Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 4
tataḥ svasadma yātāyāḥ paścān mārgam avekṣitum |
somaprabhāyāḥ snehena mārgaharmyāgram āsthitām || 1 ||
[Analyze grammar]
kaliṅgasenām ārāt tāṃ dadarśa gaganāgataḥ |
daivān madanavegākhyo yuvā vidyādharādhipaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
sa tāṃ dṛṣṭvaiva rūpeṇa jagattritayamohinīm |
kṣobhaṃ jagāma kāmaindrajālikasyeva picchikām || 3 ||
[Analyze grammar]
alaṃ vidyādharastrībhiḥ kā kathāpsarasām api |
yatredṛg etad etasyā mānuṣyā rūpam adbhutam || 4 ||
[Analyze grammar]
tad eṣā yadi me na syād bhāryā kiṃ jīvitena tat |
kathaṃ ca mānuṣīsaṅgaṃ kuryāṃ vidyādharo 'pi san || 5 ||
[Analyze grammar]
ity ālocya sa dadhyau ca vidyāṃ prajñaptisaṃjñikām |
sā cāvirbhūya sākārā tam evam avadattadā || 6 ||
[Analyze grammar]
tattvato mānuṣī neyam eṣā śāpacyutāpsarāḥ |
jātā kaliṅgadattasya gṛhe subhaga bhūpateḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
ity ukte vidyayā so 'tha hṛṣṭo gatvā svadhāmani |
vidyādharo 'nyavimukhaḥ kāmārtaḥ samacintayat || 8 ||
[Analyze grammar]
haṭhād yadi harāmy etāṃ tad etan me na yujyate |
strīṇāṃ haṭhopabhoge hi mama śāpo 'sti mṛtyudaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
tad etatprāptaye śaṃbhur ārādhyas tapasā mayā |
tapo 'dhīnāni hi śreyāṃsy upāyo 'nyo na vidyate || 10 ||
[Analyze grammar]
iti niścitya cānyedyur gatvā ṛṣabhaparvatam |
ekapādasthitas tepe nirāhāras tapāṃsi saḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
atha tuṣṭo 'cirāt tīvrais tapobhir dattadarśanaḥ |
evaṃ madanavegaṃ tam ādideśāmbikāpatiḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
eṣā kaliṅgasenākhyā khyātā rūpeṇa bhūtale |
kanyā nāsyāś ca bhartāpi sadṛśo rūpasaṃpadā || 13 ||
[Analyze grammar]
ekas tu vatsarājo 'sti sa caitām abhivāñchati |
kiṃ tu vāsavadattāyā bhītyā nārthayate sphuṭam || 14 ||
[Analyze grammar]
eṣāpi rūpalubdhā taṃ śrutvā somaprabhāmukhāt |
svayaṃvarāya vatseśaṃ rājaputry abhivāñchati || 15 ||
[Analyze grammar]
tatra yāvad vivāho 'syā na bhavet tāvad antarā |
kṛtvā kālāsahasyeva rūpaṃ vatseśvarasya tat || 16 ||
[Analyze grammar]
gatvā gāndharvavidhinā bhāryāṃ kuryād bhavān imām |
evaṃ kaliṅgasenāsau tava setsyati sundarī || 17 ||
[Analyze grammar]
ity ādiṣṭaḥ sa śarveṇa praṇipatyātha taṃ yayau |
gṛhaṃ madanavegaḥ svaṃ kālakūṭagires taṭam || 18 ||
[Analyze grammar]
atrāntare pratiniśaṃ gacchantyā nijamandiram |
pratiprabhātam āyāntyā yantreṇa vyomagāminā || 19 ||
[Analyze grammar]
tayā takṣaśilāpuryāṃ sā somaprabhayā saha |
kaliṅgasenā krīḍantī tāṃ jagādaikadā rahaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
sakhi vācyaṃ na kasyāpi tvayā yat te bravīmy aham |
vivāho mama saṃprāpta iti jāne yataḥ śṛṇu || 21 ||
[Analyze grammar]
iha māṃ yācituṃ dūtāḥ preṣitā bahubhir nṛpaiḥ |
te ca tātena saṃvṛtya tathaiva preṣitā itaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
yas tu prasenajinnāma śrāvastyām asti bhūpatiḥ |
tadīyaḥ kevalaṃ dūtaḥ sādaraṃ tena satkṛtaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
mantritaṃ cāmbayāpy etat tan manye madvaro nṛpaḥ |
sa tātasya tathāmbāyāḥ kulīna iti saṃmataḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
sa hi tatra kule jāto yatrāmbāmbālikādikāḥ |
pitāmahyaḥ kurūṇāṃ ca pāṇḍavānāṃ ca jajñire || 25 ||
[Analyze grammar]
tat prasenajite tasmai sakhi dattāsmi sāṃpratam |
tātena rājñe śrāvastyāṃ nagaryām iti niścayaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
etat kaliṅgasenātaḥ śrutvā somaprabhā śucā |
sṛjantīvāparaṃ hāraṃ sadyo dhārāśruṇārudat || 27 ||
[Analyze grammar]
jagāda caitāṃ pṛcchantīṃ vayasyām aśrukāraṇam |
dṛṣṭaniḥśeṣabhūloka sā mayāsuraputrikā || 28 ||
[Analyze grammar]
vayo rūpaṃ kulaṃ śīlaṃ vittaṃ ceti varasya yat |
mṛgyate sakhi tatrādyaṃ vayo vaṃśādikaṃ tataḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
prasenajic ca pravayāḥ sa dṛṣṭo nṛpatir mayā |
jātīpuṣpasya jātyeva jīrṇasyāsya kulena kim || 30 ||
[Analyze grammar]
himaśubhreṇa tena tvaṃ heman teneva padminī |
parimlānāmbujamukhī yuktā śocyā bhaviṣyasi || 31 ||
[Analyze grammar]
ato jāto viṣādo me praharṣas tu bhaven mama |
yadi syād vatsarājas te kalyāṇy udayanaḥ patiḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
tasya nāsti hi rūpeṇa lāvaṇyena kulena ca |
śauryeṇa ca vibhūtyā ca tulyo 'nyo nṛpatir bhuvi || 33 ||
[Analyze grammar]
tena ced yujyase bhartrā sadṛśena kṛśodari |
dhātuḥ phalati lāvaṇyanirmāṇaṃ tad idaṃ tvayi || 34 ||
[Analyze grammar]
iti somaprabhākḷptair vakyair yantrair iveritam |
yayau kaliṅgasenāyā mano vatseśvaraṃ prati || 35 ||
[Analyze grammar]
tataś ca sā tāṃ papraccha rājakanyā mayātmajām |
kathaṃ sa vatsarājākhyaḥ sakhi kiṃvaṃśasaṃbhavaḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ codayano nāmnā tvayā me kathyatām iti |
sātha somaprabhāvādīc chṛṇu tat sakhi vacmi te || 37 ||
[Analyze grammar]
vatsa ity asti vikhyāto deśo bhūmer vibhūṣaṇam |
purī tatrāsti kauśāmbī dvitīyevāmarāvatī || 38 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ sa kurute rājyaṃ yato vatseśvaras tataḥ |
vaṃśaṃ ca tasya kalyāṇi kīrtyamānaṃ mayā śṛṇu || 39 ||
[Analyze grammar]
pāṇḍavasyārjunasyābhūd abhimanyuḥ kilātmajaḥ |
cakravyūhabhidā yena nītā kurucamūḥ kṣayam || 40 ||
[Analyze grammar]
tasmāt parīkṣid abhavad rājā bharatavaṃśabhṛt |
sarpasattrapraṇetābhūt tato 'pi janamejayaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
tato 'bhavac chatānīkaḥ kauśāmbīm adhyuvāsa yaḥ |
yaś ca devāsuragaṇe daityān hatvā vyapadyata || 42 ||
[Analyze grammar]
tasmād rājā jagacchlāghyaḥ sahasrānīka ity abhūt |
yaḥ śakrapreṣitaratho divi cakre gatāgatam || 43 ||
[Analyze grammar]
tasya devyāṃ mṛgāvatyām asāv udayano 'jani |
bhūṣaṇaṃ śaśino vaṃśe jagannetrotsavo nṛpaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
nāmno nimittam apy asya śṛṇu sā hi mṛgāvatī |
antarvatnī sati rājño janany asya sujanmanaḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
utpannarudhirasnānadohadā pāpabhīruṇā |
bhartrā racitalākṣādirasavāpīkṛtāplavā || 46 ||
[Analyze grammar]
pakṣiṇā tārkṣyavaṃśyena nipatyāmiṣaśaṅkayā |
nītvā vidhivaśāt tyaktā jīvantyevodayācale || 47 ||
[Analyze grammar]
tatra cāśvāsitā bhūyo bhartṛsaṃgamavādinā |
jamadagnyarṣiṇā dṛṣṭā sthitāsau tatra cāśrame || 48 ||
[Analyze grammar]
avajñājaniterṣyāyāḥ kaṃcit kālaṃ hi tādṛśaḥ |
śāpas tilottamāto 'bhūt tadbhartus tadviyogadaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
divasaiḥ sā ca tatraiva jamadagnyāśrame sutam |
udayādrau prasūte sma dyaur indum iva nūtanam || 50 ||
[Analyze grammar]
asāv udayano jātaḥ sārvabhaumo mahīpatiḥ |
janiṣyate ca putro 'sya sarvavidyādharādhipaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
ity uccāryāmbarād vāṇīm aśarīrāṃ tadā kṛtam |
nāgodayana ity asya devair udayajanmataḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
so 'pi śāpāntabaddhāśaḥ kālaṃ mātalibodhitaḥ |
kṛcchrāt sahasrānīkas tāṃ vinānaiṣīn mṛgāvatīm || 53 ||
[Analyze grammar]
prāpte śāpāvasāne tu śabarād vidhiyogataḥ |
udayādrer upāyātāt prāpyābhijñānam ātmanaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
āveditārthas tatkālaṃ gaganodgatayā girā |
śabaraṃ taṃ puraskṛtya jagāmaivodayācalam || 55 ||
[Analyze grammar]
tatra vāñchitasaṃsiddhim iva prāpya mṛgāvatīm |
bhāryām udayanaṃ taṃ ca manorājyam ivātmajam || 56 ||
[Analyze grammar]
tau gṛhītvātha kauśāmbīm āgatyaivābhiṣiktavān |
yauvarājye tanūjaṃ taṃ tadguṇotkarṣatoṣitaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇādīṃś ca tasmai mantrisutān dadau |
tenāttabhāro bubhuje bhogān bhāryāsakhaś ciram || 58 ||
[Analyze grammar]
kālenāropya rājye ca tam evodayanaṃ sutam |
vṛddhaḥ sabhāryāsacivo yayau rājā mahāpatham || 59 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sa pitryaṃ rājyaṃ tat prāpya jitvā tato 'khilām |
yaugandharāyaṇasakhaḥ praśāsty udayano mahīm || 60 ||
[Analyze grammar]
ity āśu kathayitvā sā kathāṃ somaprabhā rahaḥ |
sakhīṃ kaliṅgasenāṃ tāṃ punar evam abhāṣata || 61 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vatseṣu rājatvād vatsarājaḥ sugātri saḥ |
pāṇḍavān vayasaṃ bhūtyā somavaṃśodbhavas tathā || 62 ||
[Analyze grammar]
nāmnāpy udayanaḥ prokto devair udayajanmanā |
rūpeṇa cātra saṃsāre kaṃdarpo 'pi na tādṛśaḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
sa ekas tava tulyo 'sti patis trailokyasundari |
sa ca vāñchati lāvaṇyalubdhas tvāṃ prārthitāṃ dhruvam || 64 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tu caṇḍamahāsenamahīpatitanūdbhavā |
asti vāsavadattākhyā tasyāgryamahiṣī sakhi || 65 ||
[Analyze grammar]
tathā sa ca vṛtas tyaktvā bāndhavān atiraktayā |
uṣāśakuntalādīnāṃ kanyānāṃ hṛtalajjayā || 66 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattākhyas tasyāṃ jāto 'sya cātmajaḥ |
ādiṣṭaḥ kila devair yo bhāvī vidyādharādhipaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
atas tasyāḥ sa vatseśo bibhyat tvāṃ neha yācate |
sā ca dṛṣṭā mayā na tvāṃ spardhate rūpasaṃpadā || 68 ||
[Analyze grammar]
evam uktavatīṃ tāṃ ca sakhīṃ somaprabhāṃ tadā |
kaliṅgasenā vatseśa sotsukā nijagāda sā || 69 ||
[Analyze grammar]
jāne 'ham etadvaśyāyāḥ pitroḥ śakyaṃ tu kiṃ mama |
sarvajñā saprabhāvāc ca tattvam evātra me gatiḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
daivāyattam idaṃ kāryaṃ tathā cātra kathāṃ śṛṇu |
somaprabhā tām ity uktvā śaśaṃsyāsyai kathām imām || 71 ||
[Analyze grammar]
rājā vikramasenākhya ujjayinyām abhūt purā |
tasya tejasvatīty āsīd rūpeṇāpratimā sutā || 72 ||
[Analyze grammar]
tasyāś cābhimataḥ kaścit prāyo nābhūd varo nṛpaḥ |
ekadā ca dadarśaikaṃ puruṣaṃ sā svaharmyagā || 73 ||
[Analyze grammar]
tena svākṛtinā daivāt saṃgatiṃ vāñchati sma sā |
svābhiprāyaṃ ca saṃdiśya tasmai svāṃ vyasṛjat sakhīm || 74 ||
[Analyze grammar]
sā gatvā tatsakhī tasya puṃsaḥ sāhasaśaṅkinaḥ |
anicchato 'pi prārthyaivaṃ yatnāt saṃketakaṃ vyadhāt || 75 ||
[Analyze grammar]
etad devakulaṃ bhadra viviktaṃ paśyasīha yam |
atra rātrau pratīkṣethā rājaputryās tvam āgamam || 76 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sā tam āmantrya gatvā tasyai tad abhyadhāt |
tejasvatyai tataḥ sāpi tasthau sūryāvalokinī || 77 ||
[Analyze grammar]
pumāṃś ca so 'numānyāpi bhayāt kvāpy anyato yayau |
na bhekaḥ kokanadinīkiṃjalkāsvādakovidaḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
atrāntare ca ko 'py atra rājaputraḥ kulodgataḥ |
mṛte pitari tanmittraṃ rājānaṃ draṣṭum āyayau || 79 ||
[Analyze grammar]
sa cātra sāyaṃ saṃprāptaḥ somadattābhidho yuvā |
dāyādahṛtarājyādir ekākī kāntadarśanaḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
viveśa daivāt tatraiva netuṃ devakule niśām |
rājaputryāḥ sakhī yatra puṃsaḥ saṃketam ādiśat || 81 ||
[Analyze grammar]
taṃ tatra sthitam abhyetya rājaputry avibhāvya sā |
niśāyām anurāgāndhā svayaṃvarapatiṃ vyadhāt || 82 ||
[Analyze grammar]
so 'py abhyananda tūṣṇīṃ tāṃ prajño vidhisamarpitām |
saṃsūcayantīṃ bhāvinyā rājalakṣmyā samāgamam || 83 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kṣaṇād rājasutā sā vilokyaivam eva tam |
kamanīyatamaṃ mene dhātrātmānam avañcitam || 84 ||
[Analyze grammar]
anantaraṃ kathāṃ kṛtvā yathāsvaṃ saṃvidā tayoḥ |
ekā svamandiram agād anyas tatrānayan niśām || 85 ||
[Analyze grammar]
prātar gatvā pratīhāramukhenāvedya nāma saḥ |
rājaputraḥ parijñāto rājñaḥ prāviśad antikam || 86 ||
[Analyze grammar]
tatroktarājyahārādiduḥkhasya sa kṛtādaraḥ |
aṅgīcakre sahāyatvaṃ rājā tasyārimardane || 87 ||
[Analyze grammar]
matiṃ cakre ca tāṃ tasmai dātuṃ prāgditsitāṃ sutām |
mantribhyaś ca tadaivaitam abhiprāyaṃ śaśaṃsa saḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
ahai tasmai ca rājñe taṃ sutāvṛttāntam abhyadhāt |
devī svābodhitā pūrvaṃ tayaivāptasakhīmukhaiḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
asiddhān iṣṭasiddheṣṭakākatālīyavismitam |
tatas taṃ tatra rājānam eko mantrī tadābravīt || 90 ||
[Analyze grammar]
vidhir eva hi jāgarti bhavyānām arthasiddhiṣu |
asaṃcetayamānānāṃ sadbhṛtyaḥ svāminām iva || 91 ||
[Analyze grammar]
tathā ca kathayāmy etāṃ rājann atra kathāṃ śṛṇu |
babhūva hariśarmākhyaḥ ko'pi grāme kvacid dvijaḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
sa daridraś ca mūrkhaś ca vṛttyabhāvena duḥsthitaḥ |
pūrvaduṣkṛtabhogāya jāto 'tibahubālakaḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
sakuṭumbo bhraman bhikṣāṃ prāpyaikaṃ nagaraṃ kramāt |
śiśriye sthūladattākhyaṃ gṛhasthaṃ sa mahādhanam || 94 ||
[Analyze grammar]
gavādirakṣakān putrān bhāryāṃ karmakarīṃ nijām |
tasya kṛtvā gṛhābhyarṇe praiṣyaṃ kurvann uvāsa saḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
ekadā sthūladattasya sutāpariṇayotsavaḥ |
tasyābhūd āgatān ekajanyayātrājanākulaḥ || 96 ||
[Analyze grammar]
tadā ca hariśarmātra tadgṛhe sakuṭumbakaḥ |
ākaṇṭhaghṛtamāṃsādibhojanāsthāṃ babandha saḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
tadvelāṃ vīkṣamāṇo 'tha smṛtaḥ kenāpi nātra saḥ |
tato 'nāhāranirviṇṇo bhāryām ity abravīn niśi || 98 ||
[Analyze grammar]
dāridryād iha maurkhyāc ca mamedṛśam agauravam |
tad atra kṛtrimaṃ yuktyā vijñānaṃ prayunajmy aham || 99 ||
[Analyze grammar]
yenāsya sthūladattasya bhaveyaṃ gauravāspadam |
tvaṃ prāpte 'vasare cāsmai jñāninaṃ māṃ nivedaya || 100 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tāṃ vicintyātra dhiyā supte jane hayaḥ |
sthūladattagṛhāt tena jahre jāmātṛvāhanaḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
dūre pracchannam etena sthāpitaṃ prātar atra tam |
itas tato vicinvanto 'py aśvaṃ janyā na lebhire || 102 ||
[Analyze grammar]
athāmaṅgalavitrastaṃ hayacauragaveṣiṇam |
hariśarmavadhūr etya sthūladattam uvāca sā || 103 ||
[Analyze grammar]
bhartā madīyo vijñānī jyotirvidyādikovidaḥ |
aśvaṃ vo lambhayaty enaṃ kimarthaṃ sa na pṛcchyate || 104 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sthūladattas taṃ hariśarmāṇam āhvayat |
hyo vismṛto hṛteśve tu smṛto 'smy adyeti vādinam || 105 ||
[Analyze grammar]
vismṛtaṃ naḥ kṣamasveti prārthitaṃ brāhmaṇaṃ ca saḥ |
papraccha kenāpahṛto hayo naḥ kathyatām iti || 106 ||
[Analyze grammar]
hariśarmā tato mithyā rekhāḥ kurvann uvāca saḥ |
ito dakṣiṇasīmānte cauraiḥ saṃsthāpito hayaḥ || 107 ||
[Analyze grammar]
pracchannastho dinānte ca dūraṃ yāvan na nīyate |
tāvad ānīyatāṃ gatvā tvaritaṃ sa turaṃgamaḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā dhāvitaiḥ prāpya kṣaṇāt sa bahubhir naraiḥ |
āninye 'śvaḥ praśaṃsadbhir vijñānaṃ hariśarmaṇaḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
tato jñānīti sarveṇa pūjyamāno janena saḥ |
uvāsa hariśarmātra sthūladattārcitaḥ sukham || 110 ||
[Analyze grammar]
atha gacchatsu divaseṣv atra rājagṛhāntarāt |
hemaratnādi caureṇa bhūri kenāpy anīyata || 111 ||
[Analyze grammar]
nājñāyata yadā cauras tadā jñāniprasiddhitaḥ |
ānāyayām āsa nṛpo hariśarmāṇam āśu tam || 112 ||
[Analyze grammar]
sa cānītaḥ kṣipan kālaṃ vakṣye prātar iti bruvan |
vāsake sthāpito jñānavigno rājñāsurakṣitaḥ || 113 ||
[Analyze grammar]
tatra rājakule cāsīn nāmnā jihveti ceṭikā |
yayā bhrātrā samaṃ tac ca nītam abhyantarād dhanam || 114 ||
[Analyze grammar]
sā gatvā niśi tatrāsya vāsake hariśarmaṇaḥ |
jijñāsayā dadau dvāri karṇaṃ tajjñānaśaṅkitā || 115 ||
[Analyze grammar]
hariśarmā ca tatkālam ekako 'bhyantare sthitaḥ |
nijāṃ jihvāṃ ninindaivaṃ mṛṣāvijñānavādinīm || 116 ||
[Analyze grammar]
bhogalampaṭayā jihve kim idaṃ vihitaṃ tvayā |
durācāre sahasva tvam idānīm iha nigraham || 117 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā jñāninānena jñātāsmīti bhayena sā |
jihvākhyā ceṭikā yuktyā praviveśa tadantikam || 118 ||
[Analyze grammar]
patitvā pādayos tasya jñānivyañjanam abravīt |
brahmann iyaṃ sā jihvāhaṃ tvayā jñātārthahāriṇī || 119 ||
[Analyze grammar]
nītvā tac ca mayāsyaiva mandirasyeha pṛṣṭhataḥ |
udyāne dāḍimasyādho nikhātaṃ bhūtale dhanam || 120 ||
[Analyze grammar]
tad rakṣa māṃ gṛhāṇemaṃ kiṃcin me hema hastagam |
etac chrutvā sagarvaṃ sa hariśarmā jagāda tām || 121 ||
[Analyze grammar]
gaccha jānāmy ahaṃ sarvaṃ bhūtaṃ bhavyaṃ bhavat tathā |
tvāṃ tu nodghāṭayiṣyāmi kṛpaṇāṃ śaraṇāgatām || 122 ||
[Analyze grammar]
yac ca hastagataṃ te 'sti tad dāsyasi punar mama |
ity uktā tena sā ceṭī tathety āśu tato yayau || 123 ||
[Analyze grammar]
hariśarmā ca sa tato vismayād ity acintayat |
asādhyaṃ sādhayaty arthaṃ helayābhimukho vidhiḥ || 124 ||
[Analyze grammar]
yad ihopasthite 'narthe siddho 'rtho 'śaṅkitaṃ mama |
svajihvāṃ nindato jihvā caurī me patitā puraḥ || 125 ||
[Analyze grammar]
śaṅkayaiva prakāśan te bata pracchannapātakāḥ |
ity ādy ākalayan so 'tra hṛṣṭo rātriṃ nināya tām || 126 ||
[Analyze grammar]
prāyaś cālīkavijñānayuktyā nītvā sa taṃ nṛpam |
tatrodyāne nikhātasthaṃ prāpayām āsa tad dhanam || 127 ||
[Analyze grammar]
cauraṃ cāpy apanītāṃśaṃ śaśaṃsa prapalāyitam |
tatas tuṣṭo nṛpas tasmai grāmān dātuṃ pracakrame || 128 ||
[Analyze grammar]
kahaṃ syān mānuṣāgamyaṃ jñānaṃ śāstraṃ vinedṛśam |
tan nūnaṃ caurasaṃketakṛteyaṃ dhūrtajīvikā || 129 ||
[Analyze grammar]
tasmād eṣo 'nyayā yuktyā vāram ekaṃ parīkṣyatām |
deva jñānīti karṇe taṃ mantrī rājānam abhyadhāt || 130 ||
[Analyze grammar]
tato 'ntaḥ kṣiptamaṇḍūkaṃ sapidhānaṃ navaṃ ghaṭam |
svairam ānāyya rājā taṃ hariśarmāṇam abravīt || 131 ||
[Analyze grammar]
brahman yad asmin ghaṭake sthitaṃ jānāsi tad yadi |
tad adya te kariṣyāmi pūjāṃ sumahatīm aham || 132 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā nāśakālaṃ taṃ matvā smṛtvā tato nijam |
pitrā krīḍākṛtaṃ bālye maṇḍūka iti nāma saḥ || 133 ||
[Analyze grammar]
vidhātṛpreritaḥ kurvaṃs tenātra paridevanam |
brāhmaṇo hariśarmātra sahasaivaivam abravīt || 134 ||
[Analyze grammar]
sādhor eva tu maṇḍūka tavākāṇḍe ghaṭo 'dhunā |
avaśasya vināśāya saṃjāto 'yaṃ haṭhād iha || 135 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvāho mahājñānī bheko 'pi vidito 'munā |
iti jalpan nanāndātra prastutārthānvayāj janaḥ || 136 ||
[Analyze grammar]
tatas tatprātibhajñānaṃ manvāno hariśarmaṇe |
tuṣṭo rājā dadau grāmān sahemacchatravāhanān || 137 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāc ca hariśarmā sa jajñe sāmantasaṃnibhaḥ |
itthaṃ daivena sādhyante sadarthāḥ śubhakarmaṇām || 138 ||
[Analyze grammar]
tat somadattaṃ sadṛśaṃ daivenaivābhisāritā |
nivāryāsadṛśaṃ rājaṃs tava tejasvatī sutā || 139 ||
[Analyze grammar]
iti mantrimukhāc chrutvā tasmai rājasutāya tām |
rājā vikramaseno 'tha dadau lakṣmīm ivātmajām || 140 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śvaśurasainyena gatvā jitvā ripūṃś ca saḥ |
somadattaḥ svarājyasthas tasthau bhāryāsakhaḥ sukham || 141 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vidher bhavati sarvam idaṃ viśeṣāt tvām īdṛśīṃ ghaṭayituṃ ka iha kṣameta |
vatseśvareṇa sadṛśena vinaiva daivaṃ kuryām ahaṃ sakhi kim atra kaliṅgasene || 142 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ kathāṃ rahasi rājasutā niśamya somaprabhāvadanato 'tra kaliṅgasenā |
tatprārthinī śithilabandhubhayatrapā sā vatseśasaṃgamasamutkamanā babhūva || 143 ||
[Analyze grammar]
athāstam upayāsyati tribhuvanaikadīpe ravau prabhātasamayāgamāvadhi kathaṃcid āmantrya tām |
sakhīm abimatodyamasthitamatiṃ khamārgeṇa sā mayāsurasutā yayau nijagṛhāya somaprabhā || 144 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 4
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!