Bhagavad-gita with four Commentaries [sanskrit]

140,673 words | ISBN-10: 8189564072 | ISBN-13: 9788189564070

The Sanskrit edition of the Bhagavad Gita with four commentaries: (1) The Subodhini by Shridhara (Sridhara Swami), (2) The Gudharthadipika by Madhusudana (Saraswati), (3) The Sararthavarshini by Vishvanatha (Vishwanath Chakravarti) and (4) The Gitabhushana by Baladeva (Vidyabhushan). Original titles: Bhagavadgītā (भगवद्गीता), Śrīdhara (श्रीधर), Madhusūdana (मधुसूदन), Viśvanātha (विश्वनाथ), Baladeva (बलदेव)

Verse 12.3-4

ye tvakṣaramanirdeśyamavyaktaṃ paryupāsate |
sarvatragamacintyaṃ ca kūṭasthamacalaṃ dhruvam ||3||
saṃniyamyendriyagrāmaṃ sarvatra samabuddhayaḥ |
te prāpnuvanti māmeva sarvabhūtahite ratāḥ ||4||

The Subodhinī commentary by Śrīdhara

tarhītare kiṃ na śreṣṭhā iti ? ata āha ye tviti dvābhyām | ye tvakṣaraṃ paryupāsate dhyāyanti te'pi māmeva prāpnuvantīti dvayoranvayaḥ | akṣarasya lakṣaṇamanirdeśyamityādi | anirdeśyaṃ śabdena nirdeṣṭumaśakyam | yato'vyaktaṃ rūpādihīnam | sarvatragaṃ sarvavyāpi | avyaktatvādevācintyam | kūṭasthaṃ kūṭe māyāprapañce'dhiṣṭhānatvenāvasthitam | acalaṃ spandanarahitam | ataeva dhruvaṃ nityaṃ vṛddhyādirahitam | spaṣṭamanyat ||34||

The Gūḍhārthadīpikā commentary by Madhusūdana

nirguṇabrahmavidapekṣayā saguṇabrahmavidāṃ ko'tiśayo yena ta eva yuktatmāstavābhimatā ityapekṣāyāṃ tamatiśayaṃ vaktuṃ tannirūpakānnirguṇabrahmavidaḥ prastauti ye tviti dvābhyām | ye'kṣaraṃ māmupāsate te'pi māmeva prāpnuvantīti dvitīyagatenānvayaḥ | pūrvebhyo vailakṣaṇyadyotanāya tuśabdaḥ | akṣaraṃ nirviśeṣaṃ brahma vācaknavībrāhmaṇe prasiddhaṃ tasya samarpaṇāya sapta viśeṣaṇāni | anirdeśyaṃ śabdena vyapadeṣṭumaśakyaṃ yato'vyaktaṃ śabdapravṛtternirviśeṣe pravṛttyayogāt | kuto jātyādirāhityamata āha sarvatragaṃ
sarvavyāpi sarvakāraṇam | ato jātyādiśūnyaṃ paricchinnasya kāryasyaiva jātyādiyogadarśanāt | ākāśādīnāmapi kāryatvābhyupagamācca | ataevācintyaṃ śabdavṛtteriva manovṛtterapi na viṣayaḥ | tasyā api paricchinnaviṣayatvāt | yato vāco nivartante | aprāpya manasā saha iti śruteḥ |

tarhi kathaṃ taṃ tvaupaniṣadaṃ puruṣaṃ pṛcchāmi iti | dṛśyate tvagryayā buddhyā iti ca śrutiḥ | śāstrayonitvātiti sūtraṃ ca | ucyate, avidyākalpitasambandhena śabdajanyāyāṃ buddhivṛttau caramāyāṃ paramānandabodharūpe śuddhe vastuni pratibimbite'vidyātatkāryayoḥ kalpitayornivṛttyupapatterupacāreṇa viṣayatvābhidhānāt | atastatra kalpitamaivdyāsambandhaṃ pratipādayitumāha kūṭasthaṃ, yanmithyābhūtaṃ satyatayā pratīyate tatkūṭamiti lokairucyate | yathā kūṭakārṣāpaṇaḥ kūṭasākṣitvamityādau | ajñānamapi māyākhyaṃ saha kāryaprapañcena mithyābhūtamapi laukikaiḥ satyatayā pratīyamānaṃ
kūṭaṃ tasminnādhyāsikena sambandhenādhiṣṭhānatayā tiṣṭhatīti kūṭasthamajñānatatkāryādhiṣṭhānamityarthaḥ | etena sarvānupapattiparihāraḥ kṛtaḥ | ataeva sarvavikārāṇāmavidyākalpitatvāttadadhiṣṭhānaṃ sākṣicaitanyaṃ nirvikāramityāha acalaṃ calanaṃ vikāraḥ | acalatvādeva dhruvamapariṇāmi nityam | etādṛśaṃ śuddhaṃ brahma māṃ paryupāsate śravaṇena pramāṇagatāmasambhāvanāmapohya mananena ca prameyagatāmanantaraṃ viparītabhāvanānivṛttaye dhyāyanti vijātīyapratyayatiraskāreṇa tailadhārāvadavicchinnasamānapratyayatiraskāreṇa tailadhārāvadavicchinnasamānapratyayapravāheṇa nididhyāsanasaṃjñakena
dhyānena viṣayīkurvantityarthaḥ ||3||

kathaṃ punarviṣayendriyasaṃyoge sati vijātīyapratyayatiraskāro'ta āha saṃniyamya svaviṣayebhya upasaṃhṛtyendriyagrāmaṃ karaṇasamudāyam | etena śamadamādisampattiruktā |

viṣayabhogavāsanāyāṃ satyāṃ kuta indriyāṇāṃ tato nivṛttistatrāha sarvatra viṣaye samā tulyā harṣaviṣādābhyāṃ rāgadveṣābhyāṃ ca rahitā matiryeṣāṃ samyagjñānena tatkāraṇasyājñānasyāpanītatvādviṣayeṣu doṣadarśanābhyāsena spṛhāyā nirasanācca te sarvatra samabuddhayaḥ | etena vaśīkārasaṃjñā vairāgyamuktam | ataeva sarvatrātmadṛṣṭyā hiṃsākāraṇadveṣarahitatvātsarvabhūtahite ratāḥ abhayaṃ sarvabhūtebhyo mattaḥ svahā iti mantreṇa dattasarvabhūtābhayadakṣiṇāḥ kṛtasaṃnyāsā iti yāvatabhayaṃ sarvabhūtebhyo
dattvā saṃnyāsamācaretiti smṛteḥ | evaṃvidhāḥ sarvasādhanasampannāḥ santaḥ svayaṃ brahmabhūtā nirvicikitsena sākṣātkāreṇa sarvasādhanaphalabhūtena māmakṣaraṃ brahmaiva te prāpnuvanti | pūrvamapi madrūpā eva santo'vidyānivṛttyā madrūpā eva tiṣṭhantītyarthaḥ | brahmaiva san brahmāpyeti, brahma veda brahmaiva bhavati ityādiśrutibhyaḥ | ihāpi ca jñānī tvātmaiva me matam [Gītā 7.14] ityuktam ||34||

The Sārārthavarṣiṇī commentary by Viśvanātha

madīyanirviśeṣabrahmasvarūpopāsakāstu duḥkhitatvāttato nyūnā ityāha ye tviti dvābhyām | akṣaraṃ brahma anirdeśyaśabdena vyapadeṣṭumaśakyam | yato'vyaktaṃ rūpādihīnam | sarvatragaṃ sarvadeśavyāpi | acintyaṃ tarkāgamyam | kūṭasthaṃ sarvakālavyāpi | ekarūpatayā tu yaḥ kālavyāpi sa kūṭasthaḥ ityamaraḥ | acalaṃ vṛddhyādirahitam | dhruvaṃ nityam | māmevetyakṣarasya tasya matto bhedābhāvāt ||34||

The Gītābhūṣaṇa commentary by Baladeva

ye tu svasākṣātkṛtipūrvikāṃ madupāsanāṃ na kurvanti, teṣāmapi matprāptiḥ syādeva kintvatikleśenāticireṇaivāntastebhyo'pakṛṣṭāsta ityāha ye tviti tribhiḥ | ye tvakṣarasvātmacaitanyameva pūrvamupāsate | teṣāmadhikataraḥ kleśa iti sambandhaḥ | akṣaraṃ viśinaṣṭi anirdeśyaṃ dehādbhinnatvena dehābhidhāyibhirdevamānavādiśabdairnirdeṣṭumaśakyam | avyaktaṃ cakṣurādyagocaraṃ pratyaksarvatragaṃ dehendriyaprāṇavyāpi | acintyaṃ tarkāgamyaṃ śrutimātravedyaṃ jñānasvarūpameva jñātṛsvarūpamacalaṃ jñānatvādapi calanarahitam
| dhruvaṃ paramātmaikaśeṣatāyāṃ sarvadā sthiram | akṣaropāsane vidhimāha saṃniyamyeti | karaṇagrāmaṃ śrotrādīndriyavṛndaṃ saṃniyamya śabdādisaṃcārebhyastadvyāpārebhyaḥ pratyāhṛtya sarvatra suhṛnmitrāryudāsīnādiṣu samabuddhayastulyadṛṣṭayaḥ | yadvā, sarveṣu cetanācetaneṣu vastuṣu sthite same brahmaṇi buddhiryeṣāṃ bhūtānāṃ hite upakāre ratāḥ sarveṣāṃ śaṃ bhūyāditi yathāyathaṃ yatamānāḥ evaṃ svātmasākṣātkṛtipūrvikāyāṃ madbhaktau madarpitakarmalakṣaṇāyāṃ
ye pravartante, te'pi māmeva pāramaiśvaryapradhānaṃ prāpunuvantīti nāsti saṃśayaḥ ||34||

__________________________________________________________

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: