Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 1
kelikeśagrahavyagragaurīkaranakhāvṛtam |
śivāyānekacandrāḍhyam iva śārvaṃ śiro 'stu vaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
karaṃ dānāmbhasārdraṃ yaḥ kuñcitāgraṃ prasārayan |
dadatsiddhimivābhāti sa pāyādvo gajānanaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sa tatra kauśāmbyāṃ putro vatseśvarasya tām |
pariṇīya yuvā prāṇasamāṃ madanamañcukām || 3 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaḥ svaiḥ sacivairgomukhādibhiḥ |
samaṃ tasthau yathākāmaṃ paripūrṇamanorathaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
ekadā collasanmattakokilārāvarājite |
pravartitalatālāsyavalganmalayamārute || 5 ||
[Analyze grammar]
pragītabhṛṅgasubhage saṃprāpte ca madhūtsave |
yayau vihartumudyānaṃ rājaputraḥ samantrikaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
tatra bhrāntvāgato 'kasmād upetya nijagāda tam |
praharṣotphullanayanaḥ svavayasyastapantakaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
yuvarāja mayā dṛṣṭā kāpīto nātidūrataḥ |
kanyāvatīrya gaganāt sthitāśokataroradhaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
tay aiva preṣitaścāhamupetya sasakhīkayā |
svakāntidyotitadiśā tvadāhvānāya kanyayā || 9 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa svasacivaiḥ sākaṃ taddarśanotsukaḥ |
naravāhanadattastattarumūlamagāddrutam || 10 ||
[Analyze grammar]
dadarśa tatra tāṃ kāntāṃ lolalocanaṣaṭpadām |
śoṇauṣṭhapallavāṃ pīnastanastabakaśobhitām || 11 ||
[Analyze grammar]
parāgapuñjagaurāṅgīṃ chāyayā tāpahāriṇīm |
āttocitākṛtiṃ sākṣādivopavanadevatām || 12 ||
[Analyze grammar]
upāyayau ca praṇatāṃ sa tām abhinananda ca |
divyakanyāṃ nṛpasutastadrūpāpahṛtekṣaṇaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
atha tatsacivaḥ sarveṣūpaviṣṭeṣu gomukhaḥ |
tām apṛcchacchubhe kā tvaṃ kimarthaścāgamo 'tra te || 14 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sā durullaṅghyamanmathājñojjhitatrapā |
naravāhanadattasya vadanāmbhoruhaṃ muhuḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
paśyantī cakṣuṣā tiryagasamapraṇavasrutā |
vistareṇātmavṛttāntakathām evam avarṇayat || 16 ||
[Analyze grammar]
asti trijagati khyāto nagendro himavāniti |
bhūriśṛṅgasya tasyaikaṃ śṛṅgaṃ gaurīpatergiriḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
bhāsvanmaṇiprabhāmālī vilasattuhinadyutiḥ |
gaganābhoga iva yaḥ paricchetuṃ na śakyate || 18 ||
[Analyze grammar]
haraprasādalabhyānāṃ jarāmṛtyubhayacchidām |
siddhīnāmoṣadhīnāṃ ca nidhānaṃ yasya sānavaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
yena vidyādharavrātaśarīrarucipiñjaraiḥ |
śikharair amarādrīndraśṛṅgaśobhābhibhūyate || 20 ||
[Analyze grammar]
tatra kāñcanaśṛṅgākhyamasti hemamayaṃ puram |
bhābhiḥ prabhākarasthānam iva yadbhāti bhāsuram || 21 ||
[Analyze grammar]
bahuyojanavistīrṇe tasmin vidyādhareśvaraḥ |
āste hemaprabho nāma dṛḍhabhaktirumāpatau || 22 ||
[Analyze grammar]
tasya cāsti mahādevī patnīṣu bahuṣu priyā |
alaṃkāraprabhā nāma rohiṇīva himatviṣaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
tayā saha sa rājā ca prātar utthāya dhārmikaḥ |
snātvārcayitvā vidhivadgaurīyuktaṃ maheśvaram || 24 ||
[Analyze grammar]
etya mānuṣalokaṃ ca ratnamiśraṃ dine dine |
brāhmaṇebhyo daridrebhyaḥ svarṇalakṣaṃ prayacchati || 25 ||
[Analyze grammar]
tataś cāgatya dharmeṇa rājakṛtyānyavekṣya saḥ |
karotyāhārapānādi munivanniyatavrataḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
evaṃ diveṣu gacchatsu tasyodghātavaśātkila |
aputratākṛtā rājñaś cintā jātūdapadyata || 27 ||
[Analyze grammar]
tayātidurmanaskaṃ ca dṛṣṭvā papraccha taṃ priyā |
alaṃkāraprabhā devī daurmanasyasya kāraṇam || 28 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājāvādīt tāṃ sarvasaṃpattirasti me |
ekaṃ tu putro nāstīti duḥkhaṃ māṃ devi bādhate || 29 ||
[Analyze grammar]
yā mayā prāgaputrasya puṃsaḥ sattvavataḥ kathā |
śrutā tatsmaraṇodghātāccintaiṣā codgatā mama || 30 ||
[Analyze grammar]
kīdṛśī sā kathā devety ukto devā tayā ca saḥ |
rājā tasyai kathām evaṃ saṃkṣepāttām avarṇayat || 31 ||
[Analyze grammar]
nagare citrakūṭākhye brāhmaṇārcanatatparaḥ |
babhūva brāhmaṇavaro nāmnānvartho mahīpatiḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
tasyāsītsattvaśīlākhyo jayī yuddhaikasevakaḥ |
māse māse ca lebhe sa tasmātsvarṇaśataṃ nṛpāt || 33 ||
[Analyze grammar]
paryāptyai tac ca naivābhūttyāginas tasya kāñcanam |
aputratvāc ca dānaikavinodāsaktacetasaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
putro vinodaheturme dattastāvanna vedhasā |
dattaṃ ca dānavyasanaṃ tadapyarthavinākṛtam || 35 ||
[Analyze grammar]
varaṃ jīrṇasya śuṣkasya tarorjanmopalasya vā |
na saṃsāre daridrasya tyāgaikavyasanasya ca || 36 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintayan nityaṃ sattvaśīlaḥ sa jātucit |
udyāne saṃcaran prāpa nidhiṃ daivāt kadācana || 37 ||
[Analyze grammar]
sabhṛtyaś ca tamādāya bhūrikāñcana bhāsvaram |
mahārgharatnaruciraṃ nināya prasabhaṃ gṛham || 38 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa bhogān bhuñjāno brāhmaṇebhyo dadadvasu |
bhṛtyebhyaś ca suhṛdbhyaś ca yāvad āste 'tra sāttvikaḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
tāvaddṛṣṭvā tadabhyūhyaṃ nidhilābhaḥ sa gotrajaiḥ |
tasya rājakule gatvā svairaṃ rājñe niveditaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
atha rājñā samāhūtaḥ pratīhāranideśataḥ |
kṣaṇaṃ rājāṅgaṇaikānte sattvaśīlaḥ sa tasthivān || 41 ||
[Analyze grammar]
tatra hastasthayā līlāvajramuṣṭyā khanan kṣitim |
sa lebhe tāmrakumbhīsthaṃ nidhānaṃ cāparaṃ mahat || 42 ||
[Analyze grammar]
dattvedaṃ rañjanīyaste rājeti hṛdayaṃ nijam |
vidhinā sattvatuṣṭena prakāśam iva darśitam || 43 ||
[Analyze grammar]
tathaivācchādayām āsa mṛdā tac ca viveśa ca |
āveditaḥ pratīhāreṇāntikaṃ nṛpates tataḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
jñātaṃ mayā nidhirlabdhastvayā taṃ naḥ samarpaya |
iti tatra sa rājñā ca praṇato jagade svayam || 45 ||
[Analyze grammar]
kimarpayāmi devādyaṃ kimadyatanamucyatām |
so 'pi tatreti rājānaṃ sattvaśīlo jagāda tam || 46 ||
[Analyze grammar]
arpayābhinavaprāptam ity uktaś ca sa bhūbhṛtā |
gatvā rājāṅgaṇaikānte nidhiṃ tasmai samarpayat || 47 ||
[Analyze grammar]
ādyaṃ nidhiṃ yathecchaṃ tvaṃ bhuṅkṣveti preṣito 'tha saḥ |
nṛpeṇa nidhituṣṭena sattvaśīlo 'gamadgṛham || 48 ||
[Analyze grammar]
tatrāsīddānabhogābhyāṃ tanvannāmno yathārthatām |
nudaṃścāputratāduḥkhadaurmanasyaṃ kathaṃcana || 49 ||
[Analyze grammar]
ity etatsattvaśīlasya vṛttaṃ pūrvaṃ śrutaṃ mayā |
saṃsmṛtya sthīyate duḥkhaṃ putrāsadbhāvacintayā || 50 ||
[Analyze grammar]
iti vidyādharendreṇa bhāryā hemaprabheṇa sā |
alaṃkāraprabhā devī gaditā nijagāda tam || 51 ||
[Analyze grammar]
satyam evaṃ susattvānāṃ sāhāyyaṃ bhajate vidhiḥ |
kiṃ nāparo nidhirlabdhaḥ sattvaśīlena saṃkaṭe || 52 ||
[Analyze grammar]
tatsvasattvaprabhāveṇa tvam api prāptsyasīpsitam |
śṛṇu vikramatuṅgasya kathāṃ cātra nidarśanam || 53 ||
[Analyze grammar]
asti pāṭaliputrākhyaṃ bhuvo 'laṃkaraṇaṃ puram |
pūrṇavarṇavyavasthānaistaistaiḥ sanmaṇibhiścitam || 54 ||
[Analyze grammar]
tatra vikramatuṅgākhyo rājābhūt sattvavān purā |
yo 'bhūt parāṅmukho dāne nārthināṃ na yudhi dviṣām || 55 ||
[Analyze grammar]
sa jātu mṛgayāhetoḥ praviṣṭo nṛpatirvanam |
bilvairhomaṃ vidadhataṃ tatra brāhmaṇamaikṣata || 56 ||
[Analyze grammar]
taṃ dṛṣṭvā praṣṭukāmo 'pi parihṛtya tadantikam |
yayau sa dūraṃ mṛgayārasena sabalas tataḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
utpatadbhiḥ patadbhiś ca hanyamānaiḥ svapāṇinā |
ciraṃ mṛgaiśca siṃhaiś ca krīḍitvā kandukair iva || 58 ||
[Analyze grammar]
āvṛttastaṃ tathaivātra dṛṣṭvā homaparaṃ dvijam |
upetya natvā papraccha nāma homaphalaṃ ca saḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa brāhmaṇo bhūpaṃ kṛtāśīstam abhāṣata |
vipro 'haṃ nāgaśarmākhyo home ca śṛṇu me phalam || 60 ||
[Analyze grammar]
anena bilvahomena prasīdati yadānalaḥ |
hiraṇmayāni bilvāni tadā niryānti kuṇḍataḥ || 61 ||
[Analyze grammar]
tato 'gniḥ prakaṭībhūya varaṃ sākṣātprayacchati |
vartate mama bhūyāṃś ca kālo bilvāni juhvataḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
mandapuṇyasya nādyāpi tuṣyatyeva sa pāvakaḥ |
tiyukte tena rājā taṃ dhīrasattvo 'bhyabhāṣata || 63 ||
[Analyze grammar]
tarhi me dehi bilvaṃ tvam ekaṃ yāvajjuhomi tat |
prasādayāmi ca brahmannadhunaiva tavānalam || 64 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ prasādayasi taṃ vahnimaprayato 'śuciḥ |
yo mam aivaṃ vratasthasya pūtasyāpi natuṣyati || 65 ||
[Analyze grammar]
ity uktas tena vipreṇa rājā tamavadatpunaḥ |
m aivaṃ prayaccha me bilvaṃ paśyāścaryaṃ kṣaṇād iti || 66 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājñe vipro 'smai dadau bilcaṃ sakautukaḥ |
rājā ca sa tadā tatra dṛḍhasattvena cetasā || 67 ||
[Analyze grammar]
hutenānena bilvena na cettuṣyati tacchiraḥ |
tvayyagne svaṃ juhomīti dhyātvā tasmiñjuhāva tat || 68 ||
[Analyze grammar]
āvirāsīc ca saptārciḥ kuṇḍādbilvaṃ hiraṇmayam |
svayamādāya tattasya phalaṃ sattvataror iva || 69 ||
[Analyze grammar]
jagāda ca sa sākṣāttaṃ jātavedā mahīpatim |
sattvenānena tuṣṭo 'smi tadgṛhāṇa varaṃ nṛpa || 70 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa mahāsattvo rājā taṃ praṇato 'bravīt |
ko mamānyo varo dehi dvijāyāsmai yathepsitam || 71 ||
[Analyze grammar]
iti rājño vacaḥ śrutvā suprīto 'gnirjagāda tam |
rājanmaghādhanapatirbrāhmaṇo 'yaṃ bhaviṣyati || 72 ||
[Analyze grammar]
tvam apy akṣīṇakoṣaśrīrmatprasādādbhaviṣyasi |
evaṃ dattavaraṃ vahniṃ brāhmaṇaḥ sa vyajijñapat || 73 ||
[Analyze grammar]
āvirbhūto 'si sahasā rājñaḥ svecchāvihāriṇaḥ |
na me saniyamasyāpi kimetadbhagavanniti || 74 ||
[Analyze grammar]
tato 'gnirvaradaḥ prāha nādāsyaṃ darśanaṃ yadi |
ahoṣyadeva svaśirastīvrasatto nṛpo mayi || 75 ||
[Analyze grammar]
tīvrasattvasya nacirādbhavantyeva hi siddhayaḥ |
mandasattvasya tu cirādbrahmanyuṣmādṛśasya tāḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāntarhite vahnau nṛpam āmantrya sa dvijaḥ |
nāgaśarmā tato gatvā krameṇābhūn mahādhanaḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
nṛpo 'pi dṛṣṭasattvaḥ sa stūyamāno 'nuyāyibhiḥ |
yayau vikramatuṅgaḥ svaṃ puraṃ pāṭaliputrakam || 78 ||
[Analyze grammar]
tatra sthitamakasmāttaṃ praviśya prabhum ekadā |
rahaḥ śatruṃjayo nāma pratīhāro vyajijñapat || 79 ||
[Analyze grammar]
vijane deva vijñaptiṃ cikīrṣurbrāhmaṇo baṭuḥ |
dattaśarmeti nāma svaṃ bruvāṇo dvāri tiṣṭhati || 80 ||
[Analyze grammar]
praveśayeti bhūpena tenādiṣṭe praveśitaḥ |
svastipūrvaṃ sa rājānaṃ praṇamyopāviśadbaṭuḥ || 81 ||
[Analyze grammar]
vyajijñapac ca devāhaṃ cūrṇayuktyā kayācana |
sadyaḥ sāhayituṃ jāne tāmrātkanakamuttamam || 82 ||
[Analyze grammar]
guruṇā hy upadiṣṭā sā yuktirmama mayā ca tat |
dṛṣṭaṃ sākṣāttayā yukyā saṃsiddhaṃ tasya kāñcanam || 83 ||
[Analyze grammar]
ity ukte baṭunā tena tāmramānāyayannṛpaḥ |
vilīne ca kṛte tasmin sa baṭuścūrṇamakṣipat || 84 ||
[Analyze grammar]
kṣipyamāṇaṃ ca taccūrṇamadṛśyaḥ ko 'py apāharat |
yakṣastaṃ ca dadarśaikaḥ sa rājā tuṣṭapāvakaḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
aprāptacūrṇaṃ tāmraṃ ca na suvarṇībabhūva tat |
evaṃ triḥ kurvatas tasya baṭormoghaḥ śramo 'bhavat || 86 ||
[Analyze grammar]
tato viṣaṇṇād ādāya rājā tasmād baṭoḥ svayam |
cūrṇaṃ vilīne cikṣepa tāmre tejasvināṃ varaḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
tasya tannāharaccūrṇaṃ yakṣaḥ smitvā yayau tu saḥ |
tena taccūrṇasaṃyogāt tāmraṃ kanakatām agāt || 88 ||
[Analyze grammar]
vismitāya tatas tasmai baṭave paripṛcchate |
sa rājā yakṣavṛttāntaṃ yathādṛṣṭaṃ śaśaṃsa tam || 89 ||
[Analyze grammar]
śikṣitvā cūrṇayuktiṃ ca baṭostasmāttadaiva tām |
nṛpaścakre kṛtārthaṃ taṃ kṛtadāraparigraham || 90 ||
[Analyze grammar]
bheje ca pūrṇakoṣaśrīr hemnā tadyuktijanmanā |
sāvarodho 'samān bhogān adaridrīkṛtadvijaḥ || 91 ||
[Analyze grammar]
tadevaṃ bhīta iva vā parituṣṭa ivāthavā |
dadāti tīvrasattvānāmiṣṭamīśvara eva hi || 92 ||
[Analyze grammar]
tvattaś ca dhīrasattvo 'nyaḥ ko 'sti dātā ca deva tat |
dāsyatyārādhitaḥ śaṃbhuḥ putraṃ te mā śucaṃ kṛthāḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
ity udāramalaṃkāraprabhādevīmukhādvacaḥ |
śrutvā hemaprabho rājā śraddadhe ca tutoṣa ca || 94 ||
[Analyze grammar]
mene ca tanayaprāptiṃ gaurīśārādhanāddhruvam |
sūcitāṃ hṛdayenaiva nijenotsāhaśālinā || 95 ||
[Analyze grammar]
tato 'nyedyuḥ sadevīkaḥ snāto 'bhyarcitaśaṃkaraḥ |
navakāñcanakoṭīś ca viprebhyaḥ pratipādya saḥ || 96 ||
[Analyze grammar]
tanayārthaṃ tapastepe nirāhāro harāgrataḥ |
dehastyakto mayā śarvastoṣito veti niścitaḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
tapasthaś ceti tuṣṭāva varadaṃ girijāpatim |
helāvitīrṇadugdhābdhiṃ prapannāyopamanyave || 98 ||
[Analyze grammar]
namaste 'stu jagatsargasthitisaṃhārahetave |
gaurīśa tattadvyomādibhedabhinnāṣṭamūrtaye || 99 ||
[Analyze grammar]
namaste satatotphullahṛtkuśeśayaśāyine |
viśuddhamānasāvāsakalahaṃsāya śaṃbhave || 100 ||
[Analyze grammar]
namo divyaprakāśāya nirmalāya jalātmane |
prakṣīṇadoṣair dṛśyāya somāyātyadbhutāya te || 101 ||
[Analyze grammar]
dehārdhadhṛtakāntāya kevalabrāhmacāriṇe |
icchānirmitaviśvāya namo viśvamayāya te || 102 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kṛtastutiṃ taṃ ca rājānaṃ girijāpatiḥ |
trirātropoṣitaṃ svapne sākṣādbhūyedam abravīt || 103 ||
[Analyze grammar]
uttiṣṭha rājan bhāvī te vīro vaṃśadharaḥ sutaḥ |
gaurīprasādā tkanyāpi bhaviṣyatyuttamā tava || 104 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattasya yuṣmākaṃ cakravartinaḥ |
bhaviṣyato bhavitrī yā mahiṣī mahasāṃ nidheḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
ity uktvāntarhite śarve so 'tha vidyādhareśvaraḥ |
hemaprabhaḥ prabubudhe prahṛṣṭo rajanīkṣaye || 106 ||
[Analyze grammar]
ānandayad alaṃkāraprabhāṃ svapnaṃ nivedya saḥ |
gauryā svapne tathaivoktāṃ bhāryāṃ saṃvādaśaṃsinīm || 107 ||
[Analyze grammar]
utthāya ca tataḥ snātaḥ sa rājārcitadhūrjaṭiḥ |
cakāra dattadānaḥ sannutsavaṃ kṛtapāraṇaḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
divaseṣv atha yāteṣu devī katipayeṣu sā |
alaṃkāraprabhā tasya rājño garbhamadhārayat || 109 ||
[Analyze grammar]
ānandayām āsa ca taṃ mukhena madhugandhinā |
lolanetrālinā kāntaṃ paṅkajeneva pāṇḍunā || 110 ||
[Analyze grammar]
ākhyātaślāghyajanmānamudārairgarbhadohadaiḥ |
asūta tanayaṃ kāle dyaurarkam iva sā tataḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
yena jātena sahajaistejobhiravabhāsitam |
sindūrāruṇatāṃ nītam api tajjātavāsakam || 112 ||
[Analyze grammar]
pitā ca taṃ śiśuṃ rājā śatrugotrabhayāvaham |
divyavāgupadiṣṭena nāmnā vajraprabhaṃ vyadhāt || 113 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa vavṛdhe bālaḥ pārvaṇendur iva kramāt |
kalābhiḥ pūryamāṇaḥ sanvṛddhihetoḥ kulāmbudheḥ || 114 ||
[Analyze grammar]
athācirātpunas tasya rājño hemaprabhasya sā |
alaṃkāraprabhā rājñī sagarbhā samapadyata || 115 ||
[Analyze grammar]
sagarbhā cāśrayodbhūtasaviśeṣadyutistathā |
satyaṃ hemāsanārūḍhā bheje 'ntaḥpuraratnatām || 116 ||
[Analyze grammar]
vidyākalpitasatpadmavimānena nabhastale |
babhrāma ca tathābhūtavilasadgarbhadohadā || 117 ||
[Analyze grammar]
prāpte ca samaye tasyā devyāḥ kanyājaniṣṭa sā |
paryāptaṃ varṇanaṃ yasyā janma gaurīprasādataḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattasya bhāryeyaṃ bhāvinīti vāk |
tadāśrāvi harādeśavacaḥsaṃvādinī divaḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
tato rāja sutotpattinirviśeṣakṛtotsavaḥ |
tāṃ sa hemaprabho 'kārṣīnnāmnā ratnaprabhāṃ sutām || 120 ||
[Analyze grammar]
svavidyāsaṃskṛtā sā ca tasya ratnaprabhā pituḥ |
avardhata gṛhe dikṣu prakāśastūdapadyata || 121 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājā taṃ varmaharaṃ vajraprabhaṃ sutam |
kṛtadārakriyaṃ kṛtvā yauvarājye 'bhiṣiktavān || 122 ||
[Analyze grammar]
vinyastarājyabhāraś ca tasmin nāsīt sa nirvṛtaḥ |
sutāvivāhacintā tu tasyaikābhūttadā hṛdi || 123 ||
[Analyze grammar]
ekadā so 'ntikāsīnāṃ pradeyāṃ vīkṣya tāṃ sutām |
rājābravīdalaṃkāraprabhāṃ devīṃ samīpagām || 124 ||
[Analyze grammar]
kulālaṃkārabhūtāpi paśya devi jagattraye |
kanyā nāma mahadduḥkhaṃ dhigaho mahatām api || 125 ||
[Analyze grammar]
vinītāpyāptavidyāpi rūpayauvanavatyapi |
ratnaprabhā varaprāptyā vinaiṣā yaddunoti mām || 126 ||
[Analyze grammar]
nāravāhanadattasya bhāryoktā daivatairiyam |
tatkiṃ na diyate tasmai bhāvyasmaccakravartine || 127 ||
[Analyze grammar]
iti coktastayā devyā sa rājā punarabravīt |
bāḍhaṃ sā kanyakā dhanyā yā taṃ varamavāpnuyāt || 128 ||
[Analyze grammar]
sa hi kāmāvatāro 'tra kiṃ tu nādyāpi divyatām |
prāptas tena mayā tasya vidyāprāptiḥ pratīkṣyate || 129 ||
[Analyze grammar]
ity evaṃ vadatas tasya sadyastair vacanaiḥ pituḥ |
karṇapraviṣṭaiḥ kaṃdarpamohamantrapadopamaiḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
bhrāntevāviṣṭacitteva supteva lihiteva ca |
abhūd ratnaprabhā tena hṛtacittā vareṇa sā || 131 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kathaṃcitpitarau praṇamyāntaḥpuraṃ nijam |
gatvā cintāturā nidrāṃ cireṇa katham apy agāt || 132 ||
[Analyze grammar]
prātaḥ śubhaṃ dinaṃ putri tatsa vatseśvarātmajaḥ |
draṣṭavyaḥ svavaro gatvā kauśāmbīṃ nagarīṃ tvayā || 133 ||
[Analyze grammar]
tataśva svapure 'muṣminnānīya tvatpitā svayam |
tava tasya ca kalyāṇi vivāhaṃ saṃvidhāsyati || 134 ||
[Analyze grammar]
iti svapne 'tha taṃ gaurī sānukampā samādiśat |
prabudhya sā ca taṃ svapnaṃ prātarmātre nyavedayat || 135 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sā tadanujñātā buddhvā vidyāprabhāvataḥ |
udyānasthaṃ varaṃ draṣṭuṃ prāvartata nijātpurāt || 136 ||
[Analyze grammar]
tāmāryaputra māmetāṃ vettha ratnaprabhāmiti |
prāptāmutkāṃ kṣaṇenādya vittha yūyamataḥ param || 137 ||
[Analyze grammar]
etattasyā vacaḥ śrutvā mādhuryanyakkatāmṛtam |
vilokya netrapīyūṣaṃ vidyādharyā vapuś ca tat || 138 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'ntarvidhātāraṃ nininda saḥ |
śrotranetramayaṃ kṛtsnamakarotkiṃ na māmiti || 139 ||
[Analyze grammar]
jagāda tāṃ ca dhanyo 'haṃ janmādya saphalaṃ mama |
yo 'ham evaṃ svayaṃ tanvi snehādabhisṛtastvayā || 140 ||
[Analyze grammar]
ity anyonyanavapremakṛtasaṃlāpayostayoḥ |
akasmāddadṛśe tatra vidyādharabalaṃ divi || 141 ||
[Analyze grammar]
tāto 'yam āgato 'treti drāgratnaprabhayodite |
rājā hemaprabho vyomnaḥ saputro 'vatatāra saḥ || 142 ||
[Analyze grammar]
upāyayau ca putreṇa saha vajraprabheṇa saḥ |
naravāhanadattaṃ taṃ vihitasvāgatādaram || 143 ||
[Analyze grammar]
anyonyaracitācārā yāvattiṣṭhanti te kṣaṇāt |
tāvattatrāyayau buddhvā vatsarājaḥ samantrikaḥ || 144 ||
[Analyze grammar]
kṛtātithyanidhiṃ taṃ ca nṛpaṃ hemaprabho 'tha saḥ |
yathā ratnaprabhoktaṃ taṃ vṛttāntaṃ samabodhayat || 145 ||
[Analyze grammar]
jagāda ca mayā ceyaṃ jñātā vidyāprabhāvataḥ |
ihāgatā sutā sarvaṃ vṛttāntaṃ cātra vedmy aham || 146 ||
[Analyze grammar]
anumanyasva taddrakṣyasyacirādetamātmajam |
ratnaprabhāvadhūyuktaṃ yuvarājam ihāgatam || 147 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vatseśamabhyarthya tenānumatavāñchitaḥ |
saputraḥ kalpayitvā tadvimānaṃ nijavidyayā || 148 ||
[Analyze grammar]
tatrāropya trapānamramukhaṃ ratnaprabhāyutam |
naravāhanadattaṃ taṃ sahitaṃ gomukhādibiḥ || 149 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇenāpi pitrānupreṣitena saḥ |
hemaprabho nināya svaṃ puraṃ kāñcanaśṛṅgakam || 150 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaś ca dadarśa prāpya tatpuram |
śvāśuraṃ kāñcanamayaṃ hemaprākārabhāsuram || 151 ||
[Analyze grammar]
raśmipratānair niryadbhir alaṃkṛtam ivābhitaḥ |
prasāritānekabhujaṃ jāmātṛprītisaṃbhramāt || 152 ||
[Analyze grammar]
tatra tāṃ vidhivattasmai rājā hemaprabho dadau |
ratnaprabhāṃ mahārambho haraye 'bdhir iva śriyam || 153 ||
[Analyze grammar]
prāyacchadratnarāśīṃś ca tadā tasmai sa bhāsvarān |
pradīptānekavīvāhavahnivibhramaśālinaḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
sotsavasya pure cāsya rājño vittāni varṣataḥ |
labdhavastrā iva babhuḥ sapatākā gṛhā api || 155 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaś ca nirvyūḍhodvāhamaṅgalaḥ |
divyabhogabhugatrāsta sa ratnaprabhayā samam || 156 ||
[Analyze grammar]
reme ca divyānyudyānavāpīdevakulāni saḥ |
paśyaṃstayā samāruhya tadvidyābalato nabhaḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
evaṃ ca tatra katiciddivasānuṣitvā vidyādharādhipapure sa vadhūsahāyaḥ |
vatseśvarasya tanayaḥ svapurīṃ prayātuṃ yaugandharāyaṇamatena matiṃ cakāra || 158 ||
[Analyze grammar]
śvaśrvā tato racitamaṅgalasaṃvidhānaḥ saṃpūjitaḥ sasacivaḥ śvaśureṇa bhūyaḥ |
tenaiva putrasahitena saha pratasthe kāntāsakhastadadhiruhya punarvimānam || 159 ||
[Analyze grammar]
prāpyāśu tāṃ pramadanirbhara vatsarāja baddhotsavāṃ sa jananīnayanāmṛtaughaḥ |
ratnaprabhāṃ dadhad atha svapurīṃ viveśa hemaprabheṇa sasutena sahānugaiśca || 160 ||
[Analyze grammar]
vatseśvaro 'pi saha vāsavadattayā taṃ pādānataṃ samabhinandya sutaṃ vadhūṃ ca |
hemaprabhaṃ satanayaṃ vibhavānurūpaṃ saṃbandhinaṃ navamapūjayadūrjitaśrīḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
atha vidyādhararāje tasminn āpṛcchya vatsarājādīn |
utpatya nabhaḥ sasute gatavati hemaprabhe svapuram || 162 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadatto 'sau ratnaprabhayā samadanamañcukayā |
saha sukhitas tadanaiṣīd divasaṃ sakhibhir nijair yuktaḥ || 163 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 1
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!