Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 2
tataḥ kaliṅgadattasya rājño garbhabharālasā |
rājñī takṣaśilāyāṃ sā tārādattā śanair abhūt || 1 ||
[Analyze grammar]
udeṣyac candralekhāṃ ca prācīm anucakāra sā |
āsannaprasavā pāṇḍumukhī taralatārakā || 2 ||
[Analyze grammar]
jajñe ca tasyā nacirād ananyasadṛśī sutā |
vedhasaḥ sarvasaundaryasargavarṇakasaṃnibhā || 3 ||
[Analyze grammar]
īdṛk putro na kiṃ jāta itīva snehaśālinaḥ |
rakṣāpradīpās tatkrāntijitā vicchāyatāṃ yayuḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
pitā kaliṅgadattaś ca jātāṃ tāṃ tādṛśīm api |
dṛṣṭvā tadrūpaputrāśāvaiphalyavimanā abhūt || 5 ||
[Analyze grammar]
divyāṃ tām api saṃbhāvya sa putrecchur adūyata |
śokakandaḥ ka kanyā hi kānandaḥ kāyavān sutaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
tataś cetovinodāya khinno nirgatya mandirāt |
yayau nānājinākāraṃ vihāraṃ sa mahīpatiḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
tatraikadeśe śuśrāva dharmapāṭhakabhikṣuṇā |
janamadhyopaviṣṭena kathyamānam idaṃ vacaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
arthapradānam evāhuḥ saṃsāre sumahattapaḥ |
arthadaḥ prāṇadaḥ proktaḥ prāṇā hy artheṣu kīlitāḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
buddhena ca parasyārthe karuṇākulacetasā |
ātmāpi tṛṇavaddattaḥ kā varāke dhane kathā || 10 ||
[Analyze grammar]
tādṛśena ca dhīreṇa tapasā sa gataspṛhaḥ |
saṃprāptadivyavijñāno buddho buddhatvam āgataḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
ā śarīram ataḥ sarveṣv iṣṭeṣv āśānivartanāt |
prājñaḥ sattvahitaṃ kuryāt samyaksaṃbodhalabdhaye || 12 ||
[Analyze grammar]
tathā ca pūrvaṃ kasyāpi kṛtanāmno mahīpateḥ |
ajāyantātisubhagaḥ kramāt sapta kumārikāḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
bālā eva ca tās tyaktvā vairāgyeṇa pitur gṛham |
śmaśānaṃ śiśriyuḥ pṛṣṭā jagaduś ca paricchadam || 14 ||
[Analyze grammar]
asāraṃ viśvam evaitat tatrāpīdaṃ śarīrakam |
tatrāpy abhīṣṭasaṃyogasukhādi svapnavibhramaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
ekaṃ parihitaṃ tv atra saṃsāre sāram ucyate |
tadenenāpi dehena kurmaḥ sattvahitaṃ vayam || 16 ||
[Analyze grammar]
kṣipāmo jīvadevaitaccharīraṃ pitṛkānane |
kravyād gaṇopayogāya kāntenāpi hy anena kim || 17 ||
[Analyze grammar]
tathā ca rājaputro 'tra viraktaḥ ko 'py abhūt purā |
sa yuvāpi sukānto 'pi parivrajyām aśiśriyat || 18 ||
[Analyze grammar]
sa jātu bhikṣuḥ kasyāpi praviṣṭo vaṇijo gṛham |
dṛṣṭas taruṇyā tatpatnyā padmapatrāyatekṣaṇaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
sā tallocanalāvaṇyahṛtacittā tam abravīt |
katham āttam idaṃ kaṣṭam īdṛśena tvayā vratam || 20 ||
[Analyze grammar]
sā dhanyā strī tavānena cakṣuṣā yā nirīkṣyate |
pratyuktaḥ sa tayā bhikṣuś cakṣur ekam apāṭayat || 21 ||
[Analyze grammar]
ūce ca haste kṛtvā tanmātaḥ paśyed amīdṛśam |
jugupsitam asṛṅmāṃsaṃ gṛhyatāṃ yadi rocate || 22 ||
[Analyze grammar]
īdṛg eva dvitīyaṃ ca vada ramyaṃ kim etayoḥ |
ity uktā tena tad dṛṣṭvā vyaṣīdat sā vaṇigvadhūḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
uvāca ca hahā pāpaṃ mayā kṛtam abhavyayā |
yad ahaṃ hetutāṃ prāptā locanotpāṭane tava || 24 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā bhikṣur avadan mā bhūd amba tava vyathā |
mama tvayā hy upakṛtaṃ yataḥ śṛṇu nidarśanam || 25 ||
[Analyze grammar]
āsīt ko'pi purā kānte kutrāpy upavane yatiḥ |
anujāhnavi vairāgyaniḥśeṣanikaṣecchayā || 26 ||
[Analyze grammar]
tapasyataś ca ko 'py asya rājā tatraiva daivataḥ |
vihartum āgataḥ sākam avarodhavadhūjanaiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
vihṛtya pānasuptasya pārśvād utthāya tasya ca |
nṛpasya cāpalād rājñyas tadudyāne kilābhraman || 28 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā tatraikadeśe ca taṃ samādhisthitaṃ munim |
atiṣṭhan parivāryainaṃ kim etad iti kautukāt || 29 ||
[Analyze grammar]
cirasthitāsu tāsv atra prabuddhaḥ so 'tha bhūpatiḥ |
apaśyan dayitāḥ pārśve tata babhrāma sarvataḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
dadarśa cātra rājñīs tāḥ parivārya muniṃ sthitāḥ |
kupitaś cerṣyayā tasmin khaḍgena prāharan munau || 31 ||
[Analyze grammar]
aiśvaryam īrṣyā nairghṛṇyaṃ kṣībatvaṃ nirvivekitā |
ekaikaṃ kiṃ na yat kuryāt pañcāṅgitve tu kā kathā || 32 ||
[Analyze grammar]
tato gate nṛpe tasmin kṛttāṅgam api taṃ munim |
akruddhaṃ prakaṭībhūya kāpy uvācātra devatā || 33 ||
[Analyze grammar]
mahātman yena pāpena krodhenaitat kṛtaṃ tvayi |
svaśaktyā tam ahaṃ hanmi manyate yadi tad bhavān || 34 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa jagādarṣidevi mā smaivam ādiśaḥ |
sa hi dharmasahāyo me na viprīyakaraḥ punaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
tatprasādāt kṣamādharmaṃ bhagavatyāptavāhanam |
kasya kṣameya kiṃ devi naivaṃ cet sa samācaret || 36 ||
[Analyze grammar]
kaḥ kopo naśvarasyāsya dehasyārthe manasvinaḥ |
priyāpriyeṣu sāmyena kṣamā hi brahmaṇaḥ padam || 37 ||
[Analyze grammar]
ity uktā muninā sātha tapasā tasya toṣitā |
aṅgāni devatā kṛtvā nirvraṇāni tirodadhe || 38 ||
[Analyze grammar]
tad yathā so 'pi tasyarṣer upakārī mato nṛpaḥ |
netrotkhananahetos tvaṃ tapovṛddhyā tathāmba me || 39 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā sa vaśī bhikṣur vinamrāṃ tāṃ vaṇigvadhūm |
kānte 'pi vapuṣi svasminn anāsthaḥ siddhaye yayau || 40 ||
[Analyze grammar]
tasmād bāle 'pi ramye 'pi kaḥ kāye gatvare grahaḥ |
sattvopakāras tv etasmād ekaḥ prājñasya śasyate || 41 ||
[Analyze grammar]
tad imā vayam etasmin nisargasukhasadmani |
śmaśāne prāṇinām arthe vinyasyama śarīrakam || 42 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā parivāraṃ vāḥ sapta rājakumārikāḥ |
tathaiva cakruḥ prāpuś ca saṃsiddhiṃ paramāṃ tataḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
evaṃ nije śarīre 'pi mamatvaṃ nāsti dhīmatām |
kiṃ punaḥ sutadārādiparigrahatṛṇotkare || 44 ||
[Analyze grammar]
ity ādi sa nṛpaḥ śrutvā vihāre dharmapāṭhakāt |
kaliṅgadatto nītvā ca dinaṃ prāyāt svamandiram || 45 ||
[Analyze grammar]
tatrānubādhyamānaś ca kanyājanmaśucā punaḥ |
sa rājā gṛhavṛddhena kenāpy ūce dvijanmanā || 46 ||
[Analyze grammar]
rājan kiṃ kanyakāratnajanmanā paritapyase |
putre 'bhyo 'py uttamāḥ kanyāḥ śivāś ceha paratra ca || 47 ||
[Analyze grammar]
rājyalubdheṣu kā teṣu putreṣv āsthā mahībhujām |
ye bhakṣayanti janakaṃ bata markaṭakā iva || 48 ||
[Analyze grammar]
nṛpās tu kuntibhojād yaḥ kuntyāditanayāguṇaiḥ |
tīrṇā duḥsahadurvāsaḥprabhṛtibhyaḥ parābhavam || 49 ||
[Analyze grammar]
phalaṃ yac ca sutādānāt kutaḥ putrāt paratra tat |
sulocanākathām atra kiṃ ca vacmi niśamyatām || 50 ||
[Analyze grammar]
āsīd rājā suṣeṇākhyaś citrakūṭācale yuvā |
kāmo 'nya iva yo dhātrā nirmitas tryambakerṣyayā || 51 ||
[Analyze grammar]
sa cakre divyam ārāmaṃ mūle tasya mahāgireḥ |
suraṇāṃ nandanodyānavāsavairasyadāyinam || 52 ||
[Analyze grammar]
tanmadhye ca cakāraikāṃ vāpīm utphallapaṅkajām |
lakṣmīlīlāravindānāṃ navākaramahīm iva || 53 ||
[Analyze grammar]
tasyās tasthau ca sadratnasopānāyās taṭe sadā |
patnīnaṃ svānurūpāṇām abhāvād avadhūsakhaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
ekadā tena mārgeṇa nabhasā surasundarī |
rambhā jambhāribhavanād ājagāma yadṛcchayā || 55 ||
[Analyze grammar]
sā taṃ dadarśa rājānaṃ tatrodyāne vihāriṇam |
sākṣān madhum ivotphullapuṣpakānanamadhyagam || 56 ||
[Analyze grammar]
vāpikāpadmapatitāṃ divo 'nu patitaḥ śriyam |
candraḥ kim eṣa naitad vā śrīr asya hy anapāyinī || 57 ||
[Analyze grammar]
nūnaṃ puṣpeṣur udyānaṃ puṣpecchuḥ so 'yam āgataḥ |
kiṃ tu sā ratir etasya kva gatā sahacāriṇī || 58 ||
[Analyze grammar]
ity autsukyakṛtollekhā sāvatīrya nabhontarāt |
rambhā mānuṣarūpeṇa rājānaṃ tam upāgamat || 59 ||
[Analyze grammar]
upetāṃ tāṃ ca sahasa dṛṣṭvā rājā savismayaḥ |
acintayad aho keyam asaṃbhavyavapur bhavet || 60 ||
[Analyze grammar]
na tāvan mānuṣī yena pādau nāsya rajaḥspṛśau |
na cakṣuḥ sanimeṣaṃ vā tasmād divyaiva kāpy asau || 61 ||
[Analyze grammar]
praṣṭavyā tu mayā neyaṃ palāyeta hi jātucit |
ratibhedāsahāḥ prāyo divyāḥ kāraṇasaṃgatāḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
iti dhyāyan sa nṛpatiḥ kṛtasaṃbhāṣaṇas tayā |
tatkrameṇaiva tatkālaṃ tatkaṇṭhāśleṣam āptavān || 63 ||
[Analyze grammar]
cikrīḍa ca ciraṃ so 'tra sākam apsarasā tayā |
divaṃ sāpi na sasmāra ramyaṃ prema na janmabhūḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
tatsakhīyakṣiṇīvṛṣṭair apūri svarṇarāśibhiḥ |
sāsya bhūmir narendrasya dyaur meruśikharair iva || 65 ||
[Analyze grammar]
kālena cāsya rājñaḥ sā suṣeṇasya varāpsarāḥ |
asūtānanyasadṛśīṃ dhṛtagarbhā satī sutām || 66 ||
[Analyze grammar]
prasūtamātraiva ca sā jagādainaṃ mahīpatim |
rājan śāpo 'yam īdṛṅ me kṣīṇo jātaḥ sa cādhunā || 67 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ hi rambhā nākastrī tvayi dṛṣṭe 'nurāgiṇī |
jāte ca garbhe muktvā taṃ gacchāmas tatkṣaṇaṃ vayam || 68 ||
[Analyze grammar]
samayo hīdṛśo 'smākaṃ tadrakṣeḥ kanyakām imām |
etadvivāhān nāke nau bhūyo bhāvī samāgamaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
evam uktvāpsarā rambhā vivaśā sā tirodadhe |
tadduḥkhāc ca sa rājābhūt tadā prāṇavyayodyataḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
nirāsthenāpi kiṃ tyaktaṃ viśvāmitreṇa jīvitam |
menakāyāṃ prayātāyāṃ prasūyaiva śakuntalām || 71 ||
[Analyze grammar]
ity ādi sacivair ukto jñātārthaḥ sa nṛpo dhṛtim |
śanair ādatta kanyāṃ ca punaḥ saṃgamakāraṇam || 72 ||
[Analyze grammar]
tāṃ ca bālāṃ tadekāgraḥ pitā sarvāṅgasundarīm |
so 'tilocanasaundaryān nāmnā cakre sulocanām || 73 ||
[Analyze grammar]
kālena yauvanaprāptām udyānasthaṃ dadarśa tām |
yuvā yadṛcchayā bhrāmyan vatsākhyaḥ kāśyapo muniḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
sa taporāśirūpo 'pi dṛṣṭvaivaitāṃ nṛpātmajām |
anurāgarasajño 'bhūd iti cātra vyacintayat || 75 ||
[Analyze grammar]
aho rūpaṃ kim apy asyāḥ kanyāyāḥ paramādbhutam |
nemāṃ prāpnoti ced bhāryāṃ kim anyat tapasaḥ phalam || 76 ||
[Analyze grammar]
iti dhyāyan muniyuvā sa sulocanayā tayā |
adarśi prajvalattejā vidhūma iva pāvakaḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
taṃ vīkṣya sāpi sapremā sākṣasūtrakamaṇḍalum |
śāntaś ca kamanīyaś ca ko 'yaṃ syād ity acintayat || 78 ||
[Analyze grammar]
varaṇāyeva copetya nayanotpalamālikām |
kṣipantī tasya vapuṣi praṇāmam akaron muneḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
patiṃ samāpnuhīty āśīs tasyās tenābhyadhīyata |
surāsuradurullaṅghyamanmathājñāvaśātmanā || 80 ||
[Analyze grammar]
tato 'sāmānyatadrūpalobhaluṇṭhitalajjayā |
tayāpy ūce sa vinamadvaktrayā munipuṃgavaḥ || 81 ||
[Analyze grammar]
eṣā yadīcchā bhavato nirmālāpo na ced ayam |
tad deva dātā nṛpatiḥ pitā me yacyatām iti || 82 ||
[Analyze grammar]
athānvayaṃ parijanān munis tasyā niśamya saḥ |
gatvā nṛpaṃ tatpitaraṃ suṣeṇaṃ tām ayācata || 83 ||
[Analyze grammar]
so 'pi taṃ vīkṣya tapasā vapuṣā cātibhūmigam |
uvāca racitātithyo rājā munikumārakam || 84 ||
[Analyze grammar]
jātāpsarasi rambhāyāṃ kanyaiṣā bhagavan mama |
asyā vivāhān nāke me tayā bhāvī samāgamaḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayā vrajantyā dyāṃ rambhayaiva mamoditam |
etat kathaṃ mahābhāga bhaved iti nirūpyatām || 86 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā muniputro 'sau kṣaṇam evam acintayat |
kiṃ purā menakodbhūtā sarpadaṣṭā pramadvarā || 87 ||
[Analyze grammar]
dattvāyuṣo 'rdhaṃ muninā na bhāryā ruruṇā kṛtā |
triśaṅkuḥ kiṃ na nīto dyāṃ viśvāmitreṇa lubdhakaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
tad idaṃ svatapobhāgavyayāt kiṃ na karomy aham |
ity alocya na bhāro 'yam ity uktvā so 'bravīn muniḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
he devatās tapoṃśena madīyenaiṣa bhūpatiḥ |
saśarīro divaṃ yātu rambhāsaṃbhogasiddhaye || 90 ||
[Analyze grammar]
ity ukte tena muninā śṛṇvantyāṃ rājasaṃsadi |
evam astv iti suvyaktā divyā vāg udabhūt tataḥ || 91 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sulocanāṃ tasmai munaye kāśyapāya tām |
vatsāya dattvā tanayāṃ sa rājā divam udyayau || 92 ||
[Analyze grammar]
tatra divyatvam āsādya tayā śakraniyuktayā |
sa reme rambhayā sākaṃ bhūyo divyānubhāvayā || 93 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ kṛtārthatāṃ deva suṣeṇaḥ prāpa kanyayā |
kanyā yuṣmādṛśāṃ geheṣv īdṛśyo 'vataranti hi || 94 ||
[Analyze grammar]
tad eṣā kāpi divyā te jāta śāpacyutā gṛhe |
kanyā nūnam ato mā gāḥ śucaṃ taj janmanā vibho || 95 ||
[Analyze grammar]
iti śrutvā kathāṃ rājā gṛhavṛddhād dvijanmanaḥ |
kaliṅgadatto nṛpatir jahau cintāṃ tutoṣa ca || 96 ||
[Analyze grammar]
tāṃ ca cakre nijasutāṃ nayanānandadāyinīm |
nāmnā kaliṅgaseneti bālām indukalopamām || 97 ||
[Analyze grammar]
sāpi tasya pitur gehe rājaputrī tataḥ kramāt |
kaliṅgasenā vavṛdhe vayasyāmadhyavartinī || 98 ||
[Analyze grammar]
vijahāra ca harmyeṣu sā gṛheṣu vaneṣu ca |
krīḍārasamayasyeva laharī śaiśavāmbudheḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
kadācid atha harmyasthāṃ kelisaktāṃ dadarśa tām |
māyāsurasutā yāntī vyomnā somaprabhābhidhā || 100 ||
[Analyze grammar]
sā tām ālokya rūpeṇa munimānasamohinīm |
somaprabhā nabhaḥsthaiva jātaprītir acintayat || 101 ||
[Analyze grammar]
keyaṃ kim aindavī mūrtiḥ kāntis tasyā divā kutaḥ |
ratir vā yadi kāmaḥ kva kanyakā tad avaimy aham || 102 ||
[Analyze grammar]
atra rājagṛhe kāpi divyā śāpacyutā bhavet |
jāne janmāntare cābhūn nūnaṃ sakhyaṃ mamaitayā || 103 ||
[Analyze grammar]
etad dhi me vadaty asyām atisnehākulaṃ manaḥ |
tadyuktaṃ kartum etāṃ me svayaṃ varasakhīṃ punaḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya bālāyās tasyāḥ saṃtrāsaśaṅkayā |
somaprabhā sā aganādalakṣitam avātarat || 105 ||
[Analyze grammar]
manuṣyakanyakābhāvam āśrityāśvāsakāraṇam |
sāsyāḥ kaliṅgasenāyāḥ śanair upasasarpa ca || 106 ||
[Analyze grammar]
diṣṭyā rājasutā kāpi svayam atyadbhutākṛtiḥ |
asau samāgatā pārśvam uciteyaṃ sakhī mama || 107 ||
[Analyze grammar]
iti taddarśanād eva vicintyotthāya cādarāt |
kaliṅgasenāpy āliṅgat sā tāṃ somaprabhāṃ tadā || 108 ||
[Analyze grammar]
upaveśya ca papraccha kṣaṇād anvayanāmanī |
vakṣyāmi sarvaṃ tiṣṭheti tāṃ ca somaprabhābravīt || 109 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kathākrameṇaiva vācā sakhyam abadhyata |
tābhyām ubhābhyam anyonyahastagrahapuraḥsaram || 110 ||
[Analyze grammar]
atha somaprabhāvādīt sakhi tvaṃ rājakanyakā |
rājaputraiḥ samaṃ sakhyaṃ kṛcchrād apy ativāhyate || 111 ||
[Analyze grammar]
alpenāpy aparādhena te hi kupyanty amātrayā |
rājaputravaṇikputrakathāṃ śṛṇv atra vacmi te || 112 ||
[Analyze grammar]
nagaryāṃ puṣkarāvatyāṃ gūḍhasenābhidho nṛpaḥ |
āsīt tasya ca jāto 'bhūd eka eva kilātmajaḥ || 113 ||
[Analyze grammar]
sa rājaputro dṛptaḥ sann ekaputratayā śubham |
aśubhaṃ vāpi yac cakre pitā tasyāsahiṣṭa tat || 114 ||
[Analyze grammar]
bhrāmyatopavane jātu dṛṣṭas tenaikaputrakaḥ |
vaṇijo brahmadattasya svatulyavibhavākṛtiḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā ca sadyaḥ so 'nena svayaṃvarasuhṛtkṛtaḥ |
tadaiva caikarūpau tau jātau rājavaṇiksutau || 116 ||
[Analyze grammar]
sthātuṃ na śekatuḥ kṣipraṃ tāv anyonyam adarśanam |
āśu badhnāti hi prema prāgjanmāntarasaṃstavaḥ || 117 ||
[Analyze grammar]
nopabhuṅkte sma taṃ bhogaṃ rājaputraḥ kadācana |
vaṇikputrasya yas tasya nādāv evopakalpitaḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
ekadā suhṛdas tasya niścityodvāham āditaḥ |
ahicchatraṃ vivāhāya sa pratasthe nṛpātmajaḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
mittreṇa tena sākaṃ ca gajārūḍhaḥ sasainikaḥ |
gacchann ikṣumatītīraṃ prāpya sāyaṃ samāvasat || 120 ||
[Analyze grammar]
tatra candrodaye pānam āsevya śayanaṃ śritaḥ |
arthito nijayā dhātryā kathāṃ vaktuṃ pracakrame || 121 ||
[Analyze grammar]
upakrāntakatho jahre śrānto mattaś ca nidrayā |
dhātrī ca tadvat so 'py āsīt snehāj jāgradvaṇiksutaḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
tataḥ supteṣu cānyeṣu strīṇām iva mithaḥ kathā |
gagane śuśruve tena vaṇikputreṇa jāgratā || 123 ||
[Analyze grammar]
anākhyāya kathāṃ suptaḥ pāpo 'yaṃ tac chapāmy aham |
paridrakṣyaty asau hāraṃ prātastaṃ ced grahīṣyati || 124 ||
[Analyze grammar]
kaṇṭhalagnena tenaiṣa tatkṣaṇaṃ mṛtyum āpsyati |
ity uktvā virarāmaikā dvitīyā ca tato 'bravīt || 125 ||
[Analyze grammar]
ato yady ayam uttīrṇas tad drakṣyaty āmrapādapam |
viyokṣyate phalāny asya tataḥ prāṇair vimokṣyate || 126 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā vyaramat sāpi tṛtīyābhidhadhe tataḥ |
yady etad api tīrṇo 'yaṃ tadvivāhakṛte gṛham || 127 ||
[Analyze grammar]
praviṣṭaś cet tad evāsya hantuṃ pṛṣṭhe patiṣyati |
uktveti nyavṛtat sāpi caturthī vyāharat tataḥ || 128 ||
[Analyze grammar]
ato 'pi yadi nistīrṇas tan naktaṃ vāsaveśmani |
praviṣṭaḥ śatakṛtvo 'yaṃ kṣutaṃ sadyaḥ kariṣyati || 129 ||
[Analyze grammar]
śatakṛtvo 'pi yady asya jīveti na vadiṣyati |
kaścid atra tataś caiṣa mṛtyor vaśam upaiṣyati || 130 ||
[Analyze grammar]
yena cedaṃ śrutaṃ so 'sya rakṣārthaṃ yadi vakṣyati |
tasyāpi bhavitā mṛtyur ity uktvā sā nyavartata || 131 ||
[Analyze grammar]
vaṇiksutaś ca tat sarvaṃ śrutvā nirghātadāruṇam |
sa tasya rājaputrasya snehodvigno vyacintayat || 132 ||
[Analyze grammar]
upakrantām anākhyātāṃ dhik kathāṃ yady alakṣitāḥ |
devataḥ śrotum āyātāḥ śapantyas tu kutūhalāt || 133 ||
[Analyze grammar]
tad etasmin mṛte rājasute ko 'rtho mamāsubhiḥ |
ato 'yaṃ rakṣaṇīyo mety uktyā prāṇasamaḥ suhṛt || 134 ||
[Analyze grammar]
vṛttānto 'pi na vācyo 'sya mā bhūd doṣo mamāpy ataḥ |
ity ālocya niśāṃ ninye sa kṛcchreṇa vaṇiksutaḥ || 135 ||
[Analyze grammar]
rājaputro 'pi sa prātaḥ prasthitas tatsakhaḥ pathi |
dadarśa purato hāraṃ tam ādātum iyeṣa ca || 136 ||
[Analyze grammar]
tato 'bravīd vaṇikputro hāraṃ mā sma grahīḥ sakhe |
māyeyam anyathā naite paśyeyuḥ sainikāḥ katham || 137 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā taṃ parityajya gacchann agre dadarśa saḥ |
āmravṛkṣaṃ phalāny asya bhoktuṃ caicchan nṛpātmajaḥ || 138 ||
[Analyze grammar]
vaṇikputreṇa ca prāgvat tato 'pi sa nivāritaḥ |
sāntaḥkhedaḥ śanair gacchan prāpa śvaśuraveśma tat || 139 ||
[Analyze grammar]
tatrodvāhakṛte veśma viśan dvārān nivartitaḥ |
tenaiva sakhyā yāvac ca tāvat tatpatitaṃ gṛham || 140 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kathaṃcid uttīrṇaḥ kiṃcit sapratyayo niśi |
nivāsakaṃ viveśānyaṃ rājaputro vadhūsakhaḥ || 141 ||
[Analyze grammar]
tatra tasmin vaṇikputre praviśyālakṣitasthite |
śatakṛtvaḥ kṣutaṃ cakre śayanīyāśrito 'tha saḥ || 142 ||
[Analyze grammar]
śatakṛtvo 'pi tasyātra nīcair jīvety udīrya saḥ |
kṛtakāryo vaṇikputro hṛṣṭaḥ svairaṃ bahir yayau || 143 ||
[Analyze grammar]
niryāntaṃ tam apaśyac ca rājaputro vadhūsakhaḥ |
īrṣyāvismṛtatatsnehaḥ kruddho dvāḥsthān uvāca ca || 144 ||
[Analyze grammar]
pāpātmāyaṃ rahaḥsthasya praviṣṭo 'ntaḥpuraṃ mama |
tad baddhvā sthāpyatāṃ yāvat prabhāte 'sau nigṛhyate || 145 ||
[Analyze grammar]
tad buddhvā rakṣibhir baddho niśāṃ ninye vaṇiksutaḥ |
prātar vadhyabhuvaṃ taiś ca nīyamāno 'bravītsa tān || 146 ||
[Analyze grammar]
ādau nayata māṃ tāvad rājaputrāntikaṃ yataḥ |
vakṣyāmi kāraṇaṃ kiṃcit tataḥ kuruta me vadham || 147 ||
[Analyze grammar]
ity uktais tena tair gatvā vijñaptaḥ sa nṛpātmajaḥ |
sacivair bodhitaś cānyais tasyānayanam ādiśat || 148 ||
[Analyze grammar]
ānītaḥ so 'bravīt tasmai vṛttāntaṃ rājasūnave |
pratyayād gṛhapātotthān mene satyaṃ ca so 'pi tat || 149 ||
[Analyze grammar]
tatas tuṣṭaḥ samaṃ sakhya vadhamuktena tena saḥ |
āyayau rājatanayaḥ kṛtadāro nijāṃ purīm || 150 ||
[Analyze grammar]
tatra so 'pi suhṛt tasya kṛtadāro vaṇiksutaḥ |
stūyamānaguṇaḥ sarvair janair āsīd yathāsukham || 151 ||
[Analyze grammar]
evam ucchṛṅkhalā bhūtvā svaniyantṛpramāthinaḥ |
rājaputrā na manyante hitaṃ mattā gajā iva || 152 ||
[Analyze grammar]
vetālais taiś ca kā maittrī ye vihasya haranty asūn |
tad rājaputri sakhyaṃ me ma sma vyabhicaraḥ sadā || 153 ||
[Analyze grammar]
iti śrutvā kathām etāṃ harmye somaprabhāmukhāt |
kaliṅgasenā sasnehaṃ tāṃ sakhīṃ pratyabhāṣata || 154 ||
[Analyze grammar]
ete piśācā na tv ete rājaputrā matāḥ sakhi |
piśācadurgrahakathām aham ākhyāmi te śṛṇu || 155 ||
[Analyze grammar]
yajñasthalākhye ko 'py āsīd agrahāre purā dvijaḥ |
sa jātu durgataḥ kāṣṭhāny āhartum aṭavīṃ yayau || 156 ||
[Analyze grammar]
tatra kāṣṭhaṃ kuṭhāreṇa pāṭyamānaṃ vidher vaśāt |
āpatya tasya jaṅghāyāṃ bhittvāntaḥ praviveśa tat || 157 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa prasravadrakto dṛṣṭvā kenāpi mūrcchitaḥ |
utkṣipyānīyata gṛhaṃ puṃsāṃ pratyabhijānatā || 158 ||
[Analyze grammar]
tatra vihvalayā patnyā tasya prakṣālya śoṇitam |
āśvāsya tasya jaṅghāyāṃ nibaddho vraṇapaṭṭakaḥ || 159 ||
[Analyze grammar]
tataś cikitsyamānaḥ san vraṇas tasya dine dine |
na paraṃ na rurohaiva yāvan nāḍītvam āyayau || 160 ||
[Analyze grammar]
tato nāḍīvraṇāt khinno daridro maraṇodyataḥ |
abhyetya sakhyā vipreṇa kenāpi jagade rahaḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
sakhā me yajñadattākhyaś ciraṃ bhūtvātidurgataḥ |
piśācasādhanaṃ kṛtvā dhanaṃ prāpya sukhī sthitaḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
tac ca tatsādhanaṃ tena mamāpy uktaṃ tvam apy ataḥ |
piśācaṃ sādhaya sakhe sa te ropayitā vraṇam || 163 ||
[Analyze grammar]
ity uktvākhyātamantro 'sāv uvācāsya kriyām imām |
utthāya paścime yāme muktakeśo digambaraḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
anācāntaś ca muṣṭī dvau taṇḍulānāṃ yathākṣamam |
dvābhyām ādāya hastābhyāṃ japan gaccheś catuṣpatham || 165 ||
[Analyze grammar]
tatra taṇḍulamuṣṭī dvau sthāpayitvā tataḥ sakhe |
maunenaiva tvam āgaccher mā vīkṣiṣṭhāś ca pṛṣṭhataḥ || 166 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kuru sadā yāvat piśāco vyaktatāṃ gataḥ |
ahaṃ hi hanmi te vyādhim iti tvāṃ vakṣyati svayam || 167 ||
[Analyze grammar]
tato 'bhinandes taṃ so 'tha tava rogaṃ hariṣyati |
ity uktas tena mittreṇa sa dvijas tat tathākarot || 168 ||
[Analyze grammar]
tataḥ siddhaḥ piśācaḥ sa tasyārtasya mahauṣadhīḥ |
himācalendrād ānīya ropayām āsa taṃ vraṇam || 169 ||
[Analyze grammar]
jagāda ca prahṛṣṭaṃ taṃ so 'tha lagnagraho dvijam |
dehi vraṇaṃ dvitīyaṃ me yāvat taṃ ropayāmy aham || 170 ||
[Analyze grammar]
na cet sṛjāmy anarthaṃ te śarīraṃ saṃharāmi vā |
tac chrutvā sa dvijo bhītaḥ sadyo muktyai tam abhyadhāt || 171 ||
[Analyze grammar]
vraṇaṃ dvitīyaṃ dāsyāmi saptabhis te dinair iti |
tatas tenojjhitaḥ so 'bhūn nirāśo jīvite dvijaḥ || 172 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā viratā madhyād aślīlākhyānalajjayā |
kaliṅgasenā bhūyaḥ sāvādīt somaprabhām idam || 173 ||
[Analyze grammar]
tato vraṇāntarālābhād ārtaṃ vipram uvāca tam |
dṛṣṭvā pṛṣṭvā ca duhitā vidagdhā mṛtabhartṛkā || 174 ||
[Analyze grammar]
vañcaye 'haṃ piśācaṃ taṃ gaccha tvaṃ brūhi taṃ punaḥ |
nāḍīvraṇo madduhitur bhavatā ropyatām iti || 175 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā mudito gatvā tathaivoktvā ca sa dvijaḥ |
anaiṣīd duhitus tasyāḥ piśācaṃ taṃ tato 'ntikam || 176 ||
[Analyze grammar]
sā ca tasya piśācasya varāṅgaṃ svam adarśayat |
ropayemaṃ vraṇaṃ bhadra mameti bruvatī rahaḥ || 177 ||
[Analyze grammar]
sa ca mūḍhaḥ piśāco 'syā varāṅge satataṃ dadau |
piṇḍīlepādi na tv āsīt sa taṃ ropayituṃ kṣamaḥ || 178 ||
[Analyze grammar]
dinaiś ca khinnas tasyāḥ sa kṛtvā jaṅghe nijāṃsayoḥ |
kiṃsvin na rohatīty evaṃ tadvarāṅgaṃ vyalokayat || 179 ||
[Analyze grammar]
yāvad dvitīyaṃ tasyādhaḥ sa payuvraṇam aikṣata |
taṃ dṛṣṭvaiva ca saṃbhrāntaḥ sa piśāco vyacintayat || 180 ||
[Analyze grammar]
eko na ropito yāvad utpanno 'yaṃ vraṇo 'paraḥ |
satyaḥ pravādo yacchidreṣv anarthā yānti bhūritām || 181 ||
[Analyze grammar]
prabhavanti yato lokāḥ pralayaṃ yānti yena ca |
saṃsāravartma vivṛtaṃ kaḥ pidhātuṃ tad īśvaraḥ || 182 ||
[Analyze grammar]
ity ālocya viruddhārthasiddhyā bandhanaśaṅkayā |
sa piśācas tato mūrkhaḥ palāyyādarśanaṃ yayau || 183 ||
[Analyze grammar]
evaṃ ca vañcayitvā taṃ piśācaṃ mocitas tayā |
duhitrā sa dvijas tasthau rogottīrṇo yathāsukham || 184 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ piśācās tat tulyā bālā rājasutāś ca ye |
te siddhā apy anarthāya sakhi rakṣyās tu buddhibhiḥ || 185 ||
[Analyze grammar]
rājaputryaḥ kulīnās tu naitādṛśyaḥ śrutāḥ kvacit |
ato 'nyathā na bhāvyaṃ te sakhi matsaṃgataṃ prati || 186 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kaliṅgasenāyā mukhāc chrutvā yathākramam |
sahāsacitramadhuraṃ toṣaṃ somaprabhā yayau || 187 ||
[Analyze grammar]
ito me ṣaṣṭiyojanyāṃ gṛhaṃ yāti ca vāsaraḥ |
ciraṃ sthitāsmi tat tanvi yāmīty etām uvāca ca || 188 ||
[Analyze grammar]
tato 'stagiriśekharaṃ vrajati vāsareśe śanaiḥ sakhīṃ punar upāgamat praṇayinīṃ samāpṛcchya tām |
kṣaṇaṃ janitavismayā gaganamārgam utpatya sā jagāma vasatiṃ nijāṃ prasabham eva somaprabhā || 189 ||
[Analyze grammar]
vilokya ca tad adbhutaṃ bahuvitarkam atyadbhutaṃ praviśya samacintayat kila kaliṅgasenā ca sā |
na vedmi kim asāv aho mama sakhī hi siddhāṅganā bhavet kim athavāpsarāḥ kim athavāpi vidyādharī || 190 ||
[Analyze grammar]
divyā tāvad iyaṃ bhavaty avitathaṃ vyomāgrasaṃcāriṇī divyā yānti ca mānuṣībhir asamasnehāhṛtāḥ saṃgatim |
bheje kiṃ nṛpateḥ pṛthos tanayayā sakhyaṃ na sārundhatī tatprītyā pṛthur ānināya surabhiṃ svargān na kiṃ bhūtale || 191 ||
[Analyze grammar]
tatkṣīrāśanato na kiṃ punar asau bhraṣṭo 'pi yāto divaṃ saṃbhūtāś ca tataḥ prabhṛty avikalā gāvo na kiṃ bhūtale |
tad dhanyāsmi śubhodayād upanatā divyā sakhīyaṃ mama prātaś cānvayanāmanī sunipuṇaṃ prakṣyāmi tām āgatām || 192 ||
[Analyze grammar]
ity ādi rājatanayā hṛdi cintayantī tāṃ yāminīm anayad atra kaliṅgasenā |
somaprabhā ca nijaveśmani bhūya eva taddarśanotsukamanā rajanīṃ nināya || 193 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 2
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!