Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 3
tato vāsavadattā sā vatsarājaṃ samīpagam |
vijane sacivair yuktam anyedyur idam abravīt || 1 ||
[Analyze grammar]
yataḥ prabhṛti garbho 'yam āryaputra dhṛto mayā |
tataḥ prabhṛti tadrakṣā tīvrā māṃ hṛdi bādhate || 2 ||
[Analyze grammar]
adya taccintayā cāhaṃ suptā niśi kathaṃcana |
jāne dṛṣṭavatī kaṃcit svapne puruṣam āgatam || 3 ||
[Analyze grammar]
bhasmāṅgarāgasitayā śekharīkṛtacandrayā |
piśaṅgajaṭayā mūrtyā śobhitaṃ śūlahastayā || 4 ||
[Analyze grammar]
sa ca mām abhyupetyaiva sānukampa ivāvadat |
putri garbhakṛte cintā na kāryā kācana tvayā || 5 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ tavainaṃ rakṣāmi datto hy eṣa mayaiva te |
kiṃcānyac chṛṇu vacmy eva tava pratyayakāraṇam || 6 ||
[Analyze grammar]
śvaḥ kāpi nārī vijñaptihetor yuṣmān upaiṣyati |
avaṣṭabhyaiva sākṣepam ākarṣantī nijaṃ patim |
pañcabhis tanayair yuktā bahubandhujanāvṛtā || 7 ||
[Analyze grammar]
sā ca duścāriṇī yoṣit svabāndhavabalāt patim |
taṃ ghātayitum icchantī sarvaṃ mithyā bravīti tat || 8 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ cātra putri vatseśaṃ pūrvaṃ vijñāpayes tathā |
tasyāḥ sakāśāt sa yathā sādhur mucyeta kustriyaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
ity ādiśya gate tasminn antardhānaṃ mahātmani |
prabuddhā sahasaivāhaṃ bibhātā ca vibhāvarī || 10 ||
[Analyze grammar]
evam ukte tayā devyā śarvānugrahavādinaḥ |
tatrāsan vismitāḥ sarve saṃvādāpekṣimānasāḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
tasminn eva kṣaṇe cātra praviśyārtānukampinam |
vatsarājaṃ pratīhāramukhyo 'kasmād vyajijñapat || 12 ||
[Analyze grammar]
āgatā deva vijñaptyai kāpi strī bāndhavair vṛtā |
pañcaputrān gṛhītvā svam ākṣipya vivaśaṃ patim || 13 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā nṛpatir devīsvapnasaṃvādavismitaḥ |
praveśyatām ihaiveti pratīhāraṃ tam ādiśat || 14 ||
[Analyze grammar]
svapnasatyatvasaṃjātasatputraprāptiniścayaḥ |
devī vāsavadattāpi sā saṃprāpa parāṃ mudam || 15 ||
[Analyze grammar]
atha dvāronmukhaiḥ sarvair vīkṣyamāṇā sakautukam |
pratīhārājñayā yoṣid bhartṛyuktā viveśa sā || 16 ||
[Analyze grammar]
praviśyāśritadainyā ca yathākramakṛtānatiḥ |
atha saṃsadi rājānaṃ sadevīkaṃ vyajijñapat || 17 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ niraparādhāyā mama bhartā bhavann api |
na prayacchaty anāthāyā bhojanācchādanādikam || 18 ||
[Analyze grammar]
ity uktavatyāṃ tasyāṃ ca sa tadbhartā vyajijñapat |
deva mithyā vadaty eṣā sabandhur madvadhaiṣiṇī || 19 ||
[Analyze grammar]
ā vatsarāntaṃ sarvaṃ hi dattam asyā mayāgrataḥ |
etadbandhava evānye taṭasthā me 'tra sākṣiṇaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vijñāpitas tena rājā svayam abhāṣata |
devīsvapne kṛtaṃ sākṣyaṃ devenaivātra śūlinā || 21 ||
[Analyze grammar]
tat kiṃ sākṣibhir eṣaiva nigrāhyā strī sabandhavā |
iti rājñodite 'vādīd dhīmān yaugandharāyaṇaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
tathāpi sākṣivacanāt kāryaṃ deva yathocitam |
loko hy etad ajānāno na pratīyāt kathaṃcana || 23 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sākṣiṇo rājñā tathety ānāyya tatkṣaṇam |
pṛṣṭāḥ śaśaṃsus te cātra tāṃ mithyāvādinīṃ striyam || 24 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prakhyātasadbhartṛdrohām etāṃ sabāndhavām |
saputrāṃ ca sa vatseśaḥ svadeśān niravāsayat || 25 ||
[Analyze grammar]
visasarja ca taṃ sādhuṃ tadbhartāraṃ dayārdradhīḥ |
vivāhāntaraparyāptaṃ vitīrya vipulaṃ vasu || 26 ||
[Analyze grammar]
pumāṃsam ākulaṃ krūrā patitaṃ durdaśāvaṭe |
jīvantam eva kuṣṇāti kākīva kukuṭumbinī || 27 ||
[Analyze grammar]
snigdhā kulīnā mahatī gṛhiṇī tāpahāriṇī |
tarucchāyeva margasthā puṇyaiḥ kasyāpi jāyate || 28 ||
[Analyze grammar]
iti caitatprasaṅgena vadantaṃ taṃ mahīpatim |
vasantakaḥ sthitaḥ pārśve kathāpaṭur avocata || 29 ||
[Analyze grammar]
kiṃ ca deva virodho vā sneho vāpīha dehinām |
prāgjanmavāsanābhyāsavaśāt prāyeṇa jāyate || 30 ||
[Analyze grammar]
tathā ca śrūyatām atra katheyaṃ varṇyate mayā |
āsīd vikramacaṇḍākhyo vārāṇasyāṃ mahīpatiḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
tasyābhūd vallabho bhṛtyo nāmnā siṃhaparākramaḥ |
yo raṇeṣv iva sarveṣu dyūteṣv apy asamo jayī || 32 ||
[Analyze grammar]
tasyābhavac ca vikṛtā vapuṣīvāśaye 'py alam |
khyātā kalahakārīti nāmnānvarthena gehinī || 33 ||
[Analyze grammar]
sa tasyāḥ satataṃ bhūri rājato dyūtatas tathā |
prāpya prāpya dhanaṃ dhīraḥ sarvam eva samarpayat || 34 ||
[Analyze grammar]
sā tu tasya samutpannaputratrayayutā śaṭhā |
tathāpi kṣaṇam apy ekaṃ na tasthau kalahaṃ vinā || 35 ||
[Analyze grammar]
bahiḥ pibasi bhuṅkṣe ca naiva kiṃcid dadāsi naḥ |
ity āraṭantī sasutā sā taṃ nityam atāpayat || 36 ||
[Analyze grammar]
prasādyamānāpy āhārapānavastrair aharniśam |
durantā bhogatṛṣṇeva bhṛśaṃ jajvāla tasya sā || 37 ||
[Analyze grammar]
tataḥ krameṇa tanmanyukhinnas tyaktvaiva tadgṛham |
sa vindhyavāsinīṃ draṣṭum agāt siṃhaparākramaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
sā taṃ svapne nirāhārasthitaṃ devī samādiśat |
uttiṣṭha putra tām eva gaccha vārāṇasīṃ purīm || 39 ||
[Analyze grammar]
tatra sarvamahān eko yo 'sti nyagrodhapādapaḥ |
tanmūlāt khanyamānāt tvaṃ svairaṃ nidhim avāpsyasi || 40 ||
[Analyze grammar]
tanmadhyāl lapsyase caikaṃ nabhaḥkhaṇḍam iva cyutam |
pātraṃ garuḍamāṇikyamayaṃ nistriṃśanirmalam || 41 ||
[Analyze grammar]
tatrārpitekṣaṇo drakṣyasy antaḥ pratimitām iva |
sarvasya jantoḥ prāgjātiṃ yā syāj jijñāsitā tava || 42 ||
[Analyze grammar]
tenaiva buddhvā bhāryāyāḥ pūrvajātiṃ tathātmanaḥ |
avāptārthaḥ sukhī tatra gatakhedo nivatsyasi || 43 ||
[Analyze grammar]
evam uktaś ca devyā sa prabuddhaḥ kṛtapāraṇaḥ |
vārāṇasīṃ prati prāyāt prātaḥ siṃhaparākramaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
gatvā ca tāṃ purīṃ prāpya tasmān nyagrodhamūlataḥ |
lebhe nidhānaṃ tanmadhyāt pātraṃ maṇimayaṃ mahat || 45 ||
[Analyze grammar]
apaśyac cātra jijñāsuḥ pātre pūrvatra janmani |
ghorām ṛkṣīṃ svabhāryāṃ tām ātmānaṃ ca mṛgādhipam || 46 ||
[Analyze grammar]
pūrvajātimahāvairavāsanāniścalaṃ tataḥ |
buddhvā bhāryātmanor dveṣaṃ śokamohau mumoca saḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
atha bahvīḥ parijñātās tatra pātraprabhāvataḥ |
prāgjanmabhinnajātīyāḥ parihṛtyaiva kanyakāḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
tulyāṃ janmāntare siṃhīṃ pariṇinye vicintya saḥ |
bhāryāṃ dvitīyāṃ siṃhaśrīnāmnīṃ siṃhaparākramaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
kṛtvā kalahakārīṃ ca tāṃ sa grāmaikabhāginīm |
nidhānaprāptisukhitas tasthau navavadhūsakhaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ dārādayo 'pīha bhavanti bhuvane nṛṇām |
prāksaṃskāravaśāyātavairasnehā mahīpate || 51 ||
[Analyze grammar]
ity ākarṇya kathāṃ citrāṃ vatsarājo vasantakāt |
bhṛśaṃ tutoṣa sahito devyā vāsavadattayā || 52 ||
[Analyze grammar]
evaṃ dineṣu gacchatsu rājñas tasya divāniśam |
atṛptasya lasadgarbhadevīvaktrendudarśane || 53 ||
[Analyze grammar]
mantriṇām udapadyanta sarveṣāṃ śubhalakṣaṇāḥ |
krameṇa tanayās tatra bhāvikalyāṇasūcakāḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
prathamaṃ mantrimukhyasya jāyate sma kilātmajaḥ |
yaugandharāyaṇasyaiva marubhūtir iti śrutaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
tato rumaṇvato jajñe suto hariśikhābhidhaḥ |
vasantakasyāpy utpede tanayo 'tha tapantakaḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
tato nityoditākhyasya pratīhārādhikāriṇaḥ |
ityakāparasaṃjñasya putro 'jāyata gomukhaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
vatsarājasutasyeha bhāvinaś cakravartinaḥ |
mantriṇo 'mī bhaviṣyanti vairivaṃśāvamardinaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
iti teṣu ca jāteṣu vartamāne mahotsave |
tatrāśarīrā nabhaso niḥsasāra sarasvatī || 59 ||
[Analyze grammar]
divaseṣv atha yāteṣu vatsarājasya tasya sā |
devī vāsavadattābhūd āsannaprasavodayā || 60 ||
[Analyze grammar]
adhyāsta sā ca tac citraṃ putriṇībhiḥ pariṣkṛtam |
jātavāsagṛhaṃ sārkaśamīguptagavākṣakam || 61 ||
[Analyze grammar]
ratnadīpaprabhāsaṅgamaṅgalair vividhāyudhaiḥ |
garbharakṣākṣamaṃ tejo jvalayadbhir ivāvṛtam || 62 ||
[Analyze grammar]
mantribhis tantritānekamantratantrādirakṣitam |
jātaṃ mātṛgaṇasyeva durgaṃ duritadurjayam || 63 ||
[Analyze grammar]
tatrāsūta ca sā kāle kumāraṃ kāntadarśanam |
dyaur indum iva nirgacchadacchāmṛtamayadyutim || 64 ||
[Analyze grammar]
yena jātena na paraṃ mandiraṃ tatprakāśitam |
yāvad dhṛdayam apy asyā mātur niḥśokatāmasam || 65 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pramode prasaraty atrāntaḥpuravāsinām |
vatseśaḥ sutajanmaitac chuśrāvābhyāntarāj janāt || 66 ||
[Analyze grammar]
tasmai sa rājyam api yatprītaḥ priyanivedine |
na dadau tadanaucityabhayena na tu tṛṣṇayā || 67 ||
[Analyze grammar]
etya cāntaḥpuraṃ sadyo baddhautsukyena cetasā |
cirāt phalitasaṃkalpaḥ sa dadarśa sutaṃ nṛpaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
raktāyatādharadalaṃ calorṇācārukesaram |
mukhaṃ dadhānaṃ sāmrājyalakṣmīlīlāmbujopamam || 69 ||
[Analyze grammar]
prāg evānyanṛpaśrībhir bhityeva nijalāñchanaiḥ |
ujjhitair aṅkitaṃ mṛdvoḥ padayoś chattracāmaraiḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
tato harṣabharāpūrapīḍanotphullayā dṛśā |
sāsrayā sravatīvāsmin sutasnehaṃ mahīpatau || 71 ||
[Analyze grammar]
nandatsv api ca yaugandharāyaṇādiṣu mantriṣu |
gaganād uccacāraivaṃ kāle tasmin sarasvatī || 72 ||
[Analyze grammar]
kāmadevāvatāro 'yaṃ rājañ jātas tavātmajaḥ |
naravāhanadattaṃ ca jānīhy enam ihākhyayā || 73 ||
[Analyze grammar]
anena bhavitavyaṃ ca divyaṃ kalpam atandriṇā |
sarvavidyādharendrāṇām acirāc cakravartinā || 74 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā virataṃ vācā tatkṣaṇaṃ nabhasaḥ kramāt |
puṣpavarṣair nipatitaṃ prasṛtaṃ dundubhisvanaiḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
tataḥ surakṛtārambhajanitābhyadhikādaram |
sa rājā sutarāṃ hṛṣṭaś cakāra param utsavam || 76 ||
[Analyze grammar]
babhramus tūryaninadā nabhasto mandirodgatāḥ |
vidyādharebhyaḥ sarvebhyo rājajanmeva śaṃsitum || 77 ||
[Analyze grammar]
saudhāgreṣv aniloddhūtāḥ śoṇarāgāḥ svakāntibhiḥ |
patākā api sindūram anyonyam akirann iva || 78 ||
[Analyze grammar]
bhuvi sāṅgasmarotpattitoṣād iva surāṅganāḥ |
samāgatāḥ pratipadaṃ nanṛtur vārayoṣitaḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
adṛśyata ca sarvā sā samānavibhavā purī |
rājño baddhotsavāt prāptair navavastravibhūṣaṇaiḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
tadā hy arthān nṛpe tasmin varṣaty arthyanujīviṣu |
koṣād ṛte na tatratyo dadhau kaścana riktatām || 81 ||
[Analyze grammar]
maṅgalyapūrvāḥ svācāradakṣiṇā nartitāparāḥ |
satprābhṛtottarās tais taiḥ surakṣibhir adhiṣṭhitāḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
prasṛtātodyanirhrādāḥ sākṣād diśa ivākhilāḥ |
samantād āyayuś cātra sāmantāntaḥpurāṅganāḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
ceṣṭā nṛttamayī tatra pūrṇapātramayaṃ vacaḥ |
vyavahāro mahātyāgamayas tūryamayo dhvaniḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
cīnapiṣṭamayo lokaś cāraṇaikamayī ca bhūḥ |
ānandamayyāṃ sarvasyām api tasyām abhūt puri || 85 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mahotsavas tatra bhūrivāsaravardhitaḥ |
nivartate sma sa samaṃ pūrṇaiḥ pauramanorathaiḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
so 'pi vrajatsu divaseṣv atha rājaputro vṛddhiṃ śiśuḥ pratipad indur ivājagāma |
pitrā yathāvidhiniveditadivyavāṇīnirdiṣṭapūrvanaravāhanadattanāmnā || 87 ||
[Analyze grammar]
yāni sphuranmasṛṇamugdhanakhaprabhāṇi dvitrāṇi yāni ca khacaddaśanāṅkurāṇi |
tāni skhalanti dadato vadataś ca tasya dṛṣṭvā niśamya ca padāni pitā tutoṣa || 88 ||
[Analyze grammar]
atha tasmai mantrivarāḥ svasutān ānīya rājaputrāya |
śiśave śiśūn mahīpatihṛdayānandān samarpayām āsuḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
yaugandharāyaṇaḥ prāṅ marubhūtiṃ hariśikhaṃ rumaṇvāṃś ca |
gomukham ityakanāmā tapantakākhyaṃ vasantakaś ca sutam || 90 ||
[Analyze grammar]
śāntikaro 'pi purodhā bhrātṛsutaṃ śāntisomam aparaṃ ca |
vaiśvānaram arpitavān piṅgalikāputrakau yamajau || 91 ||
[Analyze grammar]
tasmin kṣaṇe ca nabhaso nipapāta divyā nāndīninādasubhagā surapuṣpavṛṣṭiḥ |
rājā nananda ca tadā mahiṣīsametaḥ satkṛtya tatra sacivātmajamaṇḍalaṃ tat || 92 ||
[Analyze grammar]
bālye 'pi tair abhimatair atha mantriputraiḥ ṣaḍbhis tadekanirataiś ca sa rājaputraḥ |
yuktaḥ sadaiva naravāhanadatta āsīd yukto guṇair iva mahodayahetubhūtaiḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
taṃ ca krīḍākalitalalitāvyaktanarmābhilāṣaṃ yāntaṃ prītipravaṇamanasām aṅkato 'ṅkaṃ nṛpāṇām |
putraṃ smerānanasarasijaṃ sādaraṃ paśyatas te baddhvānandāḥ kim api divasā vatsarājasya jagmuḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 3
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!