bhujyamāne dhane mayā |
na virajyatyatisnehanmayi pratyuta tuṣyati || 40 ||
[Analyze grammar]
tadasyāḥ saṃprati kathaṃ karomi pratyupakriyām |
yena kāmaṃ pratijñāpi krameṇa mama setsyati || 41 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā taṃ bravīti sma mantrī buddhivaro nṛpam |
yadyevaṃ tadanarghāṇi yāni ratnānyupāharat || 42 ||
[Analyze grammar]
prapañcabuddhir bhikṣus te tebhyo 'syai dehi kānicit |
ity ukto mantriṇā tena rājā taṃ pratyabhāṣata || 43 ||
[Analyze grammar]
dattaiḥ samagrair api tair nāsyaḥ kiṃcit kṛtaṃ bhavet |
etadvṛttāntasaṃśliṣṭā kiṃ tvasyānyatra niṣkṛtiḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā so 'bravīn mantrī deva kiṃ tena bhikṣuṇā |
tvatsevā sā kṛtetyeṣa tadvṛttāntas tvayocyatām || 45 ||
[Analyze grammar]
ity ukto mantriṇā tena rājā buddhivareṇa saḥ |
jagāda śṛṇu tatraitāṃ tatkathāṃ varṇayāmi te || 46 ||
[Analyze grammar]
pūrvaṃ pāṭaliputre me praviśyāsthānamanvaham |
bhikṣuḥ prapañcabuddhyākhyaḥ samudgakamupānayat || 47 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ tathaiva satataṃ varṣamātraṃ samarpayan |
bhāṇḍāgārikahaste tadanudghāṭitam eva sat || 48 ||
[Analyze grammar]
ekadā bhikṣuṇā tena ḍhaukitaṃ tatsamudgakam |
daivātpāṇermama pataddvidhābhūtam abhūd bhuvi || 49 ||
[Analyze grammar]
niragāc ca mahāratnaṃ tasmādanalabhāsuram |
prāṅmayevāparijñātaṃ hṛdayaṃ tena darśitam || 50 ||
[Analyze grammar]
tad dṛṣṭvādāya cānyāni tānyānāyya vibhajya ca |
samudgakāni sarvebhyo ratnānyahamavāptavān || 51 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prapañcabuddhiṃ tamaprākṣaṃ vismayādaham |
kimaho sevase ratnair evaṃ māmīdṛśairiti || 52 ||
[Analyze grammar]
athātra vijanaṃ kṛtvā sa bhikṣurmāmavocata |
asyāṃ kṛṣṇacaturdaśyāmāgāminyāṃ niśāgame || 53 ||
[Analyze grammar]
śmaśāne sādhanīyā me vidyā kācittato bahiḥ |
tatra sāhāyake vīra tvadāgamanamarthaye || 54 ||
[Analyze grammar]
vīrasāhāyyanirvighnāḥ sukhalabhyā hi siddhayaḥ |
ity ukto bhikṣuṇā tena tadahaṃ pratipannavān || 55 ||
[Analyze grammar]
atha hṛṣṭe gate tasmin dinaiḥ kṛṣṇacaturdaśī |
āgāt sā śramaṇasyāsya tasyāsmārṣamahaṃ vacaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kṛtāhniko bhūtvā pradoṣaṃ pratipālayan |
kṛtasaṃdhyāvidhirdaivātkṣipraṃ nidrāmagāmaham || 57 ||
[Analyze grammar]
tatkṣaṇaṃ garuḍārūḍho bhagavān bhaktavatsalaḥ |
hariḥ padmāṅkitotsaṅgaḥ svapne mām evam ādiśat || 58 ||
[Analyze grammar]
prapañcabuddhiranvarthanāmāyaṃ maṇḍalārcane |
putra śmaśāne nītvā tvāmupahārīkariṣyati || 59 ||
[Analyze grammar]
ato vakṣyati yatsa tvāṃ jighāṃsurmā sma tatkṛthāḥ |
tvaṃ pūrvaṃ kuru śikṣitvā kariṣyāmīti taṃ vadeḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
tatas tathā taṃ kurvāṇaṃ tacchidreṇaiva tatkṣaṇam |
hanyās tvaṃ tadabhipretā siddhis tava bhaviṣyati || 61 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāntarhite viṣṇau prabuddho 'hamacintayam |
hareranugrahājjñāto vadhyo māyī mayādya saḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vicintya yāminyāḥ prathame prahare gate |
kṛpāṇapāṇir ekākī tacchmaśānam agām aham || 63 ||
[Analyze grammar]
tatra dṛṣṭvā tam abhyāgāṃ bhikṣumarcitamaṇḍalam |
so 'pi vīkṣyābhyanandanmām abravīc ca tadā śaṭhaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
mīlitākṣaḥ prasāryāṅgaṃ pata bhūmāvavāṅmukhaḥ |
rājannevaṃ bhavetsiddhirdvayorapyāvayoriti || 65 ||
[Analyze grammar]
tato haṃ pratyavocaṃ taṃ tvam evaṃ prathamaṃ kuru |
mahyaṃ darśaya śikṣitvā vidhāsyāmi tathaiva tat || 66 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā śramaṇo mūḍhastathā bhuvi sa cāpapat |
chinnaṃ tasya ca nistriṃśaprahāreṇa mayā śiraḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
athāntarikṣādudabhūd bhāratī sāhu bhūpate |
tvayā hi bhikṣuḥ pāpo 'yamupahārīkṛto 'dya yat || 68 ||
[Analyze grammar]
yāsya sādhyā bhavetsā te siddhādya gagane gatiḥ |
ahaṃ dhairyeṇa tuṣṭaste kāmacārī dhanādhipaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
tadasmatto vṛṇīṣvānyaṃ varaṃ yamabhivāñchasi |
ity uktvā prakaṭībhūtaṃ praṇamyāhaṃ tam abravam || 70 ||
[Analyze grammar]
yadā tvāmarthayiṣye 'hamupayuktaṃ tadā varam |
saṃsmṛtopasthito bhūtvā bhagavanme pradāsyasi || 71 ||
[Analyze grammar]
evam astviti māmuktvā tiro 'bhūtsa dhanādhipaḥ |
labdhasiddhiś ca rabhasātsvamandiramagāmaham || 72 ||
[Analyze grammar]
ity uktaste svavṛttāntastatkuberavareṇa me |
kāryā madanamālāyāstenāsyāḥ pratyupakriyā || 73 ||
[Analyze grammar]
tadbuddhivara gaccha tvaṃ tāvatpāṭaliputrakam |
veṣacchannaṃ samādāya rājaputraparicchadam || 74 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ ca kṛtvā pratyagrā priyāyāḥ pratyupakriyām |
punarāgamanāyeha tatraivaiṣyāmi saṃprati || 75 ||
[Analyze grammar]
evam uktvā sa sacivaṃ vikramādityabhūpatiḥ |
dinakṛtyaṃ sa kṛtvā taṃ vyasṛjatsaparicchadam || 76 ||
[Analyze grammar]
tatheti ca gate tasmiṃstāṃ nināya niśāṃ nṛpaḥ |
bhāviviśleṣasotkaṇṭhaḥ samaṃ madanamālayā || 77 ||
[Analyze grammar]
sāpi dūrībhavantaṃ taṃ śaṃsatevāntarātmanā |
āliṅgatī muhuḥ sotkā nāsyāṃ nidrāmagānniśi || 78 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prātaḥ sa rājā tu vihitāvaśyakakriyaḥ |
nityadevārcanāgāraṃ viveśaiko japacchalāt || 79 ||
[Analyze grammar]
tatra vaiśravaṇaṃ devaṃ saṃsmṛtopasthitaṃ ca saḥ |
varaṃ prākpratipannaṃ taṃ praṇamy aivamayācata || 80 ||
[Analyze grammar]
prayaccha deva tenādya vareṇāṅgīkṛtena me |
sauvarṇān pañca mahataḥ puruṣāṃs tān ihākṣayān || 81 ||
[Analyze grammar]
yeṣāmiṣṭopabhogāya cchidyamānānyanāratam |
tādṛśānyeva jāyante tānyaṅgāni punaḥ punaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
evaṃ bhavantu tadrūpāḥ puruṣāste yathecchasi |
ity uktvā sa dhanādhyakṣo jagāmādarśanaṃ kṣaṇāt || 83 ||
[Analyze grammar]
rājāpi tatkṣaṇaṃ so 'tra devagāre dadarśa tān |
sthitān akasmāt sauvarṇānmahataḥ pañca pūruṣān || 84 ||
[Analyze grammar]
tataḥ praviṣṭo niragāt svāṃ pratijñāmavismaran |
dyāmupatya yayau tāvatpuraṃ pāṭaliputrakam || 85 ||
[Analyze grammar]
tatrābhinandito 'mātyaiḥ paurairantaḥpuraiś ca saḥ |
tasthau kāryāṇi kurvāṇaḥ pratiṣṭhānasthayā dhiyā || 86 ||
[Analyze grammar]
tāvac cātra pratiṣṭhāne prāviśattasya sā priyā |
cirapraviṣṭaṃ taṃ kāntaṃ vīkṣituṃ devasadma tat || 87 ||
[Analyze grammar]
praviṣṭā tatra nādrākṣīt priyaṃ taṃ nṛpatiṃ kvacit |
adrākṣīt tu mahocchrāyān sauvarṇān pañca pūruṣān || 88 ||
[Analyze grammar]
tāndṛṣṭvā tamanāsādya duḥkhitā sā vyacintayat |
nūnaṃ vidyādharaḥ ko'pi gandharvo vā sa me priyaḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
yaḥ saṃvibhajya māmebhiḥ pumbhirutpatya khaṃ gataḥ |
tadetairbhāratulyaiḥ kiṃ tadviyuktā karomy aham || 90 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya pṛcchantī nijaṃ parijanaṃ muhuḥ |
tatpravṛttiṃ vinirgatya tatra babhrāma sarvataḥ || 91 ||
[Analyze grammar]
na ca lebhe ratiṃ kvāpi harmyodyānagṛhādiṣu |
vilapantī viyogārtā śarīratyāgasaṃmukhī || 92 ||
[Analyze grammar]
mā viṣādaṃ kṛthā devi ko'pi kāmacaro hi saḥ |
devo yadṛcchayā bhūyo bhavyāṃ tvāmabhyupaiṣyati || 93 ||
[Analyze grammar]
ity ādibhiḥ pradattāsthair vākyaiḥ parijanena sā |
āśvāsitā katham api pratijñāmakarodimām || 94 ||
[Analyze grammar]
ṣaṇmāsamadhye yadi me na sa dāsyati darśanam |
dattasarvasvayā vahnau praveṣṭavyaṃ tato mayā || 95 ||
[Analyze grammar]
iti pratijñayātmānaṃ saṃstabhyābhūttataś ca sā |
anvahaṃ dadatī dānaṃ dhyāyantī taṃ svavallabham || 96 ||
[Analyze grammar]
ekadā svarṇapuṃsāṃ ca teṣām ekasya sā bhujau |
chedayitvā dvijātibhyo dadau dānaikatatparā || 97 ||
[Analyze grammar]
dvitīye 'hni ca sādrākṣīttādṛśāveva tasya tau |
rātrimadhye samutpannau bhujau saṃjātavismayā || 98 ||
[Analyze grammar]
tataḥ krameṇa sānyeṣāṃ bhujau dānārthamacchinat |
utpedire ca sarveṣāṃ punasteṣāṃ tathaiva te || 99 ||
[Analyze grammar]
atha tānakṣayāndṛṣṭvā viprebhyo vedasaṃkhyayā |
adhyetṛbhyo dadau chittvā tadbhujānsā śubhānvaham || 100 ||
[Analyze grammar]
dinaścālpairgatāṃ dikṣu śrutvā tāṃ khyātimāyayau |
tatra saṅgrāmadattākhyo vipraḥ pāṭaliputrakāt || 101 ||
[Analyze grammar]
sa daridraścaturvedo guṇairyuktastadantikam |
pratigrahārthī prāvikṣattadā dvāḥsthaniveditaḥ || 102 ||
[Analyze grammar]
sā tasmai vedasaṃkhyākāndadau sauvarṇapuṃbhujān |
arcitāya vratakṣāmairaṅgair virahapāṇḍuraiḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa vipro duḥkhārtāc chrutvā tatparivāritaḥ |
tadvṛttāntaṃ mahāghorapratijñātamaśeṣataḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
hṛṣṭo viṣaṇṇaś cāropya sauvarṇānuṣṭrayordvayoḥ |
bhujānetānnivāsaṃ svaṃ yayau pāṭaliputrakam || 105 ||
[Analyze grammar]
arājarakṣite kṣemaṃ nāsminme kāñcane bhavet |
iti tatra sa saṃcintya praviśyāsthānavartinam || 106 ||
[Analyze grammar]
nṛpatiṃ vikramādityaṃ brāhmaṇaḥ sa vyajijñapat |
ihaivāsmi mahārāja vāstavyo nagare dvijaḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
so 'haṃ daridro vittārthī prayāto dakṣiṇāpatham |
prāptaḥ paraṃ pratiṣṭhānaṃ narasiṃhasya bhūpateḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
tatra pratigrahārthī san prakhyātayaśaso gṛham |
ahaṃ madanamālāyā gaṇikāyā gato 'bhavam || 109 ||
[Analyze grammar]
tasyāḥ sakāśe divyo hi ko 'py uṣitvā ciraṃ pumān |
gataḥ kvāpy akṣayān dattvā puruṣān pañca kāñcanān || 110 ||
[Analyze grammar]
tatas tadviprayogārtā jīvitaṃ viṣavedanām |
dehaṃ niṣphalamāyāsa nāhāraṃ caurayātanām || 111 ||
[Analyze grammar]
manyamānā gatadhṛtiḥ kathaṃcidanujīvibhiḥ |
āśvāsyamānā vyadhita pratijñāṃ sā manasvinī || 112 ||
[Analyze grammar]
yadi ṣaṇmāsamadhye māṃ na sa saṃbhāvayiṣyati |
tanmayāgnau praveṣṭavyaṃ daurbhāgyopahatātmanā || 113 ||
[Analyze grammar]
iti baddhapratijñā sā maraṇādhyavasāyinī |
dadātyanudinaṃ dānaṃ sumahatsukṛtaiṣiṇī || 114 ||
[Analyze grammar]
sā ca dṛṣṭā mayā deva viśṛṅkhalapadasthitiḥ |
anahārakṛśenāpi śarīreṇātiśobhitā || 115 ||
[Analyze grammar]
dānatoyārdritakarā militālikulākulā |
duḥsthitā kāmakariṇo madāvastheva dehinī || 116 ||
[Analyze grammar]
manye nindyaś ca vandyaś ca sa kāmī yo jahāti tām |
kānto yena vinā sā cā ca tnuṃ tyajati sundarī || 117 ||
[Analyze grammar]
tayātra mahyaṃ catvāraḥ svarṇāḥ puruṣabāhavaḥ |
caturvedāya vidhivatpradattā vedasaṃkhyayā || 118 ||
[Analyze grammar]
tatsusattragṛhaṃ kṛtvā svadharmam iha sevitum |
icchāmi tatra devena sāhāyyaṃ me vidhīyatām || 119 ||
[Analyze grammar]
iti tasya mukhāc chrutvā priyāvārtāṃ dvijasya saḥ |
sadyo 'bhūd vikramādityas tadākṣiptamanā nṛpaḥ || 120 ||
[Analyze grammar]
ādiśya ca pratīhāraṃ dvijasyāsyeṣṭasiddhaye |
vicintya dṛḍharāgāṃ ca tāṃ tṛṇīkṛtajīvitām || 121 ||
[Analyze grammar]
pratijñāsiddhisāhāyye sahasotkaḥ svakāminīm |
gaṇayitvālpaśeṣaṃ ca tasyā dehavyayāvadhim || 122 ||
[Analyze grammar]
satvaraṃ mantrinikṣiptarājyo gatvā vihāyasā |
pratiṣṭhānaṃ sa nṛpatiḥ priyāveśma viveśa tat || 123 ||
[Analyze grammar]
tatra jyotsnacchavasanāṃ vibudhārpitavaibhavām |
kṛśām apaśyat kāntāṃ tāṃ parvaṇīndukalām iva || 124 ||
[Analyze grammar]
sāpi netrasudhāsāramatarkitamupasthitam |
dṛṣṭvā madanamālā tamudbhrāntevābhavatkṣaṇam || 125 ||
[Analyze grammar]
āliṅgantī tato bhūyaḥ palāyanabhayād iva |
kaṇṭhe bhujalatāpāśam arpayām āsa tasya sā || 126 ||
[Analyze grammar]
kiṃ māmanāgasaṃ tyaktvā gatavānasi niṣkṛpa |
ity uvāca ca taṃ bāṣpaghargharākṣarayā girā || 127 ||
[Analyze grammar]
ehi vakṣyāmi rahasīty uktvā so 'bhyantaraṃ rahaḥ |
tayā saha yayau rājā parivārābhinanditaḥ || 128 ||
[Analyze grammar]
tatrātmānaṃ prakāśyāsyi svavṛttāntamavarṇayat |
narasiṃhanṛpaṃ yuktyā jetumatrāgamadyathā || 129 ||
[Analyze grammar]
yathā prapañcabuddhiṃ ca hatvā khecaratāṃ yayau |
yathā varaṃ dhanādhyakṣātprāpya saṃvyabhajac ca tām || 130 ||
[Analyze grammar]
yathā ca brāhmaṇādvārtāṃ śrutvā tatrāgataḥ punaḥ |
tatsarvamā pratijñārthāduktvā bhūyo jagāda tām || 131 ||
[Analyze grammar]
tatpriye narasiṃho 'yamajeyo 'tibalī balaiḥ |
dvandvayuddhena ca mayā sākameṣa niyudhyate || 132 ||
[Analyze grammar]
bhūcaraṃ dyucaro bhūtvā na cainaṃ hatavānaham |
adharmayuddhena jayaṃ ko hīcchetkṣattriyo bhavan || 133 ||
[Analyze grammar]
tan me pratijñāsādhyaṃ yadbandibhirdvāravartinaḥ |
āvedanaṃ nṛpasyāsya tatra sāhāyakaṃ kuru || 134 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvaiva dhanyāsmīty uktvā rājñāmunā saha |
saṃmantrya gaṇikātha svānāhūyovāca bandinaḥ || 135 ||
[Analyze grammar]
narasiṃho yadā rājā gṛhameṣyati me tadā |
dvārasaṃnihitairbhāvyaṃ bhavadbhirdattadṛṣṭibhiḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
deva bhakto 'nuraktaś ca narasiṃhanṛpastvayi |
iti vācyaṃ ca yuṣmābhis tasya praviśato muhuḥ || 137 ||
[Analyze grammar]
kaḥ sthito 'treti yadi ca prakṣyatyutprekṣya tatkṣaṇam |
sthito 'tra vikramāditya iti vaktavya eva saḥ || 138 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tānvisṛjyātha pratīhārīṃ jagāda sā |
narasiṃho na rājātra niṣedhyaḥ praviśanniti || 139 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛtvā punaḥ prāptaprāṇanāthā yathāsukham |
tasthau madanamālā sā niḥsaṃkhyaṃ dadatī vasu || 140 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śrutvātidānaṃ tatsauvarṇapuruṣodbhavam |
narasiṃhanṛpo hitvāpyāgāddraṣṭuṃ sa tadgṛham || 141 ||
[Analyze grammar]
pratīhārāniṣiddhasya tasya praviśato 'tra ca |
ā bahirdvāratastāramūcuḥ sarve 'pi bandinaḥ || 142 ||
[Analyze grammar]
narasiṃho nṛpo deva praṇato bhaktimāniti |
tac ca śṛṇvansa māmarṣaḥ saśaṅkaścābhavannṛpaḥ || 143 ||
[Analyze grammar]
pṛṣṭvā ca kaḥ sthito 'treti buddhvā tatra sthitaṃ ca tam |
rājānasṃ vikramādityaṃ kṣaṇam evam acintayat || 144 ||
[Analyze grammar]
tadidaṃ prākpratijñātaṃ dvāri madvinivedanam |
nirvyūḍhamamunā rājñā prasahyāntaḥ praviśya me || 145 ||
[Analyze grammar]
aho rājāyamojasvī yenādy aivamahaṃ jitaḥ |
na ca vadhyo balenāsāvekākī me gṛhāgataḥ || 146 ||
[Analyze grammar]
tattāvatpraviśāmīti narasiṃho vicintya saḥ |
viveśābhyantaraṃ rājā bandivṛndaniveditaḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
praviṣṭaṃ taṃ ca dṛṣṭvaiva sasmitaṃ sasmitānanaḥ |
utthāya vikramādityaḥ kaṇṭhe jagrāha bhūpatim || 148 ||
[Analyze grammar]
athopaviṣṭau tau dvāvapyanyonyakuśalaṃ nṛpau |
tasyāṃ madanamālāyāṃ pārśvasthāyāmapṛcchatām || 149 ||
[Analyze grammar]
kathākramāc ca papraccha vikramādityam atra saḥ |
narasiṃhaḥ kuto 'treme suvarṇapuruṣā iti || 150 ||
[Analyze grammar]
tato 'tra vikramādityo nihataśramaṇādhamam |
sādhitākāśagamanaṃ vitteśvaravareṇa ca || 151 ||
[Analyze grammar]
saṃprāptākṣayasauvarṇamahāpuruṣapañcakam |
kṛtsnaṃ kathitavānasmai svavṛttāntaṃ tamadbhutam || 152 ||
[Analyze grammar]
narasiṃho 'tha matvā taṃ mahāśaktiṃ nabhaścaram |
apāpabuddhiṃ vṛtavānmitravāya nṛpo nṛpam || 153 ||
[Analyze grammar]
pratipannasuhṛttvaṃ ca kṛtācāravidhiṃ tadā |
rājadhānīṃ nijāṃ nītvā svopacārairupācarat || 154 ||
[Analyze grammar]
saṃmānya prahitas tena rājñā ca sa nṛpaḥ punaḥ |
gṛhaṃ madanamālāyā vikramāditya āyayau || 155 ||
[Analyze grammar]
atha sa nijaujaḥ pratimāsaṃpāditadustarapratijñārthaḥ |
gantuṃ cakāra ceto nijanagaraṃ vikramādityaḥ || 156 ||
[Analyze grammar]
tena samaṃ sā jigamiṣur asahā virahasya madanamālāpi |
tyakṣyantī taṃ deśaṃ brāhmaṇasādakṛtavasatiṃ svām || 157 ||
[Analyze grammar]
tatas tayā sākamananyacittayā tadīyahastyaśvapadātyanudrutaḥ |
sa vikramādityanarendracandramā nijaṃ puraṃ pāṭaliputrakaṃ yayau || 158 ||
[Analyze grammar]
tatra tena saha baddhasauhṛdas tasthivānsa narasiṃhabhūbhṛtā |
anvito madanamālayā tayā premamuktanijadeśayā sukham || 159 ||
[Analyze grammar]
iti deva bhavatyudārasattvo dṛḍharaktaś ca vilāsinījano 'pi |
avarodhasamo mahīpatīnāṃ kimutānyaḥ kulajaḥ puraṃdhrilokaḥ || 160 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ niśamya marubhūtimukhādudārām etāṃ kathāṃ sa naravāhanadattabhūpaḥ |
vidyādharottamakulaprabhavā ca sāsya ratnaprabhā navavadhurvyadhita pramodam || 161 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 4
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!