Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 6
atha vindhyāntare tatra vatsarājasya tiṣṭhataḥ |
pārśvaṃ caṇḍamahāsenapratīhāraḥ samāyayau || 1 ||
[Analyze grammar]
sa cāgatya praṇamyainaṃ rājānamidamabravīt |
rājā caṇḍamahāsenastava saṃdiṣṭavānidam || 2 ||
[Analyze grammar]
yuktaṃ vāsavadattā yatsvayameva tvayā hṛtā |
tadarthameva hi mayā tvamānīta ihābhavaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
saṃyatasya ca naiveha dattaiṣā te mayā svayam |
naivamasmāsu te prītirbhavediti viśaṅkinā || 4 ||
[Analyze grammar]
tad idānīm avidhinā mamāsya duhitur yathā |
na vivāho bhaved rājan pratīkṣethās tathā manāk || 5 ||
[Analyze grammar]
gopālako hi nacirādatraivaiṣyati matsutaḥ |
sa cāsyāḥ svasurudvāhaṃ yathāvidhi vidhāsyati || 6 ||
[Analyze grammar]
itīmaṃ vatsarājāya saṃdeśamavadhāya saḥ |
tattadvāsavadattāyai pratīhāro nyavedayat || 7 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sānandayā sākaṃ tayā vāsavadattayā |
hṛṣṭo vatseśvaraścakre kauśāmbīgamane manaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
gopālakasyāgamanaṃ pratīkṣethāṃ yuvāmiha |
tenaiva saha paścācca kauśāmbīmāgamiṣyathaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā sthāpayāmāsa sa tatraiva mahīpatiḥ |
śvāśuraṃ taṃ pratīhāraṃ svamittraṃ ca pulindakam || 10 ||
[Analyze grammar]
tatonuyāto nāgendraiḥ sravadbhirmadanirjharān |
anurāgāgatairvindhyaprāgbhārairiva jaṅgamaiḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
turaṃgasainyasaṃghātakhurāghātasaśabdayā |
stūyamāna ivotkrāntabandisandarbhayā bhuvā || 12 ||
[Analyze grammar]
nabhovilaṅghibhiḥ senārajorāśibhir uddhataiḥ |
sapakṣabhūbhṛdullāsaśaṅkāṃ kurvañ śatakratoḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
sa pratasthe tato devyā saha vāsavadattayā |
svapurīṃ rpati rājendraḥ prātarevāpare 'hani || 14 ||
[Analyze grammar]
tataśca divasairdvitrairviṣayaṃ tamavāpya saḥ |
viśaśrāma niśāmekāṃ rumaṇvanmandire nṛpaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
anyedyustāṃ ca kauśāmbīṃ cirātprāptamahotsavaḥ |
mārgotsukonmukhajanāṃ praviveśa priyāsakhaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
tadā ca strībhirārabdhamaṅgalasnānamaṇḍanā |
cirādupāgate patyau babhau nārīva sā purī || 17 ||
[Analyze grammar]
dadṛśuścātra paurāstaṃ vatsarājaṃ vadhūsakham |
praśāntaśokāḥ śikhinaḥ savidyutamivāmbudam || 18 ||
[Analyze grammar]
harmyāgrasthāśca pidadhuḥ pauranāryo mukhairnabhaḥ |
vyomagaṅgātaṭotphullahemāmburuhavibhramaiḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tataḥ svaṃ rājabhavanaṃ vatsarājo viveśa saḥ |
nṛpaśriyevāparayā saha vāsavadattayā || 20 ||
[Analyze grammar]
sevāgatanṛpākīrṇaṃ māgadhodgītamaṅgalam |
suptaprabuddhamiva tadreje rājagṛhaṃ tadā || 21 ||
[Analyze grammar]
atha vāsavadattāyā bhrātā gopālako 'cirāt |
āyayau saha kṛtvā tau pratīhārapulindakau || 22 ||
[Analyze grammar]
kṛtapratyudgamaṃ rājñā tamānandamivāparam |
prāpa vāsavadattā sā praharṣotphullalocanā || 23 ||
[Analyze grammar]
amuṃ bhrātarametasyāḥ paśyantyā mā sma bhūttrapā |
ity eva tasyās tatkālaṃ rurodhāśru vilocane || 24 ||
[Analyze grammar]
pitṛsaṃdeśavākyaiśca tena protsāhitātha sā |
mene kṛtārthamātmānaṃ svajanena samāgatam || 25 ||
[Analyze grammar]
tato yathāvadvavṛte tasyā vatseśvarasya ca |
vyagro gopālako 'nyedyustatrodvāhamahotsave || 26 ||
[Analyze grammar]
rativallīnavodbhinnamiva pallavamujjvalam |
pāṇiṃ vāsavadattāyāḥ so 'tha vatseśvaro 'grahīt || 27 ||
[Analyze grammar]
sāpi priyakarasparśasāndrānandanimīlitā |
sakampasvedadigdhāṅgī gāḍharomāñcacarcitā || 28 ||
[Analyze grammar]
susaṃmohanavāyavyavāruṇāstrairnirantaraiḥ |
vidveva puṣpacāpena tatkṣaṇaṃ samalakṣyata || 29 ||
[Analyze grammar]
dṛśi dhūmābhitāmrāyāṃ tasyā vahnipradakṣiṇe |
madirā madamādhuryasūtrapātamivākarot || 30 ||
[Analyze grammar]
gopālakārpitai ratnai rājñāṃ copāyanaistadā |
pūrṇakoṣo dadhau satyāṃ vatseśo rājarājatām || 31 ||
[Analyze grammar]
nirvartitavivāhau tāvādau lokasya cakṣuṣi |
vadhūvarau viviśatuḥ paścātsve vāsaveśmani || 32 ||
[Analyze grammar]
atha saṃmānayāmāsa paṭṭabandhādina svayam |
nijotsave vatsarājo gopālakapulindakau || 33 ||
[Analyze grammar]
rājñāṃ saṃmānanārthaṃ ca paurāṇāṃ ca yathocitam |
yaugandharāyaṇastena rumaṇvāṃśca nyayujyata || 34 ||
[Analyze grammar]
tato 'bravīdrumaṇvantamevaṃ yaugandharāyaṇaḥ |
rājñā kaṣṭe niyuktau svo lokacittaṃ hi durgraham || 35 ||
[Analyze grammar]
arañjitaśca bālo 'pi roṣamutpādayeddhruvam |
tathā cā śṛṇvimāṃ bāla vinaṣṭakakathāṃ sakhe || 36 ||
[Analyze grammar]
babhūva rudraśarmākhyaḥ kaścana brāhmaṇaḥ purā |
babhūvatuśca tasya dve gṛhiṇyau gṛhamedhinaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
ekā sutaṃ prasūyaiva tasya pañcatvamāyayau |
tatsuto 'paramātuśca haste tenārpito 'tha saḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
sā ca kiṃcidvivṛddhasya rūkṣaṃ tasyāśanaṃ dadau |
so 'pi tenābhavadbālo dhūsarāṅgaḥ pṛthūdaraḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
mātṛhīnastvayāyaṃ me kathaṃ śiśurupekṣitaḥ |
iti tāmaparāṃ patnīṃ rudraśarmātha so 'bhyadhāt || 40 ||
[Analyze grammar]
sevyamāno 'pi hi snehairīdṛgeva kimapyasau |
kiṃ karomyahamasyeti sāpyevaṃ patimabravīt || 41 ||
[Analyze grammar]
nūnamevaṃsvabhāvo 'yamiti mene ca sa dvijaḥ |
strīṇāmalīkamugdhaṃ hi vacaḥ ko manyate mṛṣā || 42 ||
[Analyze grammar]
bāla eva vinaṣṭo 'yamiti bālavinaṣṭakaḥ |
nāmnā sa bālakastatra saṃvṛtto 'bhūtpiturgṛhe || 43 ||
[Analyze grammar]
asāvaparamātā māṃ kadarthayati sarvadā |
varaṃ pratikriyāṃ kāṃcittadetasyāḥ karomyaham || 44 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintayāmāsa so 'tha bālavinaṣṭakaḥ |
vyatītapañcavarṣo 'pi vayasā bata buddhimān || 45 ||
[Analyze grammar]
athāgataṃ rājakulājjagāda pitaraṃ rahaḥ |
tāta dvau mama tātau sta ityavispaṣṭayā girā || 46 ||
[Analyze grammar]
evaṃ pratyahamāha sma sa bālaḥ so 'pi tatpitā |
tāṃ sopapatimāśaṅkya bhāryāṃ sparśe 'pyavarjayat || 47 ||
[Analyze grammar]
sāpi dadhyau vinā doṣaṃ kasmānme kupitaḥ patiḥ |
kiṃcidbālavinaṣṭena kṛtaṃ kiṃcidbhavediti || 48 ||
[Analyze grammar]
sādaraṃ snapayitvā ca dattvā snigdhaṃ ca bhojanam |
kṛtvotsaṅge ca papraccha sā taṃ bālavinaṣṭakam || 49 ||
[Analyze grammar]
putra kiṃ roṣitastāto rudraśarmā tvayā mayi |
tacchrutvaiva sa tāṃ bālo jagādāparamātaram || 50 ||
[Analyze grammar]
ato 'dhikaṃ te kartāsmi na cedadyāpi śāmyasi |
svaputrapoṣiṇī kasmāttvaṃ māṃ kliśnāsi sarvadā || 51 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvā praṇatā sā taṃ babhāṣe śapathottaram |
punarnaivaṃ kariṣyāmi tatprasādāya me patim || 52 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa bālo 'vādīttāṃ tarhyāyātasya matpituḥ |
ādarśaṃ darśayatvekā tvacceṭī vedmyahaṃ param || 53 ||
[Analyze grammar]
tathetyuktvā tayā ceṭī niyuktā rudraśarmaṇaḥ |
āgatasya kṣaṇāttasya darśayāmāsa darpaṇam || 54 ||
[Analyze grammar]
tatra tasyaiva tatkālaṃ pratibimbaṃ sa darśayan |
so 'yaṃ dvitīyas tāto me tātetyāha sma bālakaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvā vigatāśaṅkastāmakāraṇadūṣitām |
patnīṃ prati prasanno 'bhūdrudraśarmā tadaiva saḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
evamutpādayeddoṣaṃ bālo 'pi vikṛtiṃ gataḥ |
tadayaṃ rañjanīyo naḥ samyakparikaro 'khilaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā sarumaṇvatkaḥ so 'tha yaugandharāyaṇaḥ |
sarvaṃ saṃmānayāmāsa vatsarājotsave janam || 58 ||
[Analyze grammar]
tathā ca rājalokaṃ tau rañjayāmāsaturyathā |
madekapravaṇāvetāviti sarvo 'pyamanyata || 59 ||
[Analyze grammar]
tau cāpyapūjayadrājā sacivau svakarārpitauḥ |
vastrāṅgarāgābharaṇairgrāmaiśca savasantakau || 60 ||
[Analyze grammar]
kṛtodvāhotsavaḥ so 'tha yukto vatseśvarastayā |
manorathaphalānyeva mene vāsavadattayā || 61 ||
[Analyze grammar]
cirādunmudritaḥ snehātko 'pyabhūtsatataṃ tayoḥ |
niśāntakliṣṭicakrāhvarītihṛdyo rasakramaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
yathā yathā ca daṃpatyoḥ prauḍhiṃ paricayo yayau |
tayostathā tathā prema navībhāvamivāyayau || 63 ||
[Analyze grammar]
gopālako 'tha vivāhakartuḥ saṃdeśataḥ pituḥ |
prayayau śīghramāvṛttiṃ vatsarājena yācitaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
so 'pi vatseśvaro jātu capalaḥ pūrvasaṃgatām |
guptaṃ viracitāṃ nāma bheje 'ntaḥpuracārikām || 65 ||
[Analyze grammar]
tadgotraskhalito devīṃ pādalagnaḥ prasādayan |
lebhe subhagasāmrājyamabhiṣiktastadaśrubhiḥ || 66 ||
[Analyze grammar]
kiṃ ca bandhumatīṃ nāma rājaputrīṃ bhujārjitām |
gopālakena prahitāṃ kanyāṃ devyā upāyanam || 67 ||
[Analyze grammar]
tayā mañjuliketyeva nāmnānyenaiva gopitām |
aparāmiva lāvaṇyajaladherudgatāṃ śriyam || 68 ||
[Analyze grammar]
vasantakasahāyaḥ sandṛṣṭvodyānalatāgṛhe |
gāndharvavidhinā guptamupayeme sa bhūpatiḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
tacca vāsavadattāsya dadarśa nibhṛtasthitā |
pracukopa ca baddhvā ca sā nināya vasantakam || 70 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pravrājikāṃ tasyāḥ sakhīṃ pitṛkulāgatām |
sa sāṃkṛtyāyanīṃ nāma śaraṇaṃ śiśriye nṛpaḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
sā tāṃ prasādya mahiṣīṃ tayā saiva kṛtājñayā |
dadau bandhumatīṃ rājñe peśalaṃ hi satīmanaḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
tatastaṃ bandhanāddevī sā mumoca vasantakam |
sa cāgatyāgrato rājñīṃ hasanniti jagāda tām || 73 ||
[Analyze grammar]
bandhumatyāparāddhaṃ ca kiṃ mayā devi te kṛtam |
ḍuṇḍubheṣu praharatha kruddhā yūyam ahīn prati || 74 ||
[Analyze grammar]
etattvamupamānaṃ me vyācakṣveti kutūhalāt |
devyā pṛṣṭastayā so 'tha punarāha vasantakaḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
purā ko'pi rururnāma muniputro yadṛcchayā |
paribhraman dadarśaikāṃ kanyām adbhutadarśanām || 76 ||
[Analyze grammar]
vidyādharātsamutpannāṃ menakāyāṃ dyuyoṣiti |
sthūlakeśena muninā vardhitāmāśrame nije || 77 ||
[Analyze grammar]
sā ca pramadvarānāma dṛṣṭā tasya rurormanaḥ |
jahāra so 'tha gatvā tāṃ sthūlakeśādayācata || 78 ||
[Analyze grammar]
sthūlakeśo 'pi tāṃ tasmai pratiśuśrāva kanyakām |
āsanne ca vivāhe tāmakasmāddaṣṭavānahiḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
tato viṣaṇṇahṛdayaḥ śuśrāvemāṃ giraṃ divi |
etāṃ kṣīṇāyuṣaṃ brahmansvāyuṣo 'rdhena jīvaya || 80 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvā sa dadau tasyai tadaivārdhaṃ nijāyuṣaḥ |
pratyujjijīva sā tena so 'pi tāṃ pariṇītavān || 81 ||
[Analyze grammar]
atha kruddho rururnityaṃ yaṃ yaṃ sarpaṃ dadarśa saḥ |
taṃ taṃ jaghāna bhāryā me daṣṭāmībhirbhavediti || 82 ||
[Analyze grammar]
athaikas taṃ jighāṃsantaṃ martyavācāha ḍuṇḍubhaḥ |
ahibhyaḥ kupito brahman haṃsi tvaṃ ḍuṇḍubhān katham || 83 ||
[Analyze grammar]
ahinā te priyā daṣṭā vibhinnau cāhiḍuṇḍubhau |
ahayaḥ saviṣāḥ sarve nirviṣā ḍuṇḍubhā iti || 84 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvā pratyavādīttaṃ sakhe ko nu bhavāniti |
ḍuṇḍubho 'pyavadadbrahmannahaṃ śāpacyuto muniḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
bhavatsaṃvādaparyantaḥ śāpo 'yam abhavac ca me |
ity uktvāntarhite tasmin bhūyas tān nāvadhīd guruḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
tadetadupamānāya tava devi mayoditam |
ḍuṇḍubheṣu praharatha kruddhā yūyamahiṣviti || 87 ||
[Analyze grammar]
evamabhidhāya vacanaṃ sanarmahāsaṃ vasantake virate |
vāsavadattā taṃ prati tutoṣa pārśve sthitāṃ patyuḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
iti madhumadhurāṇi vatsarājaś caraṇagataḥ kupitānunāthanāni |
satatamudayanaścakāra devyā vividhavasantakakauśalāni kāmī || 89 ||
[Analyze grammar]
rasanā madirārasaikasaktā kalavīṇāravarāgiṇī śrutiśca |
dayitāmukhaniścalā ca dṛṣṭiḥ sukhinas tasya sadā babhūva rājñaḥ || 90 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 6
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!